Konspekt zajęć z przedmiotu
Wybrane zagadnienia z polskiej polityki zagranicznej w XX wieku
Prowadzący zajęcia: |
mgr Lucyna Czechowska |
Kontakt: |
lc@doktorant.umk.pl |
Termin: |
1.12 |
Miejsce: |
s. 31 |
Temat zajęć: |
Stosunki polsko-ukrainskie i polsko-białoruskie (część I) |
Pytania faktograficzne: |
1. Jakie miejsce w koncepcjach polityki zagranicznej Romana Dmowskiego i Józefa Piłsudskiego sprzed I wojny światowej oraz w jej trakcie zajmowały mniejsze narody wschodnie? (szczególnie Ukraińcy i Białorusini) (Dmowski - Dążenia Rusinów do stworzenia własnego państwa postrzegał Dmowski od samego początku, jako spisek niemiecki wymierzony jednocześnie w Polaków i Rosjan. Już w 1908 roku pisał o podsycanej z Berlina polityce Wiednia, która celowo wspierała ruch galicyjskich Rusinów, aby mieć lepszą kartę przetargową w walce z polskością. Podczas walk o granice II RP endecja była przeciwna wyprawie kijowskiej Piłsudskiego „(...) wychodząc z założenia, że nie ma problemu Ukrainy, lecz jest tylko problem rozgraniczenia sfer interesów Polski i Rosji”. W okresie międzywojennym Dmowski uznał, co prawda, etniczną odrębność szczepu małoruskiego, nadal jednak uważał, że jego miejsce jest w rosyjskim imperium. „Niepodległa Ukraina zapowiadała się jako gospodarcza i polityczna filia Niemiec. Natomiast Rosja bez Ukrainy, pozbawiona jej zboża, jej węgla i żelaza, pozostała by państwem wielkim terytorialnie, ale niesłychanie słabym gospodarczo, nie mających żadnych widoków na gospodarczą samodzielność, skazanym na wieczną zależność od Niemiec. Odcięta zaś od Morza Czarnego i od Bałkanów, przestała by wchodzić w rachubę w sprawach Turcji i państw bałkańskich”. Co więcej, w dobie rosnącej wagi ropy naftowej, wyodrębnienie Ukrainy nadszarpnęłoby dodatkowo mocarstwowość Rosji poprzez oderwanie jej od Morza Kaspijskiego i Kaukazu. Tak dalekie osłabienie Kremla nie leżało, według ideologa narodowej demokracji, w polskiej racji stanu. Z drugiej strony, poza granicami II RP Dmowski postanowił zostawić „(...) ogromny kraj z ludnością dwudziestopięciomilionową, który należał do dawnej Polski (w r. 1772) i gdzie Polacy są w mniejszości od 35 do 5%”, choć to oni tworzyli tam warstwę kulturotwórczą. W przeciwieństwie do Piłsudskiego obawiał się on bowiem problemów z mniejszościami narodowymi, które, siłą rzeczy, mogą być mniej lojalne wobec państwa i bardziej podatne na rosyjską agitację. Sugerował więc, aby włączyć do Rzeczypospolitej wyłącznie północno-zachodnią część z Wilnem, (gubernie kowieńską, wileńską, grodzieńską, część mińskiej i Wołynia), a pozostałe 2/3 pozostawić Rosji. Ewentualne zdobycze na Wschodzie sprawiły by jej więcej kłopotów niż korzyści. Piłsudski - W odróżnieniu od endecji socjaliści uważali, że przytemperowanie Rosji poprzez podsycanie odśrodkowych ruchów narodowościowych należało do polskich priorytetów, dlatego też konsekwentnie szukali porozumienia ze wszystkimi uciskanymi narodami wewnątrz imperium Romanowów. W okresie I wojny światowej ich stosunek do sprawy ukraińskiej był jednak dość niejednoznaczny. Sojusz polityczny z Semenem Petlurą oraz wyprawa kijowska Piłsudskiego świadczyć mogą o realizowaniu przez Naczelnika Państwa dwóch sztandarowych idei jego obozu: federacyjnej i prometejskiej. Z kolei, zbrojna likwidacja Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej czy postanowienia Traktatu Ryskiego wskazują, że Marszałek był skłonny wspierać niepodległość narodów, znajdujących się pomiędzy Polską a Rosją, lecz wyłącznie, jeśli zaakceptują one granice nie naruszające polskich interesów geostrategicznych. Polityka Piłsudskiego spotkała się z dużym niezrozumieniem ze strony potencjalnych części składowych bloku, z których względnie przychylni byli wyłącznie Łotysze i Białorusini, natomiast przeważająca część Ukraińców i Litwinów była jej otwarcie przeciwna. Piłsudski liczył, co prawda, że zwycięska wojna oraz humanitarne traktowanie ludności zdobędą dlań wsparcie Kresów, nadzieje te okazały się jednak płonne, a sam projekt „Międzymorza” został ostatecznie przekreślony w Traktacie Ryskim.)
2. Jakie były dzieje sojuszu Polski z Ukraińską Republiką Ludową oraz atamanem Semenem Petlurą? (Ukraińska Republika Ludowa - Państwo istniejące w 1917- 1920 na Ukrainie, w 1917r. sfederowana z Rosją, od 22 I 1918r. suwerenna i niezależna; za czasów hetmanatu przyjęła nazwę Państwo Ukraińskie. Pomimo sojuszu z Niemcami i Polską nie wytrzymała naporu Rosji Sowieckiej, jej władze schroniły się na uchodźstwie. Po rewolucji lutowej 1917 w Rosji na Ukrainie zaczął się ruch na rzecz niepodległości. W III 1917 powstała Centralna Rada Ukrainy (CRU) w ramach Rosji, a wyłoniony przez nią Sekretariat Generalny zaczął tworzyć administrację państwową. Tamtejsze organizacje polskie włączyły się w ten ruch. Konflikt na tym tle z rosyjskim Rządem Tymczasowym trwał do rewolucji październikowej 1917 i po upadku tego rządu; CRU proklamowała (III Uniwersał) powstanie Ukraińskiej Republiki Ludowej (UNR). Pełnomocnicy rady zawarli wtedy traktat z Niemcami i Austro -Węgrami, który gwarantował Ukraińskiej Republice Ludowej pomoc w zamian za dostawy żywności. Granice URL miały zostać wytyczone później, URL była de facto marionetką okupowaną przez Niemcy, zdarzyli 28 kwietnia 1918r. tekst konstytucji URL wybrać na stanowisko jej prezydenta Mychaiłę Hruszewskiego. Niezadowolenie na wsi z niezdecydowanej polityki władz UNR doprowadziło do przewrotu (Niemcy podrzegali): 29 IV 1918 obwołano hetmanem Ukrainy gen. P. Skoropadskiego. Porażka Niemiec w I wojnie światowej przesądziła losy hetmana (14 XII 1918 zbiegł z Kijowa do Niemiec), którego władza zależała od Niemiec. 13 XI działacze UNR utworzyli Ukraiński Dyrektoriat i rozpoczęli powstanie narodowe i restytucja URL. Tegoż dnia Armia Czerwona rozpoczęła atak na Ukrainie. Funkcję jego przewodniczącego objął Symon Petlura, pełniący ponadto funkcję głównego otomana ukraińskich sił zbrojnych. 6 I 1919 proklamowano w Charkowie (do 1934 stolica Ukrainy) Ukraińską SRR (USRR). Od wschodu naciskały na Ukrainie siły antybolszewickie (gen. A.I. Denikin), na wybrzeżu czarnomorskim lądowały wiosną 1919 interwencyjne wojska francuskie. W Galicji Wschodniej X 1918 utworzono Zachodnioukraińską Republikę Ludową (ZURL), ale po ciężkich walkach oddziały ZURL zostały wyparte z Galicji przez siły polskie. Na Ukrainie wielu atamanów usamodzielniło się, pewną rolę odegrał też anarchizujący ataman N. Machno (na południu Ukrainy).
Sytuacja URL po restytucji była bardzo trudna. Jej armia szybko poszła w rozsypkę. Kraj otoczony był przez wrogów, a jego terytorium gwałtownie się kurczyło. W republice nastąpił totalny chaos, czczego tragicznym przejawem były programy Żydów, w których zginęło ponad trzydzieści tysięcy osób. Sytuacja została opanowana wiosną 1919r. gdy wojska Dyrektoriat połączyły się w okolicy Kamieńca Podolskiego z armią Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. Połączonym armiom udało się zająć Kijów. Dyrektoriatowi nie udało się jednak powtórnie zainstalować w stolicy, bo wojska galicyjskie opuściły Kijów na samą wieść o zbliżeniu się n a samą wieść o zbliżeniu się do niego oddziałów białogwardyjskich. Ukraińcy galicyjscy głównego wroga widzieli w Polsce i dopuszczali współpracę z oddziałami białogwardyjskimi, podczas gdy Ukraińcy pod władzę Dyrektoriatu takie kalkulacje strategiczne całkowicie odrzucali. Unia między obydwoma państwami była sztuczna i władza Petlury była czysto teoretyczna. Jesienią 1919r. siły ukraińskie zostały otoczone i znalazły się na krawędzi zagłady. Wojska galicyjskie poddały się Denikinowi. Resztki wojsk Dyrektoriatu schroniły na terenach kontrolowanych przez Polskę. Strzelcy siczowi rozpoczęli rajd dywersyjny na tyłach Denikina, a ram Petlura udał się do Warszawy, widząc w Polsce ostatnią deskę ratunku dla URL. Państwo to istniało już jednak tylko na papierze. Ostatnim aktem na rzecz niepodległości Ukrainy było zawarcie IV 1920 sojuszu UNR z Polską oraz wspólna walka przeciw bolszewikom (wyprawa kijowska J. Piłsudskiego). Ludność Ukrainy nie poparła tej walki, a ryski traktat pokojowy, zawarty III 1921 przez Polskę z bolszewikami, przekreślił dalsze istnienie UNR. Piłsudski go potrzebował, aby zatrzymać Armię Czerwoną, razem ofensywa na Kijów IV. 1920. Petlura przewodniczącym Dyrektoriatu URL, ale miał ograniczone poparcie. Uznaliśmy ich suwerenność i granicę. W Traktacie Ryskim Rosja i Ukraina zrzekły się pretensji do Galicji Wschodniej.
3. Jakie były polskie reakcje na ruch narodowy Ukraińców w Galicji Wschodniej przed wybuchem I wojny światowej oraz do Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej podczas jej trwania? (W Galicji Wschodniej X 1918 utworzono Zachodnioukraińską Republikę Ludową (ZURL), ale po ciężkich walkach oddziały ZURL zostały wyparte z Galicji przez siły polskie.)
4. Kiedy nastąpiło rozbudzenie narodowych aspiracji Białorusinów i jakie wydarzenia je symulowały podczas I wojny światowej i tuż po niej? (W wyniku rozbiorów Rzeczypospolitej (1772-95) cała Białoruś znalazła się w państwie rosyjskim. Władze carskie nie uznawały odrębności narodowej Białorusinów, brutalnie, często krwawo, rozprawiały się z unitami, zmuszały do sztucznego wyboru między kulturą i narodowością rosyjską a polską. Na Białorusi zachowano też przedrozbiorowe stosunki społeczne, z pańszczyzną włącznie. Zniesienie pańszczyzny (1861), wyzwoleńcze hasła powstania styczniowego 1863-64 oraz stopniowe upowszechnianie się elementarnej oświaty ludowej stwarzały przesłanki do ukształtowania się ruchu narodowej. Jego inicjatorami byli głównie przedstawiciele miejscowej szlachty katolickiej (K. Kalinowski, W. Dunin-Marcinkiewicz, F. Bahuszewicz). Zapoczątkowali oni proces tworzenia nowoczesnej białoruskiej świadomości narodowej. Ruch ten nasilił się na początku XX w. pod hasłem walki o odrodzenie białoruskiej kultury i państwowości, początkowo w formie autonomii w państwie rosyjskim. W Petersburgu, Wilnie i Mińsku powstały ośrodki działalności wydawniczej i politycznej oraz ośrodki przygotowania kadr nar. duchowieństwa katolickiego. Szczególny wpływ na rozbudzenie aspiracji narodowych i społecznych wywarły wydarzenia I wojny światowej: klęski armii rosyjskiej, obalenie caratu (1917) i okupacyjna polityka Niemiec na Białorusi (1915-17). Niemcy jako pierwsze wielkie mocarstwo uznały odrębność narodu i języka białoruskiego, sprzyjały rozbudowie szkolnictwa, działalności kulturalnej, aczkolwiek ziemie białoruskie traktowały jako część państwa rosyjskiego. Istniejąca od lipca 1917 Rada Białoruska szukała początkowo pomocy Korpusu Polskiego gen. J. Dowbora-Muśnickiego, następnie Niemców. Powołany przez nią rząd upadł wraz z opanowaniem (do końca XII 1918) większej części Białorusi przez Armię Czerwoną. W toku rozpoczętej III 1919 wojny polsko-bolszewickiej znaczną część ziem białoruskich zajęły wojska polskie, a odezwa J. Piłsudskiego Do narodów Wielkiego Księstwa Litewskiego wzbudziła nadzieje wielu białoruskich ugrupowań politycznych na odbudowę swej państwowości przy poparciu Polski. Nadzieje te przekreśliła działalność Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich i letnia (1920) kontrofensywa Armii Czerwonej. W rezultacie, zgodnie z postanowieniami traktatu pokojowego w Rydze (1921), Białoruś została podzielona między Polskę a sowiecką Rosję.
5. Jaka była sytuacja ziem ukraińskich i białoruskich w okresie międzywojennym? (przynależność terytorialna poszczególnych ziem) (Ziemie ukraińskie - W wyniku I wojny światowej, wojny z Polską i decyzji władz sowieckich poza granicami Ukrainy znajdowały się: Galicja Wschodnia i część Wołynia (Polska), Ruś Podkarpacka (od 1918 w Czechosłowacji), północna Bukowina i Besarabia (Rumunia), Krym (w Rosyjska FSRR) Ziemie białoruskie - W rezultacie, zgodnie z postanowieniami traktatu pokojowego w Rydze (1921), Białoruś została podzielona między Polskę a sowiecką Rosję. W jej części wschodniej została odnowiona Białoruska SRR.)
6. Jak wyglądała polityka radziecka wobec mniejszości ukraińskiej i białoruskiej w granicach ZSRR? W USRR - W końcu XII 1922 USRR weszła z innymi republikami sowieckimi w skład ZSRR. Przez kilka lat prowadzono tzw. korienizację (ukrainizacja, unarodowienie biurokracji państw. i kultury), która wraz z upowszechnieniem oświaty miała służyć głównie indoktrynacji w duchu komunistycznym. Głód 1921-22 wykorzystano, jak w całym ZSRR, do walki z religią i duchowieństwem (zamykanie świątyń, konfiskata dobytku). Wprowadzona centralnie 1921 Nowa Ekonomiczna Polityka uspokoiła wieś i poprawiła sytuację gospodarczą. Zwycięstwo grupy Stalina w walce o władzę w ZSRR zapoczątkowało wielkie zmiany. W 1928 zaczęło się uprzemysłowienie (rozbudowa przemysłu zbrojeniowego), następnie powszechna kolektywizacja rolnictwa. Opór chłopów ukraińskich władze złamały terrorem i planową akcją potęgującą skutki głodu 1931-32 na Ukrainie (kilka milionów ofiar). Od 1929 zaczęła się bezwzględna rusyfikacja, niszczenie zabytków, masowe mordowanie ukraińskich księży prawosławnych. Podczas wielkich czystek 1935-38 Ukraina poniosła (dotyczy to również tamtejszych Polaków) najcięższe w ZSRR ofiary. Rozmiary represji ograniczył N. Chruszczow (1938 stanął na czele KP(b)U), nasilając jednocześnie kurs rusyfikacji.)
W BSRR - W jej części wschodniej została odnowiona Białoruska SRR. W latach 20. zwiększono jej terytorium, odbudowano zniszczenia wojenne, realizowano pod patronatem władz bolszewickch politykę białorutenizacji, obliczoną m.in. na odpowiedni efekt propagandowy wśród Białorusinów za granicą. W końcu lat 20. nastąpiła zmiana kursu politycznego — rozpoczęto forsowną industrializację i przymusową kolektywizację rolnictwa, a dotychczasową białorutenizację uznano za szkodliwy czynnik dezintegracji polityczno-społecznej i przystąpiono pod hasłem walki z tzw. narodowym demokratyzmem do planowej eksterminacji elity intelektualnej sowieckiej Białorusi. )
7. Jak wyglądała polityka polska wobec mniejszości ukraińskiej i białoruskiej w granicach II RP? (Mniejszość białoruska - Nadrzędnym celem władz polskich na inkorporowanych do II RP ziemiach zachodniobiałoruskich było ich zespolenie z resztą kraju. Wzmocnieniu polskiego stanu posiadania służyła polityka gospodarcza (osadnictwo, reforma rolna) i kulturalna. W rezultacie wszystkie liczące się ugrupowania białoruskie, bez względu na ich ideol. zabarwienie znajdowały się w opozycji wobec władz. Sytuację narodowościową komplikował brak świadomości u znacznej części ludność, głównie Polesia (tzw. tutejsi)
Mniejszość ukraińska - województwa wołyńskie drugie co do wielkości w Polsce, 13% mieszkało w mieście, 86% na wsi, według spisu z 1931 - 68% Ukraińcy, 16,6% Polacy, 9,9% Żydzi, 2,3% Niemcy, 1,1% Rosjanie, 2% inni. Ludność polska była rozproszona po całym Wołyniu, Ukraińcy raczej na wsiach, Polacy raczej w miastach, wyjątki Krzemieniec, Łuck, Równe. Polacy to dawna szlachta zaściankowa + nieliczni osadnicy wojskowi i cywilni. Trudności z tworzeniem administracji, wpływ KP(b)U, działały różne partyzantki, dopiero rozbudowa Korpusu Ochrony Pogranicza zahamowała ich przenikanie z ZSRR. Region biedny i bardzo zniszczony wojną, po latach rusyfikacji ujemny bilans polskości, ukraińska inteligencja słaba i nieliczna, Zaniedbania w zakresie edukacji, ochrony zdrowia, podatna ludność na agitacje komunistów oraz nacjonalistów. Osadnictwo chłopi z Galicji, Kogresówki, kolejni to wojskowi - zadrażniało to wzajemne stosunki, ziemianie także występowali w obronie swoich majątków, akcja skończona z 40 tyś planowanych zostało 8 tys. Z początku idea prometejska - pełne prawa dla mniejszości, jednak już o 1924 od Grabskiego odejście od tego postulatu, tendencje asymilacyjne. Akcja się nie powiodła, bo teren bardzo niespokojny, akcje terrorystyczne, więc militaryzacja administracji, KOP. Z Małopolski Wschodniej przenikali agitatorzy OUN, władze miejscowe nie zawsze respektowały prawa Ukraińców, sprzeciw wobec polonizacji. W 1935 podjęto próbę, utworzono Komitet ds. Narodowych, pozytywny program, który nie doczekał się realizacji. Formuła idei jagiellońskiej w polityce narodowościowej bez uwzględnienia zmian jakie zaszły po I wojnie, Ograniczenia zatrudniania Ukraińców w administracji i instytucjach państwowych, zamykanie szkół ukraińskich, pacyfikacje wsi ukraińskich w 1930, niszczenie cerkwi na Chełmszczyźnie w 1938, przymusowa asymilacja - program z końca lat 1930-tych, Ukraińcy jako obywatele II kategorii. W ocenie trzeba docenić różnice pomiędzy Wołyniem, a Małopolską Wschodnią. W Małopolsce, która była w całości w zaborze austriackim, działały organizacje ukraińskie, rosło poczucie narodowe Ukraińców, tu centrum ukraińskiego nacjonalizmu, antypolonizm, bo pamięć walk z okresu I wojny światowej, tu akcje terrorystyczne inna polityka polska. Na Wołyniu w zaborze rosyjskim ruch narodowościowy słabszy, tam próbowano wykształcić ludność lojalną, „kordon sokalski” pomiędzy tymi terenami, pomysły wojewody Henryka Józewskiego - od 1928 - 1938, rozładowanie napięć i dobrowolna asymilacja, „ukraiński Piemont” przyczółek do odebrania ZSRR ich Ukrainy, popierał ruchy religijne, patriotyzm wołyński, wykorzystać przebudzenie narodowe, a nie je tępić, autonomia regionalna. Ukraińcy byli w administracji samorządowej, parcelacja ziemi kosztem Polaków i Rosjan, połowa w rękach polskich tylko, organizacje mieszane w większości, ale kiedy tam przewaga U to charakter robił się ukraiński i OUN miała nań wpływ. Resorty związane z bezpieczeństwem typowo polskie, tylko polacy starostami, endecja i wojsko, Kościół Katolicki nieprzychylna korzyściom dla U. Wołyń miejscem silnej agitacji też niemieckiej, radzieckiej. Sabotaż i dywersja. W 1938 wielka akcja likwidacji OUN na Wołyniu, państwowa, aresztowania, po śmierci Piłsudskiego akcja ślubowania na wierność II RP, usunieto w 1938 wojewodę Józewskiego. Budzenie tożsamości na zasadzie negowania wszystkiego co polskie, szczególnie władze, a one właśnie chciały lojalności.
Polityka ugody polsko-ukraińskiej zaistniała po zmianie polityki wewnętrznej ZSRR w r. 1929 - odejście przez bolszewików od polityki ukrainizacji, rozpoczęcie przymusowej kolektywizacji rolnictwa i w konsekwencji klęski głodu na Ukrainie sowieckiej (1932). Polityka ugody załamała się w r. 1938 wobec zbliżenia rządzącej części obozu sanacyjnego (Edward Rydz-Śmigły, Adam Koc) do haseł nacjonalistycznych środowisk obozu endecji w Polsce. Po zabójstwie ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego obóz w Berezie Kartuskiej dla terrorystów z OUN. )
8. Od kiedy i w jaki sposób działały UPA i OUN? Co obrały za swój cel? (UPA - Ukraińska Powstańcza Armia, powstała 1942 w wyniku zjednoczenia ukraińskich oddziałów partyzanckich i oddziałów OUN-Banderowcy; podporządkowana OUN (od 1944 Ukraińskiej Głównej Radzie Wyzwoleńczej); działała głównie na Wołyniu i w Galicji Wschodniej, od 1945 w południowo-wschodniej Polsce; cel: walka zbrojna o niepodległość Ukrainy; walczyła z partyzantką sowiecką i polską, także przeciwko ludności polskiej, zmierzając do jej całkowitego usunięcia z Wołynia, Polesia i Galicji Wschodniej; po 1943 akcje zbrojne przeciwko niemieckiemu aparatowi okupacyjnemu, od 1944 przeciwko polskiemu aparatowi partyjnemu i administracyjnemu; w Polsce jej aktywność zmalała po akcji „Wisła” (1947), przestała działać 1953. Zdaniem polskich historyków z rąk UPA zginęło około 100 do 150 tyś Polaków na Wołyniu, Podolu i Galicji Wschodniej. Z kolei na Ukrainie część społeczeństwa uznaje ją na armie, która walczyła o wyzwolenie narodowe, za bohaterów, chcą im nadać uprawnienia kombatanckie około połowy Ukraińców. Oddziały „Tarasa Bulby” to byli oficerzy armii Petlury. Cel - wypędzenie lub zabicie cudzoziemców panoszących się i panujących na ukraińskiej ziemi. Zabijali też pomagających im Ukraińców.
OUN - Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów. Konspiracyjna organizacja utworzona w 1929r. na kongresie w Wiedniu przez główne emigracyjne organizacje ukraińskie. Jej celem była walka o niepodległą Ukrainę na ziemiach wchodzących w skład II Rzeczypospolitej i ZSRR od Donu aż po Małopolskę (też antykomunistyczna). Przyjęła ona faszystowską strukturę organizacyjną, dającą nieograniczoną władzę wodzowi. Mógł on nawet skazywać członków OUN na śmierć. Ośrodki decyzyjne w Małopolsce Wschodniej. Członków dzielono na trzy kategorie: pionierów (osiem- piętnaście lat), junaków (piętnaście - dwadzieścia jeden lat) i pełnoprawnych członków, którzy ukończyli 21 lat. Znakiem był tryzub. Organizacja miała oddziały w wielu krajach, tam gdzie diaspora. Na terenie Polski: Galicję Wschodnią, Wołyń, południową część Polesia, Chełmszczyznę i Podlasie Lubelskie. Od 1930 prowadziła akcje sabotażowo-dywersyjne i terrorystyczne na ziemiach południowo-wschodnich II RP (m.in. 1934 zabójstwo B. Pierackiego); przewodniczący J. Konowaleć (do 1938), A. Melnyk; 1940 podzieliła się na frakcje OUN-Melnykowców, współpracującą konsekwentnie z Niemcami (m.in. 1944 przy tworzeniu Dywizji SS Galicja), i OUN-Banderowców (tzw. Rewolucyjna OUN), którzy 1943 utworzyli Ukraińską Powstańczą Armię, stanowiąc jej kierownictwo polit.; po II wojnie świat. obie frakcje działały na emigracji.
Wołyń - Najpierw Niemcy z udziałem ukraińskiej policji w 1942 zlikwidowali na Wołyniu getta, potem nasilił się terror wobec ludności polskiej. Represje najpierw wobec Polaków zatrudnionych w administracji rolnej i leśnej, a później ludność wiejska głównie wschodni Wołyń. Pierwsza masowa zbrodnia Obórki (powiat Łuck) 11.1942 dokonana przez ukraińską policję, 37 Polaków, za pomoc ukrywającym się Żydom. Kolejne miejsca: Parośla 02.1943 oddział UPA „Poliśka Sicz” Tarasa Bulby, Janowa Dolina, Derazne, Lipniki Berezińskie, Hipoplitówka. Od marca 1943 systematyczne czyszczenie Wołynia z ludności polskiej przez bojówki i oddziały ukraińskich nacjonalistów. Każda duża akcja z udziałem UPA i części okolicznych Ukraińców. Od marca 1943 bojówki OUN na zachodzie Wołynia - cel wyniszczenie resztek inteligencji polskiej we wsiach i miastach (zarządcy majątków, nauczyciele, leśniczy, byli urzędnicy). W 04.1943 ukraińska policja spod niemieckiej służby przeszła do UPA. Łączny ubytek ludności; pomordowanej, wywiezionej na roboty do Niemiec, ranni, uciekinierzy do 07.1943 około 150 tys. Podsycanie ludności przez propagandę OUN-UPA, tam gdzie Niemcy opuszczali folwarki wchodzili Ukraińcy i mordowali Polaków. Na wielką skalę od 07.1943 bojówki OUN i oddziały UPA wchodzące w skład Północno-Zachodniego OW „Turiw” jednocześnie 167 wsi i osad polskich. Dobrze przygotowana akcja, ćwiczenia, spotkania z ludnością, agitatorami byli nacjonaliści z Małopolski Wschodniej, uśpiono czujność ulotkami o pojednaniu, sąsiad zabijał sąsiada. Dominopol - postępem zwabieni do ukraińskiej partyzantki i wymordowani. W późniejszym okresie zabrano się także za rodziny mieszane, mimo przejścia na prawosławie. Słabe próby samoobrony, bo Polacy nie mieli broni. Ukraińcy kłamali, że próba wspólnej walki z okupantem, albo, że kazali im Wołyń i Podole opuścić i dopiero potem opór przełamywano siłą. Niszczono też wszystkie ślady polskości, zabytki kultury. 1942-44 Czystka etniczna przeprowadzona przez UPA na zlecenie OUN-B. Wołyń około 40-60 tys. Po stronie ukraińskiej w wyniki podziemia i samoobrony 2 200 osób zginęło. Najgorsze mordy podczas okupacji niemieckiej. W Galicji Wschodniej też mordy raczej później niż na Wołyniu - Huta Pieniacka, Podkamień na Lwowczyźnie - zamordowani Polacy przez SS Galizien, luty 1944.)
9. Jakich przewinień wobec ludności ukraińskiej dokonała strona polska w okresie II wojny światowej? (Pawłokoma - podkarpacie, w styczniu 1945 roku zamordowali tam Ukraińców Polacy, odwet. Po polskiej stronie to, między innymi, Łańcut i Dukla. Według dotychczasowych ustaleń 17 kwietnia 1945 r. w szkole w Piskorowicach zginęło ok. 158 osób, w sumie na terenie wsi i na polach nad Sanem - ok. 300. Działania samoobrony słabo poznane. W Małopolsce - Były wytyczne dla samoobrony od AK, ale nie stworzono oddziałów interwencyjnych, zadania obrony, odwetu, ale głównie propaganda, pozostanie na miejscu, aby utrzymać polskość tych ziem, ludność oporna nie wierzyła w zagrożenie ze strony sąsiadów, zbyt zmęczona wojną aby się organizować. W VIII 1943 komendant obszaru Filipkowski wydał rozkaz odwetu (odsiecz) i rozpracowania wywiadowczego organizacji ukraińskich. Rozkaz II 1944 większy nacisk na działania odwetowe.) |
Pytania problemowe: |
1. Jaki wpływ na stosunki polsko-ukraińskie miała polityka wschodnia Józefa Piłsudskiego z okresu I wojny światowej? Czy można było tą sprawę lepiej „rozegrać”?
2. Czym różniła się polityka Polski wobec zamieszkujących ją Ukraińców i Białorusinów od polityki radzieckiej wobec tych samym mniejszości?
3. Z jakim państwem Ukraińcy i Białorusini wiązali największe nadzieje na autonomię narodową w okresie I i II wojny światowej? (Niemcy. OUN od samego początku współpracowała z Niemcami, którzy jednak w okresie odprężenia stosunków z Polską po podpisaniu w styczniu 1934 polsko-niemieckiej deklaracji o niestosowaniu przemocy, w latach 1934 - 1938 ograniczyli kontakty z OUN do minimum. Ożywienie kontaktów nastąpiło na wiosnę 1939, w ramach przygotowań Niemiec do wojny z Polską. Po wkroczeniu wojsk niemieckich wraz ze współpracującymi z nimi Ukraińcami z OUN-B do Lwowa w czerwcu 1941 roku, Stepan Bandera ogłosił niepodległość Ukrainy. Banderowcy uzyskali poparcie metropolity Andrija Szeptyckiego i powołali Ukraiński Komitet Narodowy (Ukrajinśkyj Narodnyj Komitet, UNK). Bliski współpracownik Bandery, Jarosław Stećko, zaczął formować rząd. Państwo ukraińskie przetrwało zaledwie 12 dni. Cały skład rządu został aresztowany przez Niemców ale niektórzy dalej współpraca.) |
Wykorzystana Literatura: |
|