Punktem wyjścia dla badań teoretycznych problematyki "mowy ciała" jest poszukiwanie podstaw teoretycznych jej interpretacji.
Szczególnie zasłużonymi dla tej sprawy jest podejście psychoanalityczne i koncepcja Gestalt.
Psychoanaliza
Twórca psychoanalizy, Freud przedstawia jej trzy definicje:
l. To metoda leczenia zaburzeń psychicznych, oparta na badaniu procesów umysłowych.
2. To procedura badania procesów umysłowych niedostępnych w inny sposób.
3. To teoria psychologiczna oparta na ww. metodzie badania i nowa dyscyplina naukowa (Grzesiuk, 1998).
Freud przedstawia różnice indywidualne jako zdolność radzenia sobie z podstawowymi popędami. Mówi obrazowo o ciągłej wojnie między dwiema częściami osobowości- Id i Superego, których „rozjemcą” jest Ego.
Przedstawię niżej charakterystykę tych trzech komponentów:
Id - jest nieświadomą i pierwotną częścią osobowości. Działa w sposób irracjonalny, przez impulsy (wyrażenie i zaspokojenie). To, co „ukryte”, określa przyszłość, wnętrze korzenie i dziedzictwo, rodziców, seks i instynkty. W opisie ludzkiej sylwetki symbolizują je nogi.
Superego - to wartości danego człowieka oraz jego postawy moralne przekazane przez społeczeństwa. Generalizując, można powiedzieć o sumieniu. Jest ono symbolem marzeń i wolnej myśli, tęsknoty za lepszym, przyszłością i władzą. W opisie ludzkiej sylwetki symbolizują głowę.
Ego -jest obrazem rzeczywistości fizycznej i społecznej, wiedzy o tym, co prowadzi do czego oraz co jest możliwe w spostrzeganym świecie w danej chwili. Część z funkcji podejmują działanie zaspokajające impulsy Id. Są to mechanizmy obronne, a ich nadużywanie prowadzi do nerwic. Ego jest określeniem świadomego, czyli "tu i teraz", w pełni kontrolowanego działania, to jawne treści, czas pomiędzy tym, co było i będzie, jest stanem „między”.
W opisie ludzkiej sylwetki symbolizuje je tułów.
Do odkrycia Freuda tych trzech płaszczyzn, nawiązuje francuska szkoła psychoanalizy. Prowadzi ona badania nad ujawnieniem tego, co jest nieświadome, poprzez analizę języka, słów oraz sposobu wypowiedzi pacjenta, jego omyłek i fantazji. Leczą oni wypracowaną przez siebie metodą także pacjentów z głębszymi (niż nerwica) zaburzeniami, psychotyków, alkoholików i narkomanów.
Opis ludzkiej sylwetki według koncepcji psychoanalitycznej: Nogi symbolizują Id, podświadomość, dzieciństwo i rodzice. Tułów symbolizuje Ego, świadomość, działanie w świecie "tu i teraz", głowa symbolizuje Superego, nadświadomość, myśli i marzenia. W każdej z tych trzech głównych części występuje kolejny podział na trzy części (Tarczyński 1997).
Czoło to symboliczny element nadświadomości, myśli i ambicji. Środek twarzy (oczy, nos, uszy i górna część ust) - to świadomość podbródek i dolna część ust to podświadomość. Trzeba zauważyć, że strefy te na siebie zachodzą i nie są dokładnie wyodrębnione, z uwagi na to, że są też końcowym elementem jednej strefy i początkiem następnej. Przyjmuje się, że im bliżej granicy trudniej do określenia, tym
strefy przyjmują więcej cech bliższych sąsiedniemu poziomowi. Na przykład układ płciowy jest jednocześnie strefą podświadomą instynktów i działań seksualnych w tułowiu oraz sferą nadświadomości nóg.
Interpretację poszczególnych elementów rozpoczniemy od sfery podświadomości, czyli nóg.
Są one symbolicznym opisem dzieciństwa, podstawą jest sfera ciała, w której odbijają się popędy.
Na przykład człowiek mający na nogach masywne i ciężkie buty, chce nam powiedzieć o swoich przeżyciach z dzieciństwa, braku poczucia bezpieczeństwa, braku ojca. Świadczą być może o braku pewności siebie, samotności "dziecka", które je nosi.
Natomiast lekkie buty o ostrych czubach, sprawiające wrażenie delikatnych,
to symbolika być może dominującej matki w domu, sportowe buty - dyscyplina w dzieciństwie, przesądy, rygor i kary; tłumiona spontaniczność w dzieciństwie, to sportowy typ - wolność i swoboda.
Są też osoby, które preferują buty "przesadnie lekkie", co do swojego wyglądu, które wyraźnie nie pasują do reszty ubioru. Na przykład są to tenisówki, analiza mówi tu o próbie ucieczki od obowiązków ponad siłę, narzuconych w dzieciństwie przez matkę. To także rozwód syn zostaje z matką, przejmując obowiązki ojca, nadmiernie "dorośleje" bez wzorca zachowań męskich - buduje go z książek i filmów.
Posuwając się wyżej w podziale natrafimy na kolana, odpowiadające za działanie. Jeśli na przykład, na kolanach naszyte są "łaty", interpretuje się je jako kłopoty - próba zapomnienia o problemach z matką lub ojcem. Bardziej otwarty bunt, krytyka rodziców - dziury na kolanach.
Ważne partie strefy podświadomości (seksualizm) określają - spodnie zbyt napięte, przez co eksponują narządy płciowe u mężczyzny świadczą o podkreśleniu swojej własnej męskości (dorosłości), co do której jednak on nie jest pewny.
Przyjmuje się, że kobiety podkreślające wyraźnie seksualność nóg przesadnie je eksponując, podejrzewa się o brak pewności siebie. Kompleksy intelektualne rekompensuje ona w inny sposób - prezentując inne walory.
O kontroli sfery seksualnej i kłopotach w osiąganiu satysfakcji, informują wszelkiego rodzaju rozcięcia spódnic i sukienek z przodu. Kobieta odsłaniająca tak nogi, mówi o tym, że zdaje sobie z tego sprawę i ma wszystko "pod kontrolą", być może świadczy to o walce wewnętrznej pomiędzy pragnieniami i brakiem spontaniczności przy podejmowaniu decyzji oraz o złych doświadczeniach z okresu dzieciństwa.
Odcinanie szerokim pasem, to też odcięcie od górnej części- dolnej. Jak gdyby seksualizm jedna część, intelektualizm- druga część. Obie części - kłopot we wspólnym działaniu i przeżywaniu miłości. Elementy te informują o kłopotach z osiąganiem satysfakcji (seksualnej), nie oznaczają jednak, że jest ona niemożliwa, lecz utrudniona i zmusza partnera do większych starań w celu zdobycia pełnego zaufania.
Pierwszy z analizowanych - to ubranie wielowarstwowe (popularna cebula). Ubiór ten wylansowany został przez japońskich projektantów. Kultura ta wytworzyła papierowe ściany i kulturę opartą na całkowitym tłumieniu uczuć i myśli przed innymi - analiza mówi o budowaniu wewnętrznych ścian i odgradzanie się od świata (zachodniego) kolejnymi warstwami ubioru. Przez to potwierdzona jest teza, że ubiór ludzki jest także uwarunkowany kulturowo, nie tylko klimatycznie. Człowiek tak ubierający się odgradza się od świata, zamyka się w sobie, dobrze ukrywa swoje prawdziwe myśli i nastroje. Przyjaźń z nim jest trudna z uwagi na jego "wielowarstwowość" psychiczną osłonę jego wnętrza.
Ubiór o wydłużonym stanie - wskazuje na "rozciąganie" świadomości na jak największą sferę życia.
Kontrola woli i świadomości nad obszarem podświadomości. Osoby kontrolują swoje odruchy, spontaniczne działanie - "zgoda" świadomości, bezpieczeństwo.
Ubiór obszerny - luźny i wydłużony krój. Powiększa on całą sylwetkę (tuszując jej budowę).
Osoby te pragną przestrzeni, wolności i niezależności. Są krzykliwi i nadmiernie gestykulujący. Wybierają tzw. "zawody wolne" - lekarz, adwokat. Podkreślają swoją wolność na każdym kroku - myślą przestrzennie i nieszablonowo, nie znając jednak porządku, rygorów i struktur. Motywem działania jest ukryty w nich lęk przed jakimkolwiek ograniczeniem.
Ubiór przy ciele - symbolizuje "drugą" skórę na poziomie świadomości. Tak ubierają się ludzie zamknięci w sobie, wychowani formalnie. Zwykle wybierają zawody nauczyciela, księgowego, które wymagają ciężkiej pracy przez wiele godzin. Osoba nosząca ten ubiór np. wychowana była w emocjonalnie chłodnym domu, nie odczuwając akceptacji. To także pochwały za dobrą ocenę wiązały się z przytuleniem dziecka i pogłaskaniem go po głowie. Tęsknota człowieka dorosłego za uczuciem jest problemem, który trudno ujawnia, ma kłopot z wyznawaniem miłości czy też przytulaniem się do partnera. Dlatego często wyraża samego siebie poprzez pracę - tego nauczył się w dzieciństwie. Kobieta - prasuje koszule, mężczyzna ubiera się w luźne stroje, nie wie, czego żona z nim nie rozmawia i nie przytula się, dlatego ucieka w pracę.
Ubiór mundurowy - to symbol obowiązku, konsekwencji, rygoru i dyscypliny. Jest on pancerzem, który usztywnia i broni przed innymi. Podkreślona jest tu przynależność do określonej grupy społecznej, kulturowej. Takim "uniformem" jest w dzisiejszych czasach ubranie dżinsowe, tzw. "business woman" - garsonka, żakiet lub marynarka. Ubiór mundurowy zakłada się np. na spotkania towarzyskie, gdzie mamy pewność o tym stroju jako o obowiązującym. U osób nadmiernie eksponujących ten strój oznacza to to samo, co ciężkie buty w podświadomości, przeniesione jest to na sferę świadomą. To także chęć przynależności, niezbyt silna osobowość, gotowość do zadań przystosowanie do ogółu.
Ludzie ci są dla innych bezpieczni, do czasu jednak, póki nie ingeruje się w ich świat wewnętrzny. Aby zdobyć ich zaufanie sami musimy się odsłonić, pokazać swoje słabe miejsca.
Na koniec zajmiemy się ostatnim elementem sylwetki, tj. głową. Symbolizuje ona nadświadomość, odpowiada za rozum, marzenia i uczucia. Włosy na niej są bardzo ważnym elementem, stanowią one jej ozdobę zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet, wyrażają sferę intelektualną i erotyczną. Symbolika ich nie jest taka sama u kobiet i mężczyzn, zależy od płci danego człowieka. Długie włosy u kobiet - mówią o ich kobiecości, wrażliwości i wdzięku także o dziecięcej naiwności. Jednak często zdarza się, że jest to "gra" kobiet- chcą uchodzić za kogoś bardzo wrażliwego i niewinnego, niż to w istocie. Kobieta ta zdaje sobie sprawę z tego, że takie włosy podkreślają jej kobiecość. Długie włosy u mężczyzn - symbol wolności, artystyczne zacięcie; to także bunt wobec uznanych wzorców. Często oznacza bunt i walkę z ojcem. Próbę kontroli zarówno u kobiet i mężczyzn, jest spinanie włosów. Kitki u kobiet, świadczą o symbolicznym powrocie do dzieciństwa z powodu jego braku. U mężczyzn ma podobne znaczenie jak długie włosy, ale jest symbolem kontroli.
Włosy średniej długości u kobiet - wyrażają odcięcie od przeszłości. Nastawiona jest na działanie i czas teraźniejszy. Włosy takie preferują kobiety interesu (business women), zdecydowania, siły, dynamizmu oraz nastawienia na "tu i teraz". Są to kobiety doświadczone w życiu osobistym, które chcą same decydować o sobie oraz nie będą zbyt mocno angażować się uczuciowo, w obawie przed wykorzystaniem. Chodzi więc o dynamiczne działanie oraz ostrożność i niechęć do zbytniego angażowania się w uczucia.
Włosy krótkie u kobiet, wyrażają doświadczenie, trudne przeżycia uczuciowe. Często są pozostałością po krzywdzie, to także brak akceptacji, co do swojej kobiecości. Obcięcie włosów, jest potrzebą wymagające od siebie wewnętrznej zmiany, prośbą zerwania z przeszłością - symbol żałoby i proces powrotu do równowagi. Kobieta posiada wtedy okrąglejszą twarz, wyraźniejsze oczy i usta. Nabiera oznak bezbronnego dziecka. W ten sposób zaprasza mężczyznę do opieki nad nią, silnego i dobrego. Często kobieta, skrzywdzona przez mężczyznę, ścinając włosy na krótko, po raz kolejny trafia na ten sam typ mężczyzny.
Włosy krótkie u mężczyzn (mocno podgolone) - symbolika szukania miłości, której nie otrzymali, potrzebie bardzo silnej - której ujściem jest agresja. Oznaczają one także większy dynamizm, rywalizację i złość. To krzyk nieszczęśnika, który nie wierzy w swoje szczęście i miłość. Bardzo trudno jest im kogoś kochać, mają problemy z okazywaniem ciepła i wewnętrznych problemów. Ubiór tutaj podkreśla ich niepokój. Chcę dodać, że odsłonięcie czoła jest chęcią tutaj podkreślenie własnej wartości intelektualnej. Błąd się tutaj popełnia np. prawiąc takiej kobiecie komplementy na temat jej urody - ona zaś eksponuje swój intelekt. Podniesienie także włosów, ma podobne działanie, podkreślając inteligencję właściciela. Grzywka na czole oznacza zaś brak pewności siebie na poziomie intelektualnym.
Koncepcja Gestalt a "mowa ciała".
Autorem założeń tej teorii jest Perls. Podstawą stworzonej przez niego koncepcji i terapii jest filozofia egzystencjalna i idee postaci (gestalt), które mówią, że ludzie organizują swe doświadczenia w pewną całość postać, figurę. Akcentuje się odpowiedzialność za dokonywanie wyborów, pracę z pacjentem w czasie "tu i teraz". Doświadczenia porządkowane są w figury. Wszystkie elementy organizowane są w sposób pierwotny w całość - tworząc tą właśnie figurę (gestalt), której analiza pozwala na wyodrębnienie tych elementów. Rezultatem braku doświadczeń - figury jest "zamrożenie", energii organizmu. Nie można osiągnąć samorealizacji, odgrywając fałszywe - narzucone społecznie role - stosuje najczęściej rzeczowniki zamiast czasowników, unika słów i zwrotów o swojej autonomii, np. mówi: "chyba, prawdopodobnie", zamiast "myślę, moim zdaniem. Świadczy to o lęku przed podjęciem sporu, odrzuceniem, uniknięciem kłopotu. Część energii użytkowanej na to zużytkowana jest na odgrywanie roli, zamiast na kontakt z drugim człowiekiem. Nie uwolniona energia jest źródłem napięcia, które przejawia się np. przez ból głowy, brzucha, nerwic wegetatywnych. Taki neurotyk jest sztywny; nie umie zmienić się wraz z sytuacją, w jakiej zachodzi interakcja. Jest on skoncentrowany na sobie, nie zwraca uwagi na dobór tego, co innym przekazuje. Brak mu zmiany modulacji głosu, mimika, jest mało zróżnicowana, słownik ich jest ubogi. Nie ma kontaktu z odczuciami - wypowiada słowa to nie to samo, co język ich ciała. Tempo mówienia dostosowane jest do rytmu oddechu, gestykulacja i mimika są oddzielne. Oddziela się od dawnych przeżyć.
Analiza wzrostu człowieka. Wpływa on na nasze postrzeganie świata i zachowanie. Inaczej on warunkuje kobiety i mężczyzn - jest jednym z istotnych czynników w doborze partnerów. Przedstawiony podział to: wysoki, niski oraz mężczyzna i kobieta. Różnica płci obowiązuje dla wszystkich cech, są to jednak odczucia subiektywne.
Mężczyzna niski - to człowiek czynu, walki; wkłada on znacznie więcej wysiłku w to aby go dostrzeżono (w tym szczególnie kobiety). Braki we wzroście zastępuje on np. statusem materialnym i społecznym. Chcą dominować, dowodzić i górować nad innymi. Jako przykład takich ludzi można podać: Napoleona, Stalina. Realizują- poszukując kobiet o dużej urodzie zewnętrznej. Jest to kobieta wyższa od niego. Polityce wysoki mężczyzna jest wyjątkiem. U niewysokiego mężczyzny występują takie cechy jak: ambicja, dzielność, dynamizm, także zawiść i podejrzliwość.
Kobieta drobna o wzroście niższym od przeciętnego (płeć), wzrost swój odczuwa nieco inaczej. Poszukuje sobie wysokiego partnera - jego wzrost jest jednym z najważniejszych czynników decydujących o jego atrakcyjności. Przy takim mężczyźnie, czuje się ona bezpiecznie jest duży i z daleka widoczny. Okazuje się jednak, że później poczucie bezpieczeństwa jest fikcją- wymaga on opieki zamiast ona. Zajmuje się ona nie tylko własną karierą i domem, ale także i karierą męża. Jeśli partner mimo wskazówek kobiety, nie potrafi zrobić kariery zawodowej, materialnej; jego dobra współtowarzyszka, zaczyna ją budować sama. Później to właśnie ona odnosi większe sukcesy zawodowe i materialne niż jej mąż, który z czasem staje się tylko dodatkiem.
Mężczyzna wysoki - unika zawodów, gdzie występuje bezpośrednia rywalizacja. Pracuje tam gdzie jest autonomia, gdzie wzrost decyduje o karierze. Wybiera on swoje partnerki z kobiet niewysokich - to on jest wysoki (przełamuje przez to swoją nieśmiałość jest opiekuńczy). W związkach oddaje władzę kobiecie, jest przez nią traktowany jak dziecko.
Kobiety wysokie - jej celem jest wybór partnera z wysoką pozycją społeczną i materialną. Pragnie on traktować ją jak trofeum, dodatek do niego. Partner niższy nie jest "zły" - gdy ma pieniądze, jest ambitny - zostaje jego pomocą - (sekretarką). Dzięki jego pomocy, ona także pragnie zrealizować swoje zawodowe marzenia.
Oczy
Utarło się powiedzenie, że oczy są zwierciadłem duszy. Z wyrazu oczu lekarz wnioskuje o stanie zdrowia - pacjenta. Psychologowie i psychiatrzy na podstawie wyrazu, kształtu oraz wyglądu oczu, także potrafią dużo powiedzieć o ich właścicielu, wiedzą oni, że w raz ze zmianą nastroju, zmienia się wyraz oczu. Na podstawie badań stwierdzono, że podczas rozmowy partnerzy spoglądają na siebie przez 30-60% czasu jej trwania. Dłuższe spoglądanie świadczy o tym, że bardziej od tematu rozmowy, interesuje ich druga osoba. Wyróżniono spojrzenie bezczelne, fałszywe, nieufne, odrzucające i spojrzenie z góry (Bierach, 1994 ).
Spojrzenie bezczelne odbywa się bez mrugania, tak samo jak spojrzenie gniewne. Wzrok tutaj "wbija się" w oczy drugiej osoby. Brwi są ściągnięte w dół i do środka, co powoduje powstanie nad nosem "fałdy gniewu". Tego spojrzenia używa się, żeby innych zastraszyć lub nakłonić kogoś do zmiany tematu rozmowy, zaprotestować. Spojrzenie fałszywe, poznaje się po stopniu przymknięcia powiek i bocznym położeniu oczu. Spojrzenie nieufne, to "uciekanie" wzrokiem od rozmówcy, "szukanie" czegoś na twarzy lub ciele osoby stojącej naprzeciw. Odmianą mniej "agresywną" jest tzw. spojrzenie sceptyczne lub szukające. Spojrzenie odrzucające, to informacja negatywna, osoba ta mówi o sobie w myślach: "Nic dla mnie nie znaczysz". Występuje tutaj napięcie warg (labios) lub ich zaciśnięcie. Kąciki ust "idą" do dołu, mogą pojawić się fałdy na czole lub między brwiami. Spojrzenie z góry, dotyczyć może różnicy wzrostu między rozmówcami lub jest wynikiem tego, że jeden z ich siedzi. Określać może też między nimi dystans. Wyrażać może pychę, dumę, pogardę. Dystans zwiększa się tu przez "wyciąganie się" i przekręcanie głowy w bok.
Zatrzymamy się na bardziej szczegółowym opisie oczu (Collins, 1997; Bierach, 1994). Interpretuje się je w następujący sposób: Oczy owalne średniej wielkości - kierowanie się w życiu zdrowym rozsądkiem. Oczy przymrużone i zapadłe - są także oznaką rozsądku, wielkiej przenikliwości, określają też zazdrość, przebiegłość i podejrzliwość.
Oczy bardzo wąskie o ostrym, badawczym spojrzeniu - zawiść nieczułość na niedolę innych, czasem także okrucieństwo. Oczy jasne i tzw. "latające" - nerwowość żądza rozkoszy życiowych. Oczy żółte, szklane i bez wyrazu - cechują osoby o negatywnych cechach charakteru, które są zdolne także do zbrodni. Oczy często spuszczone w dół - nieśmiałość, pracowitość i dobroć. Oczy często wzniesione do góry - nauczyciel natchniony ideą, pogardzający szarym, codziennym życiem, stroniący od pracy fizycznej. Oczy piękne, otwarte z wilgotnymi kącikami- skłonność do rozwiązłego życia i wielka lubieżność. Oczy głęboko osadzone- świadczą o przeżytych cierpieniach psychicznych, życiowych niepowodzeniach, wskutek czego osoba ta jest nieufna i przebiegła lub podstępna. Oczy szeroko otwarte - skłonność do dziwactw. Oczy kocie - ognisty temperament, skrytość i duża zmysłowość.
Nos.
Ludzie którzy w swoim życiu często dokonują wyborów, decyzji, posiadają tzw. "nos znawcy". Powstaje on przez ściągnięcie skóry na nosie, powodując powstanie poprzecznych zmarszczek na nasadzie nosa. Mięsień powodujący to, podnosi także skrzydełka nosa i górną wargę, powodując tworzenie się dwóch zmarszczek między nosem i ustami. Skrzydełka nosa łączą się ściśle z życiem uczuciowym (ze sferą seksualną). Aktywizują się, rozszerzają się w stanie podniecenia seksualnego, również w złości, co wywołuje wrażenie tzw. "sapania z gniewu". U wielu ludzi, którzy potrafią opanować swe emocje, rozpoznaje się jego stan wewnętrzny, właśnie przez ruchy skrzydełek nosa.
Przedstawię teraz szczegółowy opis: Nos prosty, normalny- delikatność, ugodowość i zamiłowanie do pracy. Nos prosty i długi -lenistwo, wrażliwość, zmienny charakter. Nos prosty i gruby- dobroduszny charakter, niedbały wygląd. Nos lekko garbaty- zamiłowanie do pracy umysłowej oraz wierność w małżeństwie. Nos krótki - impulsywność, wybuchowość, niekonsekwentne działanie i skrytość. Nos krótki, zadarty- zmysłowość, łakomstwo, zmienność w działaniu. Nos orli - wyniosłość, zaangażowanie w wykonywane obowiązki i troska o rodzinę.
Usta.
Zarys ust oraz ich kształt określają pewne cechy ludzkiego charakteru. Tak jak oczy, o których mówi się, że są zwierciadłem duszy, usta także dużo mówią o ich właścicielu. Analizując usta, trzeba zachować ostrożność - lekko rozwarte usta, wskazują na trudności w oddychaniu, lub na uważne słuchanie (analizowanie) wypowiedzi drugiej osoby. Jest natomiast pewne, że dolna warga ust powiększa się przy podnieceniu seksualnym. Występuje tu nabrzmienie nozdrzy, ich wibracja. Nagłe wydarzenie może spowodować szerokie otwarcie ust. Jeśli mimika ta jest "opóźniona", może być udawana. Otwarte usta oraz napięte mówią o przerażeniu i strachu. Towarzyszy temu też zmarszczenie czoła. A oto bardziej szczegółowy opis: Usta otwarte - nieskomplikowany charakter. Usta zamknięte - ostrożność, rozwaga i nieufność. Usta durze zaciśnięte - skąpstwo, zachłanność i pamiętliwość. Usta pełne - zmysłowość i chwiejny charakter, ulegająca wpływom otoczenia. Usta drobne - słaba wola i nieśmiałość, brak umiejętności podejmowania decyzji. Usta wąskie - zawziętość, przebiegłość, skłonność do milczenia. Usta wąskie i zaciśnięte - chłód uczuciowy, obojętność lub niewierność. Usta skrzywione - sceptycyzm, zmienność emocjonalna, wybitna inteligencja. Kąciki ust uniesione - osoba wesoła, lubiąca życie towarzyskie. Kąciki ust opuszczone - upór, humor.
Uszy
Jest wiele kłamstw, domysłów, które dotyczą uszu. Jednym z nich jest to, że duże oraz ładnie uformowane mówią o zamiłowaniu do prawdy, ich posiadacz nie odznaczał się w młodości zbyt wielką energią. Twierdzi się, że rozrośnięte płatki uszne mówią o kryminalnym charakterze człowieka. Dowiedziono natomiast, ze "białawe węzełki" na krawędzi ucha, świadczą o zakłóceniu przemiany materii co wiąże się z chorobą - podagrą. Człowiek o odstających uszach lub innym ich zniekształceniu, powoduje cierpienie psychiczne, prowadzące często do zachowań anormalnych. Oto szczegółowy opis: Uszy duże, cienkie i lekko odwinięte- duże zdolności muzyczne. Uszy małe i cienkie - delikatność, wyrafinowany smak, zamiłowanie do porządku. Uszy małe, grube i nieforemne - osoba małostkowa, zdolna do zdrady, Uszy długie i wąskie - osoby o wąskich horyzontach umysłowych, mało zdolne, nie mające predyspozycji do pracy umysłowej. Uszy pokryte puszkiem - namiętność, skłonność do zmysłowych uciech. Uszy porośnięte włosami - zdolności twórcze, często muzyczne.
Czoło.
Z czołem ludzkim także jest sporo niedomówień. Zmarszczki na czole powstają przez przypadek - nie mówią o odczuciach i charakterze człowieka. Na skórze suchej, zmarszczki szybciej tworzą się, niż na skórze tłustej. Wielu ludzi marszczy czoło, nie tylko podczas myślenia. Trzeba tutaj przedstawić przykład M. Gorbaczowa, którego inteligencję potwierdzają wszyscy, którzy się z nim zetknęli. Zgodnie z "obowiązującymi przepisami", powinien mieć czoło całe w zmarszczkach od myślenia. U wielu ludzi natomiast, obserwuje się tzw. "czoło zachmurzone", co świadczy o skomplikowanym procesie myślowym. O tym, że ktoś jest krótkowidzem (bez okularów), świadczy często marszczące się czoło, uważne przyglądanie się rzeczom i ludziom, koncentracja na szczegółach lub bardzo ważnym elemencie oraz ściągnięte brwi, które w późniejszym czasie powodują tworzenie się poprzecznych fałd ponad nasadą nosa (które także świadczą o porywczym charakterze). Podniesienie jednej tylko (nad którą tworzą się trwałe zmarszczki), jest sygnałem odbieranym jako brak akceptacji. Może to wyrażać ironię, pychę lub sceptycyzm. Jeśli pojawia się to bardzo często, trzeba zastanowić się czy ta cecha (dominanta), świadczy o naturze skomplikowanej człowieka i jego "wewnętrznej" mądrości.
"Mowa ciała" w biznesie (negocjacje)
W biznesie, to modne słowo określające przedsiębiorstwa nastawione na duże pieniądze = szybko i mały wkład własny. Ujawnia się ona, już przy sposobie siadania danej jednostki podczas zebrania. Dobry obserwator, znający zagadnienia, którymi się zajmujemy, bez trudu widzi - kto jaki zajmuje w nim status. Szef - siedzi w miejscu, gdzie "wybija godzina dwunasta". Po jego prawej i lewej stronie - siedzą jego asystenci. Razem tworzą oni tzw. "trójkąt władzy" (Thiel, 1984). Przy nich siedzą współpracownicy dążący do awansu (stanowią oni niebezpieczeństwo dla szefa), łatwo zmieniają poglądy, szybko się rozczarowują i są stale zazdrośni o asystentów szefa. Następni (3 i 10 godzina) to pracownicy, którzy chcą wszystko widzieć i wiedzieć, uwaga ich koncentruje się na szefie i jego przeciwniku". Najbliżej ich (4 i 8 godzina) są tzw. "soliści". Wskazują oni na nowe prądy w przedsiębiorstwie, mają wizje rozwoju - są niedoceniani. Do otwartego sporu z grupą przystępują - gdy zostają zmuszeni. Ostatnim członkiem grupy - jest "przeciwnik szefa", występuje on na "godzinie 6" - naprzeciwko szefa. Jego pomocnicy siedzą na miejscach 5 i 7 godziny, co ciekawe, ten na "piątej godzinie" ma silniejszą pozycję.
Negocjacje w przedsiębiorstwie.
Wyróżnia się cztery układy ich pozycji.
Pozycja "w rogu" umożliwia kontakt wzrokowy (również jego brak, gdy jest to korzystne). Róg stołu jest barierą, nikt nie jest zagrożony lub skrępowany.
Pozycja "po stronie naszego rozmówcy". Trzeba tutaj jednak być ,jednomyślnym" już na początku z partnerem. Występuje ona po tzw. "rozmowie wstępnej". Jest ona korzystna także wtedy, gdy występuje osoba trzecia (tzw. "komisje trój-stronne").
Pozycja "vis- a vis". Jest tutaj duże niebezpieczeństwo, ze tych dwoje ludzi będzie uparcie trwać przy swoich racjach, jest pozycję często wybieraną przez ludzi "walczących" - chcących przeciwnikowi swojemu "pokazać jego odpowiedzialność".
Pozycja, ostatnia z prezentowanych, to "miejsce obok kierowcy". Osoba taka nie pragnie rozmów, z tej pozycji nie udaje się nawiązać bliższych kontaktów z partnerem. Powstaje dystans, (są dla siebie niesympatyczni, boją się siebie).
Praca w przedsiębiorstwie.
Gdy rozmowa z petentem ma być w miarę krótka, przyjmuje się wtedy, że najodpowiedniejszy wtedy jest stół prostokątny - przy którym są podejmowane decyzje, najczęściej ludzie tacy reprezentują ten sam status. Natomiast przy okrągłym- atmosfera jest odprężająca, czas wolniej płynie. Przy prostokątnych stołach największy status ma ten pracownik, który zajmuje "węższy koniec stołu". Jednoosobowe biuro stwarza ciekawe możliwości - biurko powinno być po środku pokoju. Petent znajduje się w świetle wpadającym przez okno, kierownik siedzi w cieniu, otoczony promieniami słonecznymi. Można przesunąć biurko w stronę drzwi. Miejsce dla petenta staje się wtedy małe i niewygodne, zmniejsza jego pewność siebie. Jeżeli jednak najważniejsza jest praca - ustawia się biurko tak, by światło padało z prawej lub lewej strony. Krzesło dla petenta przesuwa się wtedy do ściany. Goście czują się tu jak partnerzy. Gry z petentem" w celu obniżenia jego pozycji przy "negocjacjach z urzędnikiem". Stosuje się dużo "chwytów", jednym z nich są np. niskie fotele i sofy , gdzie usadawia się petenta. Czuje się on wtedy tak, jakby "opadł na ziemię" - osłabia to jego pewność siebie i zarazem pozycję w rozmowie. Proponowane miejsce- zdradza zamiary rozmówcy. Gdy proponuje się miejsce na sofie (nie przy biurku) - nasza sprawa nie zostanie szybko załatwiona. Gdy zaproponuje się krzesło przy biurku - nasza sprawa jest brana serio. Wystrój biura jest też symbolem statusu (wyraża ono również osobowość jego użytkownika). Wszystko, co wisi z tyłu za biurkiem - jest przeznaczone dla wzroku petenta ( dyplomy, wyróżnienia, zdjęcia ze sławami świata), który widzi, z kim ma do czynienia. Wszystko to, co widzi właściciel biurka jest przeznaczony dla niego - mówi o jego wewnętrznym życiu, np. zdjęcia z rodziną i bliskimi znajomymi.
"Mowa ciała" w kontaktach partnerskich
"Mowa ciała" - jest terminem, który pojawia się w rozmowach. Człowiek coraz bardziej chce zrozumieć siebie i innych - dlatego szuka jego narzędzi. Wskazuje się (mass media), że wiedza ta daje władzę nad ludźmi, nad ich myślami, uczuciami. Ludzkie palce, ręce i nogi, stopy - istotnie, potrafią zdradzić wiele pragnień, potrzeb czy lęków - naszej osobowości. Gesty mówią dużo, neurotyk chce "ujawnić siebie" - właśnie poprzez nie. Aby zrozumieć "mowę ciała", trzeba uważnie obserwować siebie i innych.
Pierwsze wrażenie Z górą 40 lat, psychologowie zastanawiają się nad istotą tzw. "pierwszego wrażenia". Jeden z nich - R. Zajonc (1979), twierdził, że chodzi tutaj o "poznanie na gorąco" (Cohen, 1998).Od zwykłego poznania różni się tym, że jest zabarwione emocjonalnie (b. silnie). Mówi on, że tych kilka sekund ma generalne znaczenie dla formowania sądu o nowo poznawanej osobie. Należy powiedzieć, że to, czy kogoś określimy za np. atrakcyjnego fizycznie, wyznaczane jest przez panującą kulturę. Amerykanie mówią o: "małym podbródku, drobnym nosie, dużych i szeroko rozstawionych oczach" (Aronson, 1997, Cohen,1988).W każdych okolicznościach, człowiek nieustannie walczy o ściągnięcie na siebie czyjejś uwagi. Dużo zależy od twarzy, jej grymasu czy też wyrażanego śmiechu.Twarz symetryczna, jest uznawana za piękną, taki uśmiech - za szczery . Gdy osoba ta "pokaże" nam uśmiech krzywy - odwrócimy się od niej . Ludzie o różnej osobowości, różnie "przyciągają" do siebie tzw. "drugą płeć". Psycholog Eysenck dzieli je między ekstrawertykiem i introwertykiem (Zimbardo, 1996). Ekstrawertyk jest duszą towarzystwa - pewny siebie, rozmawia zarówno z kobietami jak i mężczyznami. Tryska wprost radością życia. Introwertyk natomiast - nie bawi się dobrze. Jest nieśmiały, myśli o sobie - o tym jak go inni odbierają? Ważny jest sposób, w jaki witają się osoby płci przeciwnej. Formy te to "krótkie skinienie głową" bez nawiązywania kontaktu fizycznego, aż po namiętne (rycerskie) całowanie w dłoń. Jednak pewna siebie kobieta, nie czeka na pierwszy krok ze strony mężczyzny. Podejmuje inicjatywę pierwsza przedstawia się i mówi, czym się zajmuje. Występuje też typ tzw. "nieśmiałej panienki". Grupa ta to zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Nie lubią oni podawać ręki, wolą skinąć głową. Jest także typ mężczyzn - nieśmiali i agresywni zarazem. Oni także unikają kontaktu uznając siebie za lepszych od innych. Odmawiają oni udziału w życiu towarzyskim, ograniczają się do kąśliwych komentarzy.
Pierwsze spotkanie
Pierwsze spotkanie z partnerem ujawnia fantazje i lęki. Wiedza o "mowie ciała" - własnej i tej drugiej osoby - pomaga w określeniu "dekodowania" myśli, uczuć i zamiarów. Można także dowiedzieć się, czego ona nie chce na co nie ma ochoty. Spotkanie to (Cohen, 1998), ma zwykle stały i typowy przebieg. Obie strony starają się poznać, upewnić czy mają ochotę na dalszą znajomość. Każda ze stron przedstawia się jak najlepiej -starają się być dowcipni, inteligentni, atrakcyjni i interesujący. Zależnie od swojej osobowości, w różny sposób "mówią" o swoim niepokoju. Ekstrawertyk - ruch, introwertyk - zamknięcie w sobie. Obie strony (zdenerwowane) często stosują różne formy dotykania własnego ciała. Na przykład, czekając na drugą osobę - dotykają swych ramion, wycierają dłonie w pośladki czy drapią się po karku. Dłonie, głowa czy oczy wykonują skomplikowane ruchy. Łapią się za nos, pocierają dłonie, oglądają paznokcie lub "dłubią" w uchu. Ciekawy jest gest "oczekujący", który polega na ruchu dłoni do twarzy zasłonięcie oczu. Mężczyźni robią gest polegający na "czesaniu" włosów palcami- tłumienie niepokoju. Ten niespokojny mężczyzna "patroluje" swój teren, chodzi " w tę i z powrotem. Natomiast kobieta jest bardziej efensywna ona jest celem zaczepek obcych. Przy powitaniu występuje cała gama gestów - formą nie agresywną jest tutaj ujęcie dziewczyny za rękę. Jest on ciepły, jednocześnie pozbawiony erotyzmu. Ważne jest, aby osoby te nie robiły ze swoich rąk, dłoni barier. Uniemożliwia to wzajemny kontakt. Bardzo złą formą jest skrzyżowanie rąk na piersiach. Także przedmioty mogą tworzyć te bariery. Kobieta trzymająca torebkę - oddzielającą ją od mężczyzny, na pewno nie pozwoli "wziąć się za rękę". Barierą tą może być także teczka lub parasol, może być także na przykład trzymanie rąk w kieszeniach. W pierwszym spotkaniu ważny jest dotyk. Aktywizują się receptory, które wpływają na odbiór sygnałów (cieplnych), nacisku i innych. Taki bodziec dociera do mózgu. Podstawą do jego określania jest częstość i rytm - czy dotknięcie było przyjemne, obojętne czy też nieprzyjemne, np. intensywne doznania erotyczne - są na krawędzi bólu. Wraz z czasem, zmysł ten staje się coraz wrażliwszy (dotyk). Od okresu niemowlęctwa, określa się czy pieszczota była delikatna, podniecająca, niezdarna, natarczywa lub irytująca. Podczas pierwszego spotkania, należy to obserwować, czy kobieta wysyła neutralne, wrogie sygnały - "powstrzymaj się od dotykania mnie".
Codzienny kontakt
Codzienny kontakt określa rozwój i szczęście związku powstającego z faktu, Czy partnerzy potrafią "bawić się" w codziennych czynnościach - zakupy, gotowanie, opieka nad dziećmi, spotkania z przyjaciółmi. Jeśli partner stale czuje się sfrustrowany - związek taki chyli się ku rozpadowi. Telewizyjne reklamy wskazują typowy wzorzec męski - nie cierpi on kupowania, chodzenia po sklepach. Towarzyszy on co prawda swojej dziewczynie, żonie, lecz doprowadza go to do zdenerwowania. Brak zdolności do odczytania trafnego "sygnałów ciała", prowadzi do katastrofy. Duże sklepy - super i hipermarkety, nie wywołują tak przygnębiającego wrażenia na mężczyznach, jak sklepy z konfekcją, odzieżowe. Wspólne zakupy w sklepach spożywczych - to jedna z najprzyjemniejszych czynności w większości związków. "Mowa ciała" staje się już czytelna od momentu "uchwycenia" wózka. Osoba, która go prowadzi- chce i staje się "szefem". Osoba bez wózka (partner) idzie z tyłu. Występuje tutaj także "walka" o wózek - symbol statusu". Pary o różnym podziale obowiązków, dzielą się wózkiem sprawiedliwie. Zakupy są także odbiciem osobowości, których u partnera nie lubimy i które nas denerwują. Wiele par robi zakupy po skończonej pracy. Interpretuje się jako rozładowanie stresu. Pary rywalizujące ze sobą, kupują razem, cały czas awanturując się nad wyborem towarów. Konflikty takie prowadzą do awantur na tematy ogólne. Wyraża się dezaprobatę poprzez "szczególny" rodzaj "wyładowania" towarów przy kasie i "postawę" przy kasie.
Dzieci mają także swój wpływ na "mowę ciała" ich rodziców. Przy nich zachowują się jak dzieci. Prowadzi to do tego, że "poważny rodzic" zaczyna raptem chodzić na czworakach, wydając przy tym dziwne odgłosy- żona jest tym poruszona, jest jej przyjemnie, że dla ich dziecka, jej partner potrafi zejść z "piedestału".
Duża część związków rozpada się z powodu alkoholu, przemocy czy też niewierności. Jest spora liczba osób, które mówią, że zawsze poznają, czy jest im wierny. Chodzi to o tzw. "zmiany w zachowaniu". Partner nagle zaczyna być inny- roztargniony lub nadmiernie dbający o swój wygląd. Jednym ze sposobów na "neutralizację" tego przez "mowę ciała", jest próba rozpoczęcia "akcji" we wczesnej jej fazie. To z pewnością przekona partnera, że nie chodzi mu o "sprawianie kłopotu", lecz zależy mu na trwałości związku w jego kryzysie. "Mowa ciała" tego związku to wysoka "ekscytacja" ich pierwszych randek. Ich jednak pobudliwość, impulsywność to źródło strachu i gniewu - nie pożądania. To strach przed utratą partnera (potrzeba bezpieczeństwa). Warto tutaj przytoczyć liczby - w Stanach Zjednoczonych co drugie małżeństwo rozpada się, w Niemczech natomiast - co trzecie.
Przedstawiając obraz siebie porównujemy go z reklamą, obrazie informującym o tym, co ukryte jest w środku. Cechy charakterystyczne wyglądu (człowieka) i jego temperament są do pewnego stopnia niezmienne, dziedziczne. Sposób w jaki chodzi, stoi lub siada - to wynik praktyki, temperamentu; natomiast to jak się ubiera - jest warunkiem kulturalnym i jego własnego wyboru. Na wizerunek, (image) - obraz siebie wpływa doświadczenie, ocena nas przez innych i odpowiedź nasza na to. Między innymi ocena innych na podstawie tego, co o nich usłyszeli, nawet jeszcze zanim ich poznali. Mogą oprzeć swą ocenę na tym, co jak sądzą - wiedzą o danym zawodzie, przedsiębiorstwie czy konkretnym wydziale i posłużyć się tą oceną w stosunku do pojedynczego człowieka (Sampson, 1986; por. Aronson, 1987). Określony wizerunek to także próba przedstawienia charakteru zajęć jakimi zajmują się ludzie, oficer policji musi mieć szybko rozpoznawalny mundur, szef firmy pogrzebowej przedstawienie opanowania i powagi (kolor czarny -smutek). Jednak nie wszystkie instytucje mają jasny obraz firmy, nie precyzują oni norm do ubierania się co do ubierania się swoich pracowników. Gdy bark jest takich właśnie przepisów, pracownicy potrafią wyczuć, co jest w niej ( czyt. instytucji) do przyjęcia. Jednym z powodów, przez który ludzie nie osiągają sukcesu zawodowego, jest to, że ich sposób funkcjonowania przynosi ujemny efekt. Pozostałe czynniki to: doprowadzanie spraw do końca, sposób odnoszenia się do innych ludzi, stosunek do obowiązków (Sampson, 1996).
W dużych przedsiębiorstwach można zauważyć, że starsi pracownicy, są zwykle starannie ubrani. Ich stój ma podobne znaczenie, jak inne umiejętności kierownicze. Uważają oni, że osoby ubrane nieodpowiednio lub źle, mają też i inne wady ( czyt. zawodowe ). Reakcje ludzi na obraz siebie- to droga, w jaki postrzega się zdolności, wiarygodność. Reklama człowieka jest to, w jaki sposób pokazuje się on światu, wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych wygrywał wyższy kandydat, a nie niższy (Aronson, 1991). To jak człowiek wygląda, jego sposób mówienia, gesty i zachowanie, to znaki tego, co on potrafi. Są to elementy, które tworzą pewną całość, określoną przez obraz siebie. Dziewięć razy bardziej niż zdolności, obraz siebie i sposób postrzegania osoby przez innych, liczą się w osiąganiu karier przez innych ludzi. Elementy wizerunku są różnorodne, powiązane, można je określić w formie pięciu stopni (Sampson, 1996). Wygląd, na który składają się zewnętrzne cechy charakterystyczne dla danego człowieka strój oraz stan ubrania, sposób bycia, sylwetka, gesty, przestrzeń (komunikacji międzyludzkiej), ułożenie (ciała). Sposób postrzegania, przeszłość, doświadczenie, kwalifikacje. Postawa, charyzma, zaufanie, pewność siebie, szacunek dla siebie. styl komunikowania, określony na sposób - mówienia,. pisania, słuchania, myślenia, prezentacji. Człowiek, który umie się ubrać - znalazł własny styl ubierania się, odpowiada wykonywanej pracy, pokazuje swoja osobowość (Palmer, 1992). Jeśli posiadł tę umiejętność, dostosowuje ją do zmieniających się okoliczności. Nie wszyscy jednak się tym sugerują. Obraz siebie, szacunek dla samego siebie, osobowość, to wszystko wpływa na decyzje podejmowane podczas zakupów, w momencie ubierania się. Niektórzy idąc po najmniejszej linii oporu noszą to samo każdego dnia. Inni decydują się na gust drugich - którzy ich ubierają (czyt. sprzedawca). Przez rodzaj stroju można pokusić się samoakceptacji człowieka (Sampson, 1996). Osoba neutralna ubiera się zgodnie ze swoim doświadczeniem. Są zadbane, lecz brakuje im swojego własnego stylu, wyczucia mody. Mają niewielką świadomość tego, że inni ich obserwują i wyciągają z tego wnioski. Wiedzą, że muszą jakoś wyglądać ponieważ wymaga tego ich otoczenie, ale ubieranie się jest traktowane "rutynowo". Styl ten charakteryzuje się konformizmem, brakiem pomysłowości w doborze ubrań, przeświadczeniu, że ubrania nie warto wydawać dużo pieniędzy. Osoba wyrazista lubi się ubierać, także wybierać to, w co ma się ubrać. Wkłada w to wysiłek, zwraca uwagę na detale - dodatki. Rozpoznaje się ją po tym, że delektuje się procesem ubierania się, jej stroje są dobrze uszyte i w dobrym stanie. Używa ubrań by wyrazić osobowość. Jest to pozytywny wizerunek, może przerodzić się jednak w obsesję na temat ubrań i wyglądu. Traktuje on wygląd jako wyraz osobowości. Przeraża się widząc osobę identycznie ubraną. Czasem stosują oni ubranie jako barwę ochronną, kostium do odegrania swojej roli lub jako przejaw konfliktu, walki.
Osoba negująca nie przejmuje się ubraniem. Mogą oni wyglądać "byle jak". Ubrania ich są zaniedbane, brudne nie leżą dobrze i nie są wyprasowane. Jest to efekt wysokiej lub niskiej samooceny lub poczucia wyższości. Może też być wynikiem dużego poczucia pewności siebie, które nie potrzebuje potwierdzenia. Niektórzy czynią to ze złości, wygląd ich jest namacalnym wyrazem tego, co czują. Czują się oszukani, mają kompleksy, ukrywają to za długimi włosami, kamizelką z długimi rękawami. Widzimy więc, że własny wizerunek, ubranie, mają wielkie znaczenie w tym co osiągniemy w życiu ( sukces zawodowy, osobisty ). Ucząc się go jesteśmy bardziej świadomi swojego miejsca we współczesnym świecie, który się bardzo szybko zmienia. Wiedza o naszym obrazie nie powstała teraz, kształciła się przez pokolenia, co ukazuje stare przysłowie hinduskie: "Bądź zawsze dobrze ubrany, nawet gdy żebrzesz".
Można stwierdzić, że "mowa ciała" jest uwarunkowana kulturowo (Birkenbihl, 1988). Zajmiemy się nie tyle wyliczaniem ich (jest ich zbyt dużo, ostrożność w sądach), co ukazaniem za pomocą kilku przykładów. Dotyczą one m.in. negocjacji, kłamstwa- opinii, władzy, miłości i jej poszukiwania (maski), czy też różnicy: jednostka -jednostka i jednostka - grupa.
I tak np. występują różnice w sposobie postrzegania oraz w różnych kręgach kulturowych. Europejczyk patrzy przed siebie, Arab - ma "nieobecne" spojrzenie. W kulturze zachodniej, długość spojrzenia jest regulowana przez obowiązujące prawa. Gdy mężczyzna patrzy dłużej na innego - tamten odczuwa niepewność. Afrykańczycy czy też Chińczycy respektują inne prawa o intensywności i czasie trwania spojrzenia. Wychodzi więc na to, że przedstawiciele różnych kultur, nie zawsze czują się dobrze w ich towarzystwie. Włoch na przykład odczuje, że Niemiec unika patrzenia mu w oczy - ponieważ nie odpowiada spojrzeniem na spojrzenie. Dwaj Meksykanie utrzymują ze sobą intensywniejszy kontakt, niż dwóch Niemców, ale mniejszy niż w wypadku Arabów.
Kontakty z jednostką i grupą:
Zatrzymamy się nad zagadnieniem dotyczącym tego, jakie ma "mowa ciała" w życiu. Spróbujmy ogół ludzi "zaszufladkować" i podzielić na dwie grupy - ludzi, którzy odnieśli sukces (zawodowy, osobisty) i tych, którzy go jeszcze" nie osiągnęli.
Otóż obie grupy mówią innym słownikiem oraz inną posługują się "mową ciała". Przynależność do pierwszej grupy ( sukces) rozpoznamy po sposobie, trzymania głowy i ramion, wyrazistych ruchach ust. Poruszają oni "widoczniej" żuchwą (mandibulum) i ustami - mają "coś" więcej do powiedzenia. Zbierając wyniki tych obserwacji określmy wnikliwiej takiego człowieka - "szyja luźna, głowa uniesiona wysoko, lekko wysunięta do przodu. Uszy są prostopadłe do linii środkowej barków. Klatka piersiowa swobodnie uwypuklona i rozluźniona. Plecy rozciągnięte i wyprostowane. Kolana są lekko wyprostowane. Miednica wysunięta do przodu, lekko uniesiona do góry" (Birkenbilh, 1998).Zatrzymajmy się na opisie ludzi, o których mówi się, że posiadają tzw. "charyzmę". Przywódca sekty, polityk - ma on opanowaną gestykulację i mimikę (oszczędną), język werbalny (mało mówi), usuwa zbędne w nich rzeczy; nie powtarza się - lub powtarza, zależnie od sytuacji. Im z większym opanowaniem "występuje" bardziej przekonująco oddziałuje. Rozluźnione ciało przekazuje obraz człowieka opanowanego, który w sposób niezależny wypełnia swoje zadania. W tym przypadku napięcie wyczuwa się także w głosie. Ludzie rozdrażnieni i bojaźliwi pozbawiają barwy pozytywnej. Przy rozmowie telefonicznej z nieznajomym - odruchowo tworzy się jego obraz.
A jak prezentują się zachowania "władzy i poddaństwa"? "Mowa ciała" władców różni się od "mowy" poddanych, potrzebuje on więcej miejsca (gabinetu, biurka). Może on usiąść na środku kanapy tak, by nikt inny na niej już nie usiadł. Jak starożytni cesarze czynią użytek ze swoich "kciuków" - symboli dominacji. Tym "kciukiem" się nagradza i karze, często tu znajduje się człowiek władzy nieustannie pokazuje, że posiada władzę. Nawet, gdy ,jest gorąco rozbawiony i rozluźniony, przechyla głowę lekko w bok, wystawiając tętnicę szyjną. Bezpiecznie chowa ręce w kieszeni lub krzyżuje je na plecach. Czasami znajduje się w stanie poprzedzającym agresję - pierś naprężona, broda uniesiona wysoko, nieposkromiona mimika. Gdy kontakt wzrokowy trwa dłuższy czas, "władztwo" nie odgrywa już żadnej roli - panuje wtedy atmosfera spokoju. Ludzie tacy , pokazują swoją przewagę tym, że decydują ile czasu mogą poświęcić swoim zainteresowaniom, a ile - problemom innych. Tak jak ludzi, którzy przez swój lęk przed odrzuceniem nie zbliżają się do drugiego człowieka. Dystans przydaje czci, podczas, gdy "szary człowiek" nie ma go zbyt dużo. W naszej kulturze można do kogoś podejść (np. do znajomego) tak blisko, że mógłby on wyciągniętą ręką trafić w nos.
Ukrywanie opinii i nastawień
Przedstawione będą tu dwa zagadnienia: problem dekodowania kłamstw, oraz przegląd typowych ludzkich "masek", na przykładzie tzw. "maski w poszukiwaniu partnera", "maski miłości" oraz "maski człowieka miłego i dobrego". Zaczniemy od definicji pojęcia "maski". Określa się ją jako skłonność do ukrywania prawdziwych opinii i nastawień do innych ludzi w pewien przyjęty sposób (Bierach, 1996). Pierwsza maska - kokietki, która bawi się miłością mężczyzn, aby uczynić ich uległymi sobie. Przyczyną tego, może być zemsta odrzucenie kiedyś przez ukochanego mężczyznę. Pragnie ona potwierdzenia u mężczyzn, że ma u nich powodzenie. Obawia się rozpadu swojego aktualnego związku, potrzebuje "silnych bodźców". Kokieteryjny mężczyzna - szarmancki i uprzejmy, odrzuca jednak zainteresowanie kobiet. Wystarczy mu, że jest pożądany i podziwiany prawdopodobnie ma za słabo wyodrębniony seksualizm.
Esteta.
On z góry wie, jaka ma być jego kobieta. Człowiek taki "zamyka się" w swoim guście, potrafi kochać "mocno lub wcale". "Maski miłości". Ludzie w sądach o nas kierują się tzw. "pierwszym wrażeniem". Gdy zaczynają być dla siebie atrakcyjni seksualnie - wargi stają się wilgotne, źrenice powiększają się, nozdrza zaczynają drżeć, język oblizuje wargi. Oczy "badają" ciało partnera. Kobieta zwraca uwagę na wargi i dłonie mężczyzny, on natomiast patrzy na jej nogi. Chce jej się podobać przez wciągnięcie brzucha, prostuje się. Nie cofa się przed dotykiem, jest urodzonym podszczypywaczem. Kobiety natomiast są bardziej powściągliwe - pozwalają na kontakt kolan i stóp np. pod stołem (nad nim jedynie są "naturalne gesty"). Centralnie ogranicza się to do kładzenia ręki na ramieniu partnera podczas rozmowy lub poprawienia mu np. muszki lub krawata.
"Idealiści w miłości".
Uważają oni na to, by przestrzegać zasad "sztuki" poznania drugiego partnera. Pierwszym elementem jest wzrokowy kontakt, przedstawienie wzajemnie przez trzecią osobę, wzajemna rozmowa, dotyk - zmniejszenie dystansu, całus w policzek, pocałunek w zamknięte usta (później uchylone). Etapy te są konwencją, każdy następny jest po wcześniejszych. Tacy mężczyźni mają zawsze nienaganny ubiór, swoje kontakty z ludźmi mają zawsze poukładane (i niezmienne ).
Kolejna "maska" - "człowiek miły i dobry". Nie tylko serce jest legitymacją tego człowieka. Oprócz np. serduszka - symbolem jego jest także krzyż ( oprócz ciepła wiarę). Potrzebują oni dużo wsparcia, stowarzyszeń. W ich języku często występuje "echo" obecnego partnera (zakochany mówi tak, jak jego partner). Często są to "upiększenia" - według nich "życie byłoby lepsze, gdyby tylko inni stali by się dla siebie milsi". Człowiek dobry ma swoje sumienie w "zawieszeniu". Nie jest ono dla niego reakcją na przyjęte zasady i normy grupy - do której on należy. Zawsze twierdzi on, że jego świat nie jest taki, jakim powinien być. Rozpoznaje się go po jego biblioteczce domowej. Książek z socjologii czy tej historii ma bez liku. Jest ciągłym poszukiwaniem prawdy o świecie, chce "absolutnej" uczciwości - co czyni go czasem nieprzyjemnym, odważnie prezentuje swoje poglądy. Jego wzorem staje się męczennik (święty) lub narodowy bohater. Ceni w sobie ofiarność, nastawienie na pomoc ludziom. Ryzykuje często niewykonalność swoich starań i przez to wycofują się w swój "cynizm". Rozczarowani właśnie takimi się stają- świat według nich wygląda przez to znacznie gorzej.
"Człowiek kłamca".
Trzeba na początek stwierdzić, że żadna pojedyncza jej oznaka - nie jest dowodem nieprawdy, równie dobrze jak brak jego oznak, nie mówi nam o prawdzie jakiegoś stwierdzenia. Znany filozof - Arthur Schopenhauer mówił: "Jeśli myślisz, że ktoś kłamie - zachowaj się tak, jakbyś mu wierzył na słowo, wtedy to go wzmocni, zacznie łgać jeszcze bezczelniej i w końcu się zdradzi" (Bierach, 1984).
Ukazując kłamstwo - posłużmy się przykładem. Otóż wyobrażając sobie twarz naszej matki człowiek zerka w prawo (lub lewo) i w górę. Następnie wyobraźmy sobie ją (matkę) z fryzurą punka i zielonymi włosami - wzrok kierujemy w odwrotną stronę. Następnie pomyślmy o tym, jak "brzmi" głos naszego znajomego i później ten sam głos-, ale np. podobny do odgłosu "wiertarki". Wzrok wtedy występuje na wysokości głowy (poziom uszu). Ostatnia próba - myślimy o tym, co uczynimy w sytuacji np. pożaru naszego mieszkania - wzrok kierujemy do dołu. Dzięki temu przykładowi poznaliśmy schemat naszego postrzegania prawdy i fałszu. Ważne jest tutaj jedynie, czy nasz typowy rozmówca jest zlateralizowany. Podaje się w literaturze, że należy zaobserwować w którą stronę spogląda - czy na pewno w prawo. Kłamstwo lub negatywne wyrażenie o nas samych - wymaga wysiłku. Reaguje nasz autonomiczny układ nerwowy. Bardzo ważny jest układ oddechowy człowieka. Obserwator na pewno zauważy, że u jego rozmówcy przesuwa się ośrodek oddechowy. Na początku oddychał on za pomocą jamy brzusznej - teraz natomiast jego "punkt oddychania" przemieścił się w górny lub środkowy rejon klatki piersiowej. Być może warto się zainteresować - czy czasem "czegoś nie zmyśla" i nie kłamie.
Consulting polityczny
Program polityczno-społeczny dla kręgu wyborców kandydata (elektorat)
Prezentacja w prasie i telewizji (wygląd, wypowiedzi, dane o kandydacie)
Przedstawiciele partii w mieście i powiecie
słowa-klucze: niepełnosprawni, bezrobocie, służba zdrowia, nauczyciele, bezpieczeństwo publiczne, handel-supermarket,edukacja-wyższa szkoła, infrastruktura, internet-telepraca, zakłady przemysłowe, obligacje samorządowe,opieka społeczna, powódź, promocja miasta i powiatu
Program dostosowany do kandydata oraz do ludzi potencjalnie głosujących; szczególnie na grupy społeczne, które mogą w szczególności głosować. Musi uwzględniać bieżące wydarzenia oraz te, które są nagłaśniane w środkach masowego przekazu (np. bezrobocie).Powinien także być odzwierciedleniem kandydata, młody wiek kandydata- młody elektorat. Zależy to także od jego wykształcenia oraz od tego, gdzie on pracuje. Powinno na to się zwrócić uwagę przede wszystkim. Trzeba również obserwować sondaże i opierać się także na nich. Musi też zawierać elementy programu partii, którą reprezentuje i po której jest ona rozpoznawana (mało informacji).
Wygląd kandydata jest jeszcze bardziej istotny, 55% informacji o kandydacie to jego "mowa ciała", kolejne 38% to ton głosu, 7% to jego informacje zawarte w wypowiedzi. Jeśli chodzi jednak o wygląd, to jest on uwarunkowany przede wszystkim płcią (jeśli chodzi o temat wyborczy). W stosunku do mężczyzn np. fryzura jest z góry określona- pan z długimi włosami z pewnością nie zyska poparcia. Co innego jest u kobiet, preferowana jest fryzura krótka oraz włosy o średniej długości. Nie polecane są włosy długie. Oczywiście ww. ma się nijak do tzw. kandydatów o szerokim poparciu, bardzo lubianych i popularnych. Oni mogą się pokusić o ekstrawagancję, wypowiedzi idiotyczne i nie na temat, ale do pewnego stopnia, muszą oni znać granicę zaufania pokładanego w nich. Jeśli chodzi o formę wizualną, osoby np. otyłe osoby powinny występować w prezentacjach przeważnie od pasa w górę a szczupłe w całej postaci. Inne osoby występujące z nimi: powinny być niższe, zależnie od kandydata szczuplejsze lub bardziej otyłe. Zalecane jest, by nie były od niego wyższe. Wypowiedzi kandydata powinny być krótkie, rzeczowe, na temat zadanego pytania. Ważne by kandydat wiedział, jakimi zdaniami ma zaczynać swoją wypowiedź i jakimi ma kończyć. Istotne jest by znał najważniejsze liczby dotyczące jego programu wyborczego oraz terenu, z jakiego startuje do wyborów. Nieznajomość np. liczby bezrobotnych na danym terenie dyskwalifikuje go. Musi także znać nazwiska posłów i senatorów partii, którą reprezentuje. Duże znaczenie ma także to, czy wie, jakie pytania zostaną do niego skierowane, powinien wiedzieć, jakich argumentów użyć by je zbić, odeprzeć atak oraz to, by umiejętnie zaatakować. Ważna jest umiejętność panowania nad emocjami zwłaszcza w sytuacji wypowiedzi- postawa ciała, rąk oraz głowy kandydata. Długość wystąpienia powinna być krótka, ograniczyć się powinna do najistotniejszych rzeczy, czas trwania kilka minut. Istotne rzeczy powinny być wypowiedziane na początku i na końcu. Kandydat może także mieć hasło wyborcze z nim kojarzone, nie jest to niezbędne oraz może być interpretowane nieopatrznie. Na przykład hasło: "Wybierzmy przyszłość"- na "Wypierzmy przyszłość". Powinien pokazać się także w miejscach szczególnie bolesnych dla ludzi, ale z umiarem. Na przykład w domu dziecka, schronisku dla bezdomnych, innej placówce związanej z pomocą społeczną. Chodzi tu także o miejsce z którego startuje w wyborach i które jest jego wizytówką (np. rynek miejski; urząd miasta, powiatowy, itp.). Powinno się ono dobrze kojarzyć elektoratowi.
Przedstawiciele partii są niejako jej wizytówką. Od tego, jak sprawują swój urząd zależy to, jak postrzegani będą jej kandydaci wyborczy. Kandydat powinien wiedzieć, jakie funkcje zajmują. Może się pokazać z jednym lub kilkoma z nich, muszą oni być znani i pozytywnie odbierani przez elektorat. Jednak nie powinni oni przyćmić kandydata swoją osobą. Powinien także wiedzieć czym się oni zajmują, przygotować ewentualną odpowiedź na pytanie im poświęcone.
Kandydat to: jego wiek, wykształcenie, postawa ciała (wygląd), program społeczno- polityczny, gdzie pracuje, kogo zna, gdzie mieszka- jaka grupa społeczna jest tam w większości
Argyle M. (1991). Psychologia stosunków międzyludzkich. PWN. Warszawa
Aronson E. (red.). (1997). Psychologia społeczna. Serce i umysł. Wydawnictwo Zysk i S-ka. Poznań
Bierach A.J. (1994). Sztuka czytania z twarzy. Wydawnictwo Astrum. Wrocław
Bierach A.J. (1996). Za maską człowiek. Wydawnictwo Astrum. Wrocław
Bierach A.J. (1997). Mowa ciała kluczem do sukcesu. Wydawnictwo Astrum. Wrocław
Birkenbihl V.F. (1998). Sygnały ciała. Wydawnictwo Astrum. Wrocław
Cialdini R. (1996). Wywieranie wpływu na ludzi. Teoria i praktyka. Gdańskie Wydawnictwo Psych. Gdańsk
Cohen D. (1998). Mowa ciała w stosunkach partnerskich. Wydawnictwo Astrum. Wrocław
Collins A. (1996). Język ciała gestów i zachowań. Wydawnictwo Astrum. Wrocław
Davies P. (2000). Twój image. Wydawnictwo Amber.
Domachowski W. (1993). Psychologia społeczna komunikacji niewerbalnej Wydawnictwo Edytor. Toruń
Ekman P. (1997). Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce i małżeństwie. PWN. W-wa.
Furnham A. (2000). Towar bez opisu. Wydawnictwo Merlin
Głodowski Wł. (1999). Bez słowa. Wydawnictwo Hansa Communication. Warszawa
Grzesiuk L. (red.). (1998). Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy. PWN. W-wa.
Kępiński A. ( 1978). Poznanie chorego. PZWSz. Warszawa
Krasnodębski Z. (1986). Rozumienie ludzkiego zachowania. PWN. Warszawa
Kruglański A. W. (1986). Logika poznania naiwnego- proces i treść. w: T . Maruszewski (red.).
Poznanie i zachowanie. Wydawnictwo Naukowe UAM. Poznań
Le Bon G. (1994). Psychologia tłumu. PWN. Warszawa
Lewicka M. (1993). Aktor czy obserwator. Pracownia Wydawnicza PTP. Warszawa-Olsztyn
Lewicka M. (1985). Psychologia spostrzegania społecznego. Książka i Wiedza
Lowen A. (1990). Miłość, seks i serce. Wydawnictwo Pusty Obłok. Warszawa
Lowen A. (1991). Duchowość ciała. Agencja Wydawnicza Jacek Santorski. Warszawa
Mądrzycki T. (1986). Deformacje w postrzeganiu ludzi. PWN. Warszawa
Mellibruda J. (1976). Terapia Gestalt, w: L. Wołoszynowa (red.) Materiały do nauczania Psych.; IV, 5. PWN. W-wa.
Molcho S. (1998). Mowa ciała. Wydawnictwo Diogenes. Warszawa
Nierenberg G. I. (1994). Sztuka negocjacji jako metoda osiągania celu. Wydawnictwo STUDIO EMKA. W-wa.
Pease A. (1992). Język ciała. Jak czytać myśli ludzi z ich gestów. Wydawnictwo Gemini. Kraków
Quillian S. (2000). Mowa ciała. Wydawnictwo Muza. Kraków
Rebel G. (2000). Naturalna mowa ciała w socjotechnicznych metodach osiągania celu. Wydawnictwo Astrum
Sampson E. (1996). Jak tworzyć własny wizerunek. Dom Wydawniczy ABC. Warszawa
Sęk H. (red.) (1998). Społeczna psychologia kliniczna. PWN. Warszawa
Skarżyńska K. (1981). Spostrzeganie ludzi. PWN. Warszawa
Suworow W. (1996). Akwarium. Wydawnictwo Adamski i Bieliński. Warszawa
Tarczyński D.R. (1997). Zrozumieć człowieka z wyglądu. Studio Astropsychologii. Białystok
Thiel E. (1994). Mowa ciała. Wydawnictwo Astrum. Wrocław
Tkaczyk L. (1996). Komunikacja niewerbalna. Postawa. Mimika. Gest. Wydawnictwo Astrum. Wrocław
Waszkiewicz J. (1998). Jak Polak z Polakiem? Szkice o kulturze negocjowania. PWN. Warszawa
Witkowski S. (red.). (1994). Psychologia sukcesu. PWN. Warszawa
Wojciszke B. (1991). Procesy oceniania ludzi. Wydawnictwo Nakom. Poznań
Wojtasik L. (1986). Psychologia propagandy politycznej. PWN. Warszawa
Zimbardo P.G. (red.). (1996). Psychologia i życie. PWN. Warszawa
Rys. 10 krytyczne myślenie, negatywizm
Rys. 14 Otwartość
Rys. 15 Dziewczyna - kokietka
Rysun. 3 Psychoanalityczna koncepcja komunikacji niewerbalnej
Rys. 4 Postawa wszechwiedzącego - wieżyczka
Rys. 6 Kłamstwo
Rys 13 Szukanie oparcia
Rys 11 Brak pewności siebie