Konspekt zajęć z przedmiotu
Wybrane zagadnienia z polskiej polityki zagranicznej w XX wieku
Prowadzący zajęcia: |
mgr Lucyna Czechowska |
Kontakt: |
lc@doktorant.umk.pl |
Termin: |
8.12 |
Miejsce: |
s. 31 |
Temat zajęć: |
Stosunki polsko-ukrainskie i polsko-białoruskie (część II) |
Pytania faktograficzne: |
1. Jakie były losy Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi podczas II wojny światowej? (Oddziały sowieckie wkraczają wtedy, gdy Niemcy już docierają do Brześcia i pod Lwów, a więc znacznie poza ustaloną linię rozgraniczenia interesów. 28 września Niemcy i ZSRR zawierają w Moskwie układ „o granicach i przyjaźni”, podpisany przez Joachima von Ribbentropa i Wiaczesława Mołotowa , ustalający ostateczny podział zajętych terenów, nazywany piątym rozbiorem Polski. Tereny położone na wschód od Pisy, Narwi,Bugu i Sanu przechodzą w ręce sowieckie. Oddając Niemcom zajęte tereny województwa lubelskiego ZSRR uzyskuje swobodę działania na Litwie. Słowacji przypada polski Spisz i Orawa. 10 października ZSRR przekazuje Litwie zachodnią część województwa wileńskiego z Wilnem, w zamian za udostępnienie baz wojskowych na Litwie. Po wkroczeniu Armii Czerwonej 17 X 1939 ziemie polskie pod radziecką okupacją zostały podzielone na Zachodnią Ukrainę i Zachodnią Białoruś (województwa: wileńskie, nowogródzkie, poleskie, wołyńskie, tarnopolskie i stanisławowskie), zamieszkałych w 1939 r. przez 12,6 mln ludności (w tym 5 mln Polak). Utworzono zarządy miast, powiatów i obwodów i 22 X 1939 odbyły się wybory do Zgromadzeń Ludowych Zachodniej Ukrainy i Białorusi (głosowanie tylko na wyznaczonych kandydatów, w większości członków partii komunistycznej, często z głębi Rosji, uzbrojona milicja i NKWD, udział potwierdzano stemplem w dowodzie). Które 28-30 XI 1939 proklamowało władzę sowiecką, przyjęło deklarację o konfiskacie wielkiej własności ziemskiej, nacjonalizacji banków podjęły decyzje o przyłączeniu do ZSRR, równobrzmiące deklaracje. Na podstawie tych uchwał Rada Najwyższa ZSRR wydała 1 i 2 listopada 1939 r. dwa dekrety o włączeniu tych ziem do ZSRR przez zjednoczenie ich odpowiednio z Ukraińską SRR i Białoruską SRR. Miesiąc później, 29 listopada, wydano dekret o nadaniu obywatelstwa radzieckiego wszystkim osobom, które w dniach 1 i 2 listopada mieszkały na ziemiach włączonych do ZSRR, w tym uchodźcom wojennym (bieżeńcy) z pozostałych obszarów Polski. Jeszcze w 1939 reforma administracyjna.
Białoruś - W czasie okupacji niemieckiej (VI 1941-VII 1944), wobec wcześniejszych rozczarowań polityką sowiecką i polską, działacze białoruscy dążyli do wzmocnienia świadomości narodowej, czemu sprzyjała niemiecka administracja cywilna. Białoruski charakter odzyskała administracja, szkolnictwo, działalność kulturalna, prasa, wydawnictwa. Powołany został najwyższy organ przedstawicielski Białoruska Centralna Rada, stworzono formacje policyjne i wojskowe do zwalczania partyzantki sowieckiej.
Ukraina - W VIII 1940 przyłączono (wymuszona zgoda Rumunii) północną Bukowinę i Besarabię. W czasie II wojny światowej Ukraińcy z Galicji Wschodniej spodziewali się powstania państwa ukraińskiego pod protekcją Niemiec. Po wkroczeniu wojsk niemieckich wraz ze współpracującymi z nimi Ukraińcami z OUN-B do Lwowa w czerwcu 1941 roku, Stepan Bandera ogłosił niepodległość Ukrainy. Banderowcy uzyskali poparcie metropolity Andrija Szeptyckiego i powołali Ukraiński Komitet Narodowy (Ukrajinśkyj Narodnyj Komitet, UNK). Bliski współpracownik Bandery, Jarosław Stećko, zaczął formować rząd. Państwo ukraińskie przetrwało zaledwie 12 dni. Cały skład rządu został aresztowany przez Niemców ale niektórzy dalej współpraca.) Obecne granice Ukraina uzyskała po II wojnie światowej, dzięki ustaleniom konferencji w Jałcie (1945) oraz paryskiego traktatu pokojowego 1947, traktatu z Czechosłowacją (VI 1945) o włączeniu do USRR Rusi Podkarpackiej (1939-45 należała do Węgier) i umowy z Polską (15 II 1951) o wymianie terenów pogranicznych. W 1954, w 300-lecie „zjednoczenia Ukrainy z Rosją”, Ukraina na polecenie Chruszczowa otrzymała Krym.)
2. Jakie decyzje odnośnie Kresów Wschodnich oraz Ukraińskiej i Białoruskiej SRR podjął PKWN w okresie konstytuowania swojej władzy? (22.VII.1944 Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego PKWN w Chełmie jako komunistyczny rząd z Osóbka-Morawskim, i Manifest że przejmują władze, ze Londyn to władza samozwańcza i że przeprowadzą reformy, w tym rolną bez odszkodowania i przebudowę, sojusz z ZSRR, pokojowe bezpieczeństwo w Europie, podpisali umowę z Moskwą granice na Odrze, a wschodnia na linii Curzona z Galicją Wschodnią w ZSRR. Zrzekły się ziem na wschód od linii Bugu. Wymiana ludności według kryteriów narodowych na mocy umowy z IX.1944. Od 31.XII.1944 → Rząd Tymczasowy Rzeczpospolitej Polskiej. Formalne uznanie pozycji sowieckiej w sprawie granicy wschodniej nastąpiło (21 IV 1945) przy okazji podpisania przez komunistyczny Rząd Tymczasowy „Traktatu o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy” (sojusz z ZSRR, on gwarantem naszej zachodniej granicy, straszenie rewanżem niemieckim, sojusz jako czynnik utrwalający nowy system, sojusz ideologiczny, wskazywali na braterstwo Słowian, wspólną walkę w II wojnie). Kolejne układy z VIII. 1945 o granicy, podziale reparacji i zacieśnianiu współpracy gospodarczej, w tym tajna umowa węglowa, pewien sukces, że zawarli umowę o prawie zmiany obywatelstwa radzieckiego i repatriacji z ZSRR osób narodowości polskiej i żydowskiej i w drugą stronę białoruskiej, rosyjskiej, rusińskiej i litewskiej do ZSRR. Prace związane z wytyczaniem wschodniej granicy w terenie zakończono dopiero 27 kwietnia1947 r., umowę polsko−radziecką o wytyczeniu istniejącej granicy państwowej w części przylegającej do Morza Bałtyckiego zawarto w dniu 5 marca 1957 r., a umowę z ZSRR w sprawie przebiegu granicy wzdłuż szelfu kontynentalnego w Zatoce Gdańskiej i południowo−wschodniej części Bałtyku - 28 sierpnia 1969 r.)
3. Czego dotyczyła i jak przebiegała akcja „Wisła”? („Wisła” operacja przymusowego wysiedlenia ludności ukr. z południowo-wschodnich obszarów Polski i ostatecznej likwidacji oddziałów UPA, przeprowadzona 1947 przez WP, KBW, MO, WOP; zniszczono większość oddziałów UPA i wysiedlono ponad 140 tys. osób (Ukraińców, Łemków) z województw: rzeszowskiego, lubel., krak. i osiedlono w województwach północno-zachodnich; przejęto mienie nieruchome osób wysiedlonych oraz Cerkwi greckokatol. i organizacji ukraińskich. 28 kwietnia 1947 r. Grupa Operacyjna „Wisła” rozpoczęła wysiedlanie ludności ukraińskiej z południowo-wschodniej Polski. W ciągu trzech miesięcy na Ziemie Zachodnie i Północne przymusowo przesiedlono ponad 140 tys. Ukraińców. Przygotowania do rozpoczętej 28 kwietnia 1947 r. Akcji Wisła trwały od jesieni 1946 roku. Pomysł operacji powstał w Sztabie Generalnym WP. Zastrzelenie 28 marca wiceministra obrony narodowej gen. Karola Świerczewskiego w zasadzce zorganizowanej przez UPA dało doskonały pretekst dla uzasadnienia wysiedleń Ukraińców i zastosowania wobec nich zbiorowej odpowiedzialności. Ewakuacja miała dotyczyć „wszystkich odcieni narodowości ukraińskiej z Łemkami włącznie”, obejmować miała także mieszane rodziny polsko-ukraińskie. Celem rozbicie UPA, rozwiązanie problemu ukraińskiego. Mieli ich osiedlać jak najrzadziej na Ziemiach Odzyskanych. Przypuszcza, że najważniejsze kwestie ustalano tak naprawdę w Moskwie, a następnie przekazywano je do Warszawy m.in. poprzez ministra bezpieczeństwa publicznego Stanisława Radkiewicza. Ludność ukraińska zmuszana była do opuszczania swoich domów w ciągu 2-3 godz. Pozwalano jej zabrać jedynie 25 kg bagażu. Wysiedlone wsie rabowano, a następnie palono. Ukraińców bito i torturowano. Przeprowadzano również selekcje w celu wykrycia członków UPA i jej sympatyków. Podejrzanych kierowano do obozu koncentracyjnego w Jaworznie, w którym panowały straszne warunki. W sumie trafiło tam blisko 4 tys. osób, w tym ponad 700 kobiet i dzieci. 160 Ukraińców poniosło w nim śmierć, której przyczyną był głód, choroby i stosowane w obozie tortury. Wagony bydlęce, W czasie transportów zmarło 27 osób. Część przesiedleńców wspomina także, iż również w trakcie podróży zdarzały się przypadki bicia i gwałtów ze strony żołnierzy. Osiedlano ich w województwach szczecińskim, olsztyńskim, koszalińskim, wrocławskim, gdańskim, zielonogórskim i opolskim. Ich liczba w stosunku do mieszkających tam Polaków nie mogła przekraczać 10 proc. Akcję Wisła zakończono 31 lipca 1947 roku. Wg danych Sztabu Generalnego WP w czasie jej trwania wysiedlono 140 tys. 575 Ukraińców, w tym Łemków i członków rodzin mieszanych. Równolegle z wysiedleniami prowadzono działania przeciwko UPA. W ich wyniku doprowadzono do rozbicia ukraińskiej partyzantki. Zginęli prawie wszyscy jej dowódcy. Walki były bardzo krwawe i charakteryzowały się szczególnym okrucieństwem. Wojskowe sądy skazywały na kary śmierci. Przez dziesiątki lat Polski Ludowej przesiedleni Ukraińcy nie mogli powracać ani nawet przyjeżdżać na tereny, z których ich wysiedlono. )
4. Co zakładała koncepcja ULB i kto był jej autorem? (Emigracja związana z Jerzym Giedroyciem i paryską „Kulturą”. Twórcą polityki wschodniej tego obozu był Juliusz Mieroszewski, natomiast jej główny trzon stanowiło przeświadczenie, że tylko oddolne, prodemokratyczne ruchy narodów uciskanych przez komunistyczną ideologię mogą doprowadzić do upadku sowieckiego imperium, a tym samym do niepodległości Polski. Podobnie więc jak PPS Piłsudskiego, analityk promował współpracę pomiędzy opozycją antysystemową poszczególnych republik Związku Radzieckiego, w tym rosyjskiej SRR, oraz państw Bloku Wschodniego. Za najważniejszy teren oddziaływania prodemokratycznej myśli publicysta „Kultury” uznał społeczeństwa Ukrainy, Litwy i Białorusi, tworząc koncepcje ULB nawiązywał więc do historycznej tradycji I Rzeczypospolitej. W przeciwieństwie jednak do obozu piłsudczyków oraz „londyńskiej” emigracji jego program zakładał rezygnację z postulatu odzyskania dawnych ziem wschodnich, w tym przede wszystkim Wilna i Lwowa. W zamian kręgi „Kultury” proponowały zarzucenie polskiego myślenia mocarstwowego oraz odrzucenie uprzedzeń wobec Litwinów, Białorusinów i Ukraińców, co pozwoliłoby otworzyć nowe perspektywy sojusznicze w Europie Środkowowschodniej. „Taki związek, mówiąc w największym skrócie traktowany był jako gwarancja bezpieczeństwa, zarówno ze strony Rosji, jak i Niemiec”. „Paryska” emigracja rozwinęła więc zarówno ideę prometejską, jak i federacyjną Piłsudskiego. Zgodnie ze swoją teorią ewolucjonizmu, „Mieroszewski postulował by, zamiast likwidować komunizm, zmieniać jego oblicze. Co ważne - nie miał to być cel sam w sobie, a jedynie etap służący późniejszemu rozkładowi całej doktryny”. Publicysta w pierwszej kolejności wzywał do poszerzania zakresu swobód, uznając, że dopiero po obaleniu totalitaryzmu przyjdzie czas na niepodległość narodów uciśnionych (których miejsce widział w sojuszu z Rosją na zasadzie Commonwealthu). Uważał ponadto, że, w swoim własnym interesie, Polacy będą się kiedyś musieli ze Związkiem Radzieckim porozumieć, szczególnie, że to on był najpewniejszym gwarantem naszej zachodniej granicy. Wierząc w możliwość demokratyzacji ZSRR, publicyści „Kultury” byli przekonani jednocześnie, że rozmowy z przedstawicielami autorytarnego reżimu nic nie dadzą. Potępiał także gwałtowne zrywy narodowe i bezkompromisową walkę, które żadnej ze stron nie mogłyby przynieść korzyści. Idąc krok dalej, Mieroszewski opowiadał się gorąco za polsko-rosyjskim pojednaniem, wierząc, że demokratyzacja i obustronne porzucenie roszczeń wobec obszaru ULB da impuls do trwałej sanacji stosunków pomiędzy dwoma narodami oraz do oparcia ich na równorzędnej pozycji partnerów. Ciekawym jest, że w odniesieniu do Ukrainy Mieroszewski podzielał ocenę sytuacji dokonaną jeszcze w latach 30-tych przez Dmowskiego wyciągał z niej jednak zupełnie inne wnioski. Zgadzał się z endecją, że Kreml pozbawiony Ukrainy utraci swoją mocarstwową pozycję oraz, że współpraca pomiędzy Ukraińcami i Niemcami może spowodować zagrożenie powtórki układu „okrążenia” sprzed wojny. Nie uważał jednak tych konstatacji za przemawiające za utrzymaniem obecnego status quo, wręcz przeciwnie; jego zdaniem należało przyśpieszać osłabianie systemu, wierząc, że klęska rosyjskiego imperializmu jest kluczem do demokratyzacji całej Europy Wschodniej. Nie do końca podzielał również poglądy Piłsudskiego, choć zgadzał się, że dobra jakość stosunków z potencjalnie silną, dużą terytorialnie Ukrainą, może stać się w przyszłości znaczącym atrybutem bezpieczeństwa w tej części Europy, nie traktował ziem kresowych, jako niezbędnego atrybutu suwerenności i niepodległości Polski.)
5. Co oznaczała polityka dwutorowości, w jakich latach funkcjonowała i kto był jej autorem? (Polityka ostrożna, min. Skubiszewskiego, jednoczesne rozmowy, dobre relacje z Moskwą i stolicami europejskich wyzwalających się republik radzieckich. Wizyty w stolicach i deklaracje dobrosąsiedzkie jesienią 1990. Moskwa opowiadała się, że wybór premiera to nasza wewnętrzna sprawa, ale powinniśmy zostać w UW. W połowie 1991 rozwiązano RWPG i UW.)
6. Kiedy Ukraina i Białoruś ogłosiły swoją niepodległość i jaka była polska reakcja? (Białoruś - I 1990 ustawa, że białoruski jest językiem państwowym, VII 1990 deklaracja o suwerenności państwowej BSSR, uchwalona przez Radę Najwyższą (nadrzędność białoruskiego prawodawstwa nad radzieckim), 25 VIII 1991 (po nie udanym puczu Janajewa) deklaracja niepodległości - Republika Białoruś. Polska uznała ją 27 XII 1991, początki relacji raczej trudne.
Ukraina - W 1989 powstał szeroki Ukraiński Ruch Narodowy na Rzecz Przebudowy, 1990 przekształcony w Ukraińską Partię Republikańską, a 1990 centrowa Demokratyczna Partia Ukrainy. W VII 1990 Rada Najwyższa Ukrainy uchwaliła ustawę o suwerenności w ramach ZSRR, a przewodniczącym został Ł. Krawczuk. 24 VIII Rada Najwyższa Ukrainy proklamowała pełną niepodległość i zdelegalizowała partię komunistyczną. Jako pierwsze państwo Polska uznała Ukrainę 2 XII 1991. Wybory prezydenckie wygrał jesienią 1991 Krawczuk (komunista orientacji niepodległościowej), a powszechne referendum zatwierdziło niepodległość (ponad 90%).)
7. Kiedy został podpisany traktat o dobrym sąsiedztwie pomiędzy Ukrainą i Polską? Jakie były jego postanowienia? (Traktat między Rzeczpospolitą Polską a Ukrainą O dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy sporządzony w Warszawie dnia 18 maja 1992 r. - postanowienia: - zobowiązują się rozwijać stosunki w duchu przyjaźni, współpracy, wzajemnego szacunku, zrozumienia, zaufania i dobrego sąsiedztwa na podstawie prawa międzynarodowego, w tym zasad suwerennej równości, niestosowania siły lub groźby jej użycia, nienaruszalności granic, integralności terytorialnej, pokojowego załatwiania sporów, nieingerencji w sprawy wewnętrzne, samostanowienia narodów, poszanowania praw człowieka i wolności; - Strony uważają za nienaruszalną istniejącą i wytyczoną w terenie granicę między nimi i potwierdzają, że nie mają wobec siebie żadnych roszczeń terytorialnych oraz nie będą takich roszczeń wysuwać w przyszłości. - Strony będą współpracować na rzecz bezpieczeństwa i stabilności w Europie, ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa regionalnego, i w tym celu będą wspierać proces rozbrojenia + zapobiegania rozprzestrzenianiu broni masowej zagłady w świecie; - Żadna ze Stron nie pozwoli, aby z jej terytorium państwo trzecie lub państwa trzecie dokonały aktu agresji zbrojnej przeciwko drugiej Stronie. - W razie gdyby państwo trzecie lub państwa trzecie dokonały napaści zbrojnej na jedną ze Stron, druga Strona nie będzie udzielała jakiejkolwiek pomocy militarnej i poparcia politycznego takiemu państwu lub takim państwom; - Strony będą przeprowadzać systematyczne konsultacje w sprawach bezpieczeństwa międzynarodowego na wszystkich szczeblach + współpraca wojskowa; - Strony będą tworzyć sprzyjające warunki do szerokiego rozwoju kontaktów międzyparlamentarnych. Ministrowie Spraw Zagranicznych obu Stron będą się spotykać przynajmniej raz w roku; - Strony będą sprzyjać wzajemnie korzystnej współpracy gospodarczej, w tym handlowej, opartej na zasadach rynkowych, i zapewnią dogodne warunki takiej współpracy, z uwzględnieniem ochrony inwestycji, technologii, praw autorskich i patentowych, oraz będą dokonywać odpowiednich regulacji prawnomiędzynarodowych w zakresie obiegu kapitałów, przepływu siły roboczej, towarów i usług, - współpraca nauka i badania, telekomunikacja, ochrony środowiska, transport i łączność, współpraca regionalna, w dziedzinie kultury, nauki i oświaty, w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej, terroryzmu, ochrony zdrowia i higieny środowiska, - Strony, zgodnie z ogólnie obowiązującymi standardami międzynarodowymi, dotyczącymi ochrony mniejszości narodowych, uznają prawo członków mniejszości polskiej na Ukrainie i ukraińskiej w Rzeczypospolitej Polskiej, indywidualnie lub wespół z innymi członkami danej mniejszości, do zachowania, wyrażania i rozwijania swojej tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej, bez jakiejkolwiek dyskryminacji i w warunkach pełnej równości wobec prawa. Strony podejmą niezbędne działania w celu realizacji tego prawa, w szczególności prawa do:
- nauczania i uczenia się języka ojczystego i w języku ojczystym, swobodnego posługiwania się nim, dostępu, rozpowszechniania i wymiany informacji w tym języku, - Obywatele obu Stron będą mieli dostęp do grobów, cmentarzy rodaków, które znajdują się na terytorium drugiej Strony + pojednanie.)
8. Kiedy został podpisany traktat o dobrym sąsiedztwie pomiędzy Białorusią i Polską? Jakie były jego postanowienia? (Traktat między RP a R Białoruś o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy 23 VI 1992 Szuszkiewicz, w formie i treści nie odbiegał od innych umów sąsiedzkich zawieranych w owym czasie przez Warszawę, zawarto na 15 lat, z możliwością o 5 lat przedłużenia, jeśli żadna ze stron na rok przed się nie wycofa, wszedł w życie III 1993, podpisano w krótkim czasie kolejne układy szczegółowe. Postanowienia: - Umawiające się Strony kształtują swoje stosunki jako zaprzyjaźnione Państwa w duchu wzajemnego szacunku, dobrosąsiedztwa i partnerstwa. Kierują się zasadami suwerennej równości, niestosowania siły lub groźby jej użycia, nienaruszalności granic, integralności terytorialnej, pokojowego rozstrzygania sporów, nieingerencji w sprawy wewnętrzne, poszanowania praw człowieka i podstawowych swobód oraz prawa narodów do samostanowienia; - Umawiające się Strony potwierdzają, że osoby należące do mniejszości polskiej w Republice Białoruś oraz mniejszości białoruskiej w Rzeczypospolitej Polskiej mają prawo, indywidualnie lub wespół z innymi członkami swojej grupy, do swobodnego zachowania, rozwijania i wyrażania swojej tożsamości etnicznej, kulturowej, językowej i religijnej, bez jakiejkolwiek dyskryminacji i w warunkach pełnej równości wobec prawa(z konkretnymi prawami do języka, instytucji, religii, kontaktów))
9. Jak układały się stosunki polsko-białoruskie w początkach lat 90-tych? Kiedy i dlaczego się popsuły? (X 1990 min. Skubiszewski z wizytą w Mińsku, zgodnie z objazdem republik europejskich ZSRR w myśl polityki dwutorowości. Chciał podpisać deklarację o dobrym sąsiedztwie, wzajemnym zrozumieniu i współpracy, ale do tego nie doszło, bo strona białoruska roszczenia terytorialne wysunęła, - nie chciały potwierdzić granicy z 1945 roku, twierdząc, że nie była ona przedmiotem polsko-radzieckiego traktatu + roszczenia wobec Białostocczyzny, gdzie mieszka dużo Białorusinów. Podpisali w końcu X 1991 - zapisy o równoprawności wzajemnych stosunków, nienaruszalność granic, poszanowaniu tożsamości narodowej, początek tworzenia nowej bazy traktatowej. W stosunkach polsko-białoruskich znaczne wyprzedzenie głównej umowy poprzez uregulowania szczegółowe, np. konwencja konsularna oraz nawiązanie stosunków dyplomatycznych 1992, współpraca gospodarcza i handel 1992, o współpracy transgranicznej, o przejściach granicznych, o komunikacji kolejowej, o utworzeniu banku polsko-białoruskiego komercyjnego. Traktat między RP a R Białoruś o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy 23 VI 1992 solidna baza prawno-traktatowa ale nie wypełniona realną treścią, przeszkody: trudna transformacja w Polsce i kryzys gosp. - polit. na Białorusi, uzależnienie Mińska od Moskwy, oraz mniejszość polska na Białorusi - możliwość posługiwania się polskim oraz praktykowania Katolicyzmu, oskarżenia wobec polskich księży, że są polityczne zaangażowani, 400 tyś Polaków na Białorusi. Punkt zwrotny Łukaszenko prezydentem w 1994, początek stagnacji w stosunkach i marginalizacja Białorusi - brak na nią pomysłu, Białoruś oficjalnie neutralna i wielowektorowość, ale przy WNP, jako jedyna nie chciała do europejskich struktur, przecina rozszerzaniu NATO, okazjonalne próby dynamizacji np. pomysł trójkąta Warszawa - Kijów - Mińsk 1996, Polska autorem oświadczenia Polski, Litwy i Ukrainy w sprawie sytuacji na Białorusi 1996 - uznane za zwiększenie jej udziału w regionie, reżim się utwierdza, w końcu Warszawa taktyka tzw. krytycznego dialogu - wobec naruszania praw człowieka i praworządności, dialog na niższym poziomie, ograniczenie stosunków dyplomatycznych, 1997 utworzono ZBiR. Najpierw nie chciała Białorusi izolować na arenie międz. Ale im dalej, tym gorzej. Chroniczny kryzys od 1998, do tamtej pory jeszcze jakieś stosunki gospodarcze i polska mniejszość względne prawa. Skandal, gdy w VI 1998 władze białoruskie decyzją administracyjną przejęły teren, na którym znajdowały się placówki zagraniczne, w tym polska. Odwołanie swoich ambasadorów na „konsultacje”, polski powrócił dopiero w I 1999, Polska długo nie chciała się przyłączyć do sankcji, jakie stosowała UE i USA (dopiero jak weszła do UE), ale popierała białoruskie organizacje pozarządowe i opozycję, radiostacja „Racja”, kontakty międzyparlamentarne z rozwiązaną radą Najwyższą, „Posłanie do Narodu Białoruskiego”. Pewne zmiany w 2002 nowy prezydent Putin dał znać, że czas „stosunków partnerskich to przeszłość”, zahamowanie dalszej integracji, w naszym interesie utrzymywanie odrębności Białorusi i demokracja. Związek Polaków na Białorusi V 2005 wybory unieważnione przez władze, kilku dyplomatów uznano za persona non grata, usunięcie ZPB z bydynków w Grodnie. Od 2007 unijne zainteresowanie Białorusią.)
10. Co oznacza pojęcie „partnerstwa strategiczne” pomiędzy Polską a Ukrainą i od kiedy obowiązuje? (Deklaracja o zasadach i podstawowych kierunkach rozwoju stosunków polsko-ukraińskich 13 X 1990, Skubiszewski z wizytą. Dobre relacje 1992-1993, bo Krawczuk był propolski, impas na Ukrainie więc szukali zewnętrznego wsparcia, Rosja w krótkotrwałym kursie prozachodnim, sukces polityki dwutorowości i szybkiego uznania Ukrainy, dezorientacja zachodnich środowisk politycznych. Pojęcie partnerstwa strategicznego od połowy lat 90-tych używamy, Ukraińcy, jeszcze przed formalnym rozwiązaniem Związku Radzieckiego, pozytywnie odnosili się do polityki Ministra Skubiszewskiego i z wiarą przyjmowali polskie deklaracje nt. nowej wagi wzajemnych relacji. Polska była pierwszym krajem, do którego udał się ukraiński Minister Spraw Zagranicznych - Anatolij Złenko po wydarzeniach moskiewskiego puczu oraz pierwszym, który uznał niepodległość Ukrainy. Jeszcze w roku 1993 powołano bilateralny, prezydencki komitet konsultacyjny, natomiast w marcu 1994 roku podpisano Deklarację Ministrów Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej i Ukrainy o zasadach kształtowania polsko - ukraińskiego partnerstwa. Nowe priorytety Warszawy znalazły swoje odzwierciedlenie także w ramowej koncepcji polskiej polityki wschodniej - Partnerstwo dla Transformacji, opracowanej w roku 1994 przez ekspertów MSZ. Poparliśmy ich w Radzie Europy i ISE, ważna wizyta Kuczmy w 1996 i Kwaśniewskiego w 1997 „Wspólne oświadczenie o zgodzie i pojednaniu”, bardzo częste spotkania na wysokim szczeblu. Można powiedzieć, że sformułowana w pierwszej połowie lat 90-tych idea polsko-ukraińskiego partnerstwa strategicznego była w istocie rozwinięciem polityki nakreślonej przez publicystów „Kultury”. Podobnie jak u Mieroszewskiego i Giedroycia, jej podstawą było przeświadczenie, że stosunki z nowopowstającymi państwami muszą być oparte na odrzuceniu roszczeń terytorialnych oraz uprzedzeń nagromadzonych podczas poprzednich epok. „Fundamentem wzajemnych relacji miała się stać budowa wzajemnego zaufania opartego na wspólnych wartościach, przede wszystkim potępienie sowieckiego dziedzictwa”. Zgodnie z tym tokiem myślenia Rzeczypospolita zawarła szereg układów dobrosąsiedzkich ze wszystkimi krajami otaczającymi ją po przemianach „jesieni ludów”, nie udało się jej jednak uzdrowić stosunków polsko-rosyjskich. Z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić, że to właśnie niepowodzenia kolejnych ekip w wypracowaniu nowej, skutecznej formuły relacji z Moskwą, przyczyniły się do zwrócenia większej uwagi na Kijów. Raz jeszcze skorzystano więc z konstatacji Romana Dmowskiego: „Rosja bez Ukrainy, pozbawiona jej zboża, jej węgla i żelaza, pozostała by państwem wielkim terytorialnie, ale niesłychanie słabym (...)”, wykorzystanej, wbrew intencji autora, do uzasadnienia tezy, iż niepodległa i silna Ukraina znajduje się wśród priorytetów polskiej racji stanu. Wspieranie ruchów prodemokratycznych w krajach położonych pomiędzy Polską a Rosją motywowano więc na dwa sposoby; zgodnie z myślą Piłsudskiego - jako tworzenie niezbędnego kordonu bezpieczeństwa osłaniającego nas przed rosyjskim imperializmem oraz wedle programu „Kultury” - jako refleks prometejskiej idei bezinteresownego wspierania dążeń tamtejszych społeczeństw do życia w wolności i dobrobycie. Uprzywilejowanie Ukrainy wynikało również z różnorodnych dróg rozwoju, jakie po rozpadzie ZSRR przyjęły byłe republiki radzieckie. wysiłki Warszawy skłoniły się głównie w stronę tej wschodnioeuropejskiej stolicy, w której potencjalnie było jeszcze „coś do wygrania”. Koncepcja wschodniego wymiaru UE - doczytać rano przed zajęciami.) |
Pytania problemowe: |
1. Czy Polska i Ukraina mają szansę na realne partnerstwo strategiczne? („Oświadczenie w 60. rocznicę tragedii wołyńskiej” VII. 2003 Po pierwsze, specjalny charakter polsko-ukraińskich stosunków istnieje znacznie dłużej niż od „pomarańczowej rewolucji” w 2004 roku, jak raczyłeś zauważyć. Istnieje on od przełomu lat 80. i 90., a jego symbolicznym początkiem jest uznanie przez Polskę, jako pierwsze na świecie państwo, niepodległości Ukrainy. Jest to ten sam specjalny charakter stosunków jaki łączy nas też z Niemcami. Specjalny charakter stosunków miedzy sąsiadującymi narodami po wzajemnych przejściach historycznych. W moim odczuciu cel partnerstwa umiejscowiony jest raczej w kreowaniu przyszłości niż rozpamiętywaniu przeszłości. Po drugie, nie mogę się zgodzić z Twoim stwierdzeniem, iż „bieg wydarzeń na Ukrainie (chodzi o wynik I tury wyborów prezydenckich - BD) spłatał nam figla. Tamtejsza klasa polityczna spogląda po trosze w kierunku Moskwy, po trosze na Zachód ale dalszy niż Warszawa. Nie potrzebuje naszego pośrednictwa, woli bezpośrednie kontakty z Berlinem czy Brukselą.” Z pozoru to prawda, ale pozory często mylą. Od maja 2004 roku my jesteśmy też Brukselą i to od nas w dużej mierze zależy czy ukraińskie elity spoglądając na Brukselę będą widzieć Warszawę. Jeżeli będziemy bierni w polityce wschodniej, jeżeli nie będziemy mieć własnych pomysłów na Partnerstwo Wschodnie UE, jeżeli nie będziemy nadawać tonu polityce UE wobec wschodnich partnerów, to Ukraińcy Warszawy nie będą widzieć. Jeśli będzie inaczej, ich wzrok będzie trafiał i na nas, a może nawet przede wszystkim na nas. Po czwarte, sprawa przyznania Stepanowi Banderze tytułu bohatera narodowego Ukrainy. Jasne, że z naszego, polskiego punktu widzenia to skandaliczna decyzja ustępującego prezydenta. Nie chcę go usprawiedliwiać, ale pewnie miał jakieś swoje wewnątrzpolityczne uzasadnienie dla tej decyzji i pewnie nie chodziło mu o afront wobec Polski. Ale zanim „rzucimy kamieniem” w Wiktora Juszczenkę, spójrzmy na siebie i politykę historyczną, która należy do ulubionych dyscyplin polskiej klasy politycznej. Po piąte, nie wylewajmy łez nad wynikami I tury wyborów prezydenckich na Ukrainie. Jest to wewnętrzny wybór Ukraińców. Sądzę, że dla partnerstwa polsko-ukraińskiego nie będzie miał większego znaczenia. Raz, bo dotychczasowi zwycięzcy na Ukrainie rzadko dotrzymywali obietnic przedwyborczych i pewnie teraz będzie tak samo. Dwa, bo kto by nie został prezydentem Ukrainy, to najwygodniej dla niego będzie utrzymywać równy dystans i od Moskwy, i od Zachodu. Zagrożenie pogorszenia naszego partnerstwa z Ukrainą widzę w jednym wypadku: jeśli polska klasa polityczna obrazi się na demokratyczny wynik wyborów na Ukrainie i będzie nowego prezydenta bądź nową prezydent traktować jako kogoś gorszego i trędowatego. Wówczas nie dziwmy się, że z Ukrainy będzie bliżej do Brukseli niż do Warszawy. Stosunki polsko-ukraińskie były właściwie nieobecne w kampanii wyborczej. Pięć lat po pomarańczowej rewolucji Ukraina przestała być modna. Zwycięstwo Wiktora Janukowycza i obrany przezeń kurs polityczny tylko potwierdziły ten trend. W ostatnich miesiącach informacje na temat Ukrainy pojawiały się głównie w kontekście obaw dotyczących umacniającej się pozycji Rosji w regionie (przewrót w Kirgistanie, możliwość odsunięcia od władzy Micheila Saakaszwilego, prorosyjski zwrot Janukowycza etc.). Stosunki z Rosją zdominowały przedwyborczą debatę na temat polskiej polityki wschodniej. Realizacji tego pierwszego celu ma służyć inicjatywa Partnerstwa Wschodniego. Nie ulega wątpliwości, że Partnerstwo służy zbliżeniu Ukrainy do Unii Europejskiej, niemniej jednocześnie program ten prowadzi do deprecjacji relacji polsko-ukraińskich, priorytetem staje się bowiem współpraca całej UE z jej sześcioma wschodnimi partnerami. Partnerstwo Wschodnie pozwala też polskiemu rządowi na sprzeczność pomiędzy polityką ukraińską i polityką europejską Polski: możemy realizować naszą politykę wobec Ukrainy w europejskich ramach za cenę rezygnacji z kontrowersyjnych z perspektywy naszych europejskich partnerów postulatów, takich jak członkostwo Ukrainy w UE.
2. Czy dotychczasowa polityka twardego kursu wobec reżimu białoruskiego przyniosła efekty? Czy jest wobec niej jakaś alternatywa?
|
Wykorzystana Literatura: |