1) Geneza teorii wychowania:

- Teoria wychowania stanowi jedną z podstawowych dziedzin myśli pedagogicznej i centrum refleksji nad różnymi kontekstami wychowania. Powiązana jest nie tylko z naukami pedagogicznymi. Wyrosła ona z filozofii a jej poszczególne subdyscypliny zasilają refleksję nad wychowaniem. Dotyczy to m.in. teologii wychowania, czyli nauki o stawianiu celów; antropologii filozoficznej, aksjologii wychowania, czyli nauki o wartościach

- Teoria wychowania powiązana jest też z psychologią, różnymi naukami społecznymi i biomedycznymi => z socjologii przejęła metodę sondażu, z logiki i nauk biomedycznych - metodę eksperymentu, z historii - metodę monograficzną (analizy zjawisk), z medycyny - metodę indywidualnych przypadków

- Teoria wychowania zajmuje, obok dydaktyki, centralną pozycję wśród nauk pedagogicznych

- Wszystkie zagadnienia, które nie są związane z nauczaniem i nie są powiązane z kształtowaniem pewnych umiejętności i nawyków, a dotyczą szeroko rozumianego procesu rozwijania osobowości człowieka wchodzą w zakres teorii wychowania [Pedagogika = teoria nauczania (dydaktyka) + teoria wychowania]

2) Budowanie teorii naukowej (etapy)

I. Poziom wiedzy i poznania potocznego (przednaukowego) - potoczna wiedza o wychowaniu

• Cechy charakterystyczne:

• prostota, bardzo mały stopień ogólności, duża bezkrytyczność, czasami wewnętrzna sprzeczność, brak spójności i klarowność myśli,

• stanowią ją najczęściej praktyczne umiejętności,

• stanowi przeciwieństwo wiedzy naukowej, dominują w niej informacje epizodyczne, jest artykułowana za pomocą języka codziennego, potocznego,

• stanowią ją najczęściej praktyczne umiejętności,

• efektem powstającej spontanicznie i nieustannie wiedzy potocznej są własne przekonania, opinie, zasady na temat wychowania (osobista teoria wychowania),

• Powstała na drodze przednaukowego poznania w sposób naturalny, biograficzny.

II. Otwarcie się na kontekst społeczny (przednaukowy) - pojawia się wtedy, gdy przyjmuje się do wiadomości doświadczenia i obserwacje innych, porównuje się je z własnymi, analizuje.

• Cechy charakterystyczne:

• większa ogólność i bardziej powszechna ważność wiedzy,

• najczęściej wyrażana językiem literackim, emocjonalnym, obrazowym.

III. Poziom refleksji (teorii naukowej) - sformułowania uogólniające, logiczne, komunikowalne, sprawdzalne za pomocą metod przyjętych w badaniach w danym typie nauki;

rozpoczyna się, gdy fakty oraz zjawiska zaczynamy gruntownie badać i systematyzować

3) Przedmiot i funkcje teorii wychowania:

- przedmiotem teorii wychowania są wszelkie świadome akty wychowawcze, ich uwarunkowania, przebieg, skutki => systematyzowana, spójna i uporządkowana wiedza o jego celach, treściach, metodach, formach, środkach i uwarunkowaniach

- poza procesem wychowania znajduje się wiele różnorodnych, nieświadomych, form oddziaływań, które przyczyniają się do zmiany w świadomości lub zachowaniu człowieka

- w socjologii `socjalizację' określa się jako wpływ, jaki wywiera jedna osoba na drugą - wpływ ten wynika z miejsca jednostki w hierarchii społecznej

- pojęcie socjalizacji odnosi się do każdej sytuacji społecznej, w której następuje próba zmiany zachowania jakiejś osoby

Funkcje:

- funkcja deskryptywna, diagnostyczna - opisuje i wyjaśnia badane zjawiska

- funkcja oceniająca, ewołuatywna - poddaje owe zjawiska ocenie z punktu widzenia systemu wartości obowiązujących w danym okręgu społecznym

- funkcja prognostyczna, projektująca - prognozuje kierunki rozwoju rzeczywistości i na ich podstawie konstruuje projekty działań edukacyjnych

4) Status naukowy teorii wychowania.

- Problemy metodologiczne teorii wychowania dotyczą przede wszystkim ustalenia precyzyjnego przedmiotu badań, stworzenia swoistej aparatury pojęciowej i specyficznych metod gromadzenia informacji o zjawiskach społecznych.

- krytyka teorii wychowania: krytycy zarzucają jej, ze nazwa tej nauki nie jest adekwatna do obszaru problemowego, jakim się zajmuje (nie prezentuje jednej teorii, lecz wiele takich teorii)

- brak autonomicznego przedmiotu badań (Znaniecki uważa, że zjawiska, które ona bada dadzą się wyjaśnić na gruncie innych nauk społecznych; teoria wychowania dostarcza tylko wiedzy praktycznej); ograniczona jest ideałem wychowania i tylko do tego ideału odnosi swoje sądy

- brak precyzyjnej aparatury pojęciowej tej dyscypliny (wieloznaczność pojęć)

- brak specyficznych metod gromadzenia informacji o przedmiocie badań

Jednak teoria wychowania powoli dostosowuje się do procedury stosowanej na gruncie innych nauk społecznych. Wyraźnie precyzuje przedmiot badań, stosuje coraz bardziej skomplikowane metody badań, dąży do precyzyjnego formułowania pojęć

Kryteria odróżniające naukę od innych form zorganizowanej działalności społecznej:

• własny przedmiot badać

• własny system pojęciowy

• własne metody badań

• własne teorie, opisujące i wyjaśniające przedmiot badań

Ad.1)

Przedmiot badań teorii wychowania:

• to zjawisko wychowania, jego uwarunkowania, przebieg i skutki

• przede wszystkim odniesienia instytucjonalne, działania profesjonalistów,

• zwraca szczególną uwagę na aspekt relacji pojawiających się między wychowawcą i wychowankiem.

Ad.2)

System pojęć teorii wychowania:

- o dojrzałości nauki świadczy system precyzyjnie, jednoznacznie zdefiniowanych pojęć, pozwalających w sposób jasny opisywać i tłumaczyć badaną rzeczywistość => podstawowe pojęcia teorii wychowania: wychowanie, socjalizacja, proces wychowania, ideał, cele wychowania, sytuacje wychowawcze, itp…

Ad.3)

Metody badań stosowanych w teorii wychowania:

- w teorii wychowania, podobni jak w pedagogice stosowana jest metodologia nauk społecznych

- metody ilościowe - pozwalają określać ogólne tendencje w przebiegu zjawisk edukacyjnych, np. sondaż diagnostyczny, monografia pedagogiczna, eksperyment pedagogiczny

- metody jakościowe - pozwalają na rozpoznanie istoty rzeczy w odniesieniu do działania konkretnych podmiotów, np. etnografia, wywód narracyjny, obserwacja, fenomenografia

5) Orientacje badawcze teorii wychowania.

Pojęcie orientacja badawcza wskazuje na kierunek poszukiwań zarówno problematyki jak też sposobu gromadzenia wiedzy i jej publicznego prezentowania. Koncentrując się na jakimś ustalonym kierunku poszukiwań. Termin ten jest zakresowo szerszy niż szkoła naukowa i węższy niż paradygmat. W dziejach teorii wychowania następowało kilka orientacji badawczych.

Pierwsza z nich związana najbardziej z hadycją pedagogiczną, nazwać można hadycjonalistyczną. Poszukiwała ona wspólnych zainteresowań badawczych teoria wychowania i nauk bliską z nią współdziałających. Problemy wychowawcze sytuuje w kontekście zainteresowań badawczych innej nauki i poprzez zastosowane różnych jej teorii próbuje się je zrozumieć.

Druga orientacja badawcza próbowała wprost opisać praktykę bez założeń teoretycznych, światopoglądowych czy filozoficznych. Tę teorię nazwano fenomenologiczną.

Kolejna- scjentystyczna- tu bada się zjawiska lub procesy zachodzące między różnymi podmiotami za pomocą metod eksperymentalnych. Metoda badania jest tu równie ważna co sam przedmiot.

6) Socjalizacja jako proces zjawisko i proces społeczny (mechanizmy socjalizacyjne).

Wpływ wywierany przez ludzi na innych, wpływ społeczny na jednostkę, który prowadzi do uzyskania przez jednostkę kompetencji do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Odbywa się wszędzie. Uczy się jak się zachowywać. Stosuje normy przekazywane z pokolenia na pokolenie. Przygotowuje się do życia w społeczeństwie.

Socjalizacja pierwotna - jest pierwszą socjalizacją, którą jednostka przechodzi w dzieciństwie i z której pomocą staje się członkiem społeczeństwa; tu tworzy się pierwszy świat jednostki, który jest trwały. W socjalizacji pierwotnej wpływ na jednostkę mają inni, przeważnie rodzice. Charakteryzuje się ona silnym emocjonalnie oddziaływaniem znaczących innych na jednostkę. Reguły działania przyswaja ona na zasadzie naśladownictwa oraz w mniejszym stopniu przez werbalny przekaz symboliczny. Socjalizacja pierwotna kończy się w momencie pojawienia się uogólnionego innego. W tym momencie rozpoczyna się etap socjalizacji wtórnej.

Socjalizacja wtórna - obejmuje ona starsze dzieci i rozciąga się na dorosłe życie jednostki. Odpowiedzialność za socjalizację przejmują inne instytucje: szkoła, grupy rówieśnicze, media, miejsce pracy. Zachodzące tam interakcje uczą jednostkę wartości, norm i przekonań składających się na wzór kultury, w jakiej żyje. Socjalizacja ta ma zawsze do czynienia z już wcześniej ukształtowaną osobowością oraz z już zinternalizowaną rzeczywistością.

MECHANIZMY SOCJALIZACYJNE, czyli czynniki społeczne i psychiczne przyczyniające się do nabywania i utrwalania określonych zachowań społecznych jednostki:

1. Rola społeczna - pełniona przez jednostkę rola społeczna wyznacza jej pozycję w strukturze grupy, określa jej uprawnienia oraz obowiązki, jakie musi wypełnić. To względnie stały system zachowań będących reakcjami na zachowania innych osób. Rolę budują takie elementy jak: jaźń subiektywna, czyli świadomość samego siebie, jaźń odzwierciedlona, czyli odbierane przez daną jednostkę reakcje innych osób na jej zachowania społeczne oraz system praw i obowiązków jakie jednostka przyjmuje będąc członkiem grup społecznych.

2. Odruch warunkowy - powstaje na podstawie popędu i skojarzonego z nim bodźca, warunkuje on popędowe formy zachowania przystosowując je do wymagań grupy społecznej. Najbardziej pierwotny z mechanizmów, powoduje odraczanie pierwotnych popędów na docierające do niego bodźce ze środowiska.

3. Kanalizacja - polega na tym, że społeczeństwo determinuje sposoby zaspakajania potrzeb przez jednostkę. Występuje silny nacisk na podporządkowanie się jednostki obowiązującym już wzorcom społecznego zachowania się w określonych sytuacjach związanych z zaspakajaniem potrzeb.

4. Motywy - pojawiają się później w rozwoju ontogenetycznym. Związane są bowiem z rozwojem zainteresowań jednostki, jej pragnieniami, marzeniami, dążeniami. Motywem nazywa się czynnik popychający jednostkę do działania. Skierowanie na osiągnięcie danego celu. Człowiek ukierunkowuje swoje wysiłki na realizacje powziętych zamierzeń. Charakterystycznym stanem motywu jest odczuwalne napięcie, niepokój związany z brakiem zaspokojenia potrzeby. Początkowo są to potrzeby fizjologiczne, później osiągają charakter społeczny.

5. Aspiracje - nadbudowane są nad motywami. Są one na ogół odległe, a droga do nich może być najeżona różnymi trudnościami. Różnią się od motywów pod względem siły, wyrażanej w efektach podejmowanych działań. Wyróżnia się aspiracje wyrównane(jednostka podejmuje działania na miarę swoich możliwości), aspiracje zawyżone(postawione zadanie przewyższa możliwości jednostki) oraz aspiracje zaniżone (gdy zadania nie odpowiadają możliwościom jednostki). Występują aspiracje związane z usytuowaniem człowieka w strukturze społecznej. Analizuje się aspiracje edukacyjne, kulturowe, zawodowe, sportowe czy militarne. Zauważono współcześnie wzrost aspiracji w społeczeństwie. Natomiast podaż środków mogących zaspokoić te potrzeby jest ograniczona.

6. Procesy identyfikacji i internalizacji - oparte są na bezpośredniej konfrontacji jednostki z grupą.

• Identyfikacja - to proces, który prowadzi do utożsamiania własnych interesów z interesami i wartościami grupy, wskutek podporządkowania się wymaganiom stawianym przez grupę. Osoba ta akceptuje wartości i normy grupowe, broni stanowiska wyrażanego przez członków grupy, podporządkowuje swoje działania interesowi zbiorowemu tej grupy społecznej.

• Internalizacja - reakcja na reprezentowane przez grupę wartości; jednostka uwewnętrznia wzory, normy i wartości grupy w sposób świadomy, akceptuje je. Internalizacja prowadzi do identyfikacji z grupą i przyjmowania panujących w niej zasad współżycia między poszczególnymi członkami.

7) Istota i właściwości wychowania.

Definicja wychowania wg Schallera - Mówi on o wychowaniu jako kategorii humanistycznej, która pomaga osobie ludzkiej urzeczywistniać i rozwijać w interakcjach społecznych swoje człowieczeństwo. Autor zakłada istnienie pewnej wartości przysługującej istocie ludzkiej, wartości, godności nadanej jej w momencie narodzin. Wychowanie jest właśnie poszukiwaniem owej wartości i realizowaniem jej w życiu. Dokonuje się ono w dialogu partnerskim pomiędzy wychowawcą i wychowankiem.

Trudności w określaniu istoty wychowania:

- składa się ono z wielu elementów (działań, procesów) złożonych i niepowtarzalnych;

- istotny dla niego zarówno kontekst wewnętrzny ( => trudno go zauważyć, zbadać to, co się dzieje z wychowankiem), jak i zewnętrzny;

- w badaniu tego procesu należy uwzględnić tzw. „czynnik humanistyczny”, - czyli nasza niepowtarzalność, indywidualność, kreatywność;

- występuje mnogość definicji tego pojęcia (synonimiczność)

4 grupy definicji wychowania (S. Kunowski):

• Prakseologiczne - które zwracają uwagę na celowe działania wychowawców i wychowanków, np. „wychowanie jest planowym oddziaływaniem na jeszcze dające się kształcić wewnętrznie życie innych” (T. Weitz)

• Ewolucyjne - które podkreślają, że istotą wychowania jest swobodny rozwój dziecka, np. „wychowanie jest procesem, który zachodzi w jednostce jako rezultat działalności w środowisku i jej reakcji na to środowisko” (J. Doughton) => wskazuje na jednostkę, zwracamy uwagę na to co się dzieje z wychowankiem; wychowawca pełni rolę wspierającą, tworzy pewne środowisko pedagogiczne, motywuje dziecko do podejmowania aktywności

• Sytuacyjne - które koncentrują się na warunkach i bodźcach przyczyniających się do rozwinięcia wychowanka, np. „wychowanie to przygotowanie do życia przez życie” (O. Decrdy) => zwracamy uwagę na bodźce , czynniki zewnętrzne, które wpływają na rozwój wychowanka, działania muszą być mocno osadzone rzeczywistości - muszą odnosić się do życia

• Adaptacyjne - które zwracają uwagę na wytwory i osiągane skutki działania wychowawczego, np. „wychowanie polega na przysposobieniu wychowanka do pełnoprawnego członkostwa w grupie społecznej” (F. Znaniecki) => staramy się, aby wychowanek potrafił odnaleźć się w działaniach w grupy

Treściowo-zakresowe znaczenie pojęcia „wychowanie”

I. Znaczenie szerokie: „ poprzez wychowanie (…) rozumie się wszystkie rodzaje działań społecznych, które charakteryzują się następującymi właściwościami (cechami) konstytutywnymi: akomodacją, aproksymacją oraz indoktrynacją” (A. Tchorzewski)

• Akomodacja - oznacza przystosowanie jednostek (bądź grup) do zastanych warunków i wymagań społecznych

• Aproksymacja - odzwierciedla się w przybliżaniu jednostkom ich możliwości oraz form zachowań, które przyjmują postać określonych powinności jakich powinien dopełniać członek danej społeczności => działania, w których widać zależność, czujemy się z tą grupą związani, grupa określa zakres praw i obowiązków

• Indoktrynacja - związana jest z systematycznym i zorganizowanym wpływem na poglądy i przekonania jednostek lub grupą => mamy do czynienia z organizowanym wpływem; działania, których celem jest wpływanie na jednostkę lub grupę.

II. Znaczenie wąskie:

Wychowanie jako „byt społeczny, będący wytworem przynajmniej dwóch osób, pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego przedmiot wychowujący (działający) kierując się powszechnie uznanym dobrem umożliwia podmiotowi wychowywanemu (doznającemu) osiągnąć wzrost własnej tożsamości” (A. Tchorzewski) => wykluczamy samowychowanie

Wychowanie ujmuje przede wszystkim na płaszczyźnie teologicznej (celów) i prakseologicznej (działania), to planowa aktywność człowieka zorientowana na osiągnięcie pewnych celów (por. Schulz) => planowe i celowe działanie - rozpoczyna się od stawiania celów przez wychowawcę, zaplanowane działanie odnoszące się do pewnych wartości

III. Znaczenie najwęższe - to definicje eksponujące tylko jeden aspekt złożonego procesu,

„Mówiąc o wychowaniu mamy na myśli zamierzone wpływanie na sferę emocjonalno-wolicjonalną jednostki” (H. Muszyński)

8) Dynamizmy wychowania

1) Bios (gr. życie) - pęd życiowy do naturalnego, psychologicznego rozwoju organizmu (wyposażenie dziedziczne) - czynniki genetyczne (wrodzone)

• Najbardziej działającą w wychowaniu siłą jest pęd życiowy do psychologicznego rozwoju organizmu

• Pęd ten w pedagogice nazywa się biosem

• Na podstawie odziedziczonej budowy działa, systemu nerwowego i hormonalnego (po rodzicach i poprzednich pokoleniach) bios wyraża się w rozmachu życiowym, który od przyjścia dziecka na świat może być albo silny, odporny na czynniki stresowe, albo słaby i nikły

• Na siłę biosu danej jednostki składają się dane wyposażenia dziedzicznego (związane np. z rozdzieleniem się lub nie chromosomów, z prawidłowością działania enzymów, z zetknięciem się przeciwciał we krwi)

• Obok dziedziczenia biologicznego działa także dziedzicznie dyspozycji psychicznych, np. talentów, zdolności

2) Etos (gr. ethos - obyczaj, przyzwyczajenie) - wpływy społeczne (np. wychowawców) unormowane zwyczajami i obyczajami życia określonego społeczeństwa

• Etosem nazywa się siłę społeczną obyczajowości i moralności zbiorowej, urabiającą kształt biosu przy pomocy przymusu, nacisku, presji opinii społeczeństwa, etc

• Moc etosu polega na poziomie moralności grup rodzinnych, szkolnych, zawodowych czy szerszych organizacji

• Etos działa na bios przez stwarzanie sytuacji wychowawczych w środowiskach społecznych, w których obowiązują określone wzorce postępowania, odgrywanie ról zgodnie z metodami społecznymi

• W sytuacjach wychowawczych wytwarza się poczucie obowiązku, odpowiedzialności w postępowaniu

• W sytuacjach społecznych dzięki stosunkom grupowym i międzygrupowym kształtuje się etos pracy i zabawy, samorządu i zależności, stosunków między ludźmi i płciami, etos nauki, sztuki i kultury

• Na skutek działania etosu następuje w wychowaniu tzw. dziedziczenie społeczne lub kulturalne. Dziedziczenie społeczne jest nabywaniem drogą uczenia się przy pomocy mowy, pisma, druku, radia, obrazów, itp. wszelkiego rodzaju wykształcenia

• Pod wpływem siły etosu jednostka przyswaja cały dorobek kultury; wchodzi we wspólnoty tradycji, historii, języka, itp., następnie przystosowuje się społecznie i przysposabia do bycia członkiem społeczeństwa

• Warunkiem normalnego przebiegu tej asymilacji i adaptacji społeczeństwa jest zdrowie biosu (brak zaburzeń, nienormalności)

• Etos grup społecznych dotyczy przeciętnych uznanych przez otoczenie wzorów postępowania

3) Agos (gr. ago-prowadzę) - wprowadzenie w świat wartości, kultury wyższej. Psychagogia - wyprowadzenie wychowanka ze stanu natury i przeciętności do wyższej kultury, zbliżenie do ideału, doskonalenie we wszechstronnym rozwoju.

• Siła agosu może przyczynić się do tego, że wychowanek wzniesie się ponad swoje popędy biosu i ponad przeciętność etosu grupowego, a to przez samo opanowanie siebie i kulturę duchową

• Agos wychowawców stanowi siłę wychowania, która uszlachetnia młode pokolenia, rozwijając je osobowo jako dojrzałe osobowości w procesie personalizacji

9) Proces wychowania - pojęcie i struktura.

Proces wychowania jest ciągiem działań lub zmian, które są uporządkowane i wynikają jedne z drugich.

Proces wychowania wg Sośnickiego: to pewien ciąg zmian zachodzących w obrębie osobowości, zmian które prowadza do nowego stanu psychicznego i fizycznego człowieka. Proces wychowania niejako ugruntowuje się w wychowanku i tylko poprzez zmiany w osobowości można orzekać o skuteczności oddziaływań wychowawczych => podejście subiektywistyczne - Sośnicki koncentruje się na tym jak tworzy się relacja.

Proces wychowania wg Wroczyńskiego: to ciąg zmian podejmowanych przez wychowawców wobec wychowanka lub wychowanków. Działania bowiem te są zaplanowane, zhierarchizowane i można ocenić ich skuteczność pedagogiczną w postaci zmian w zachowaniu wychowanka uznanych przez wychowawcę za pożądane. Tylko działania zewnętrzne wobec wychowanka możliwe są do kontroli, korekcji i ewentualnej zmiany => podejście obiektywistyczne

Proces wychowania wg Miller: odbywa się na dwóch poziomach. Pierwszy z nich wyznaczają politycy(wskazują kierunek rozwoju danego kraju jak i zakres środków finansowych przeznaczonych na edukacje).Drugi poziom procesu wychowania wyznaczają działania podejmowane przez wychowawców, od których zależy efektywność procesu wychowania. Dają one określone skutki w osobowości wychowanków.

Struktura procesu wychowania:

• Warstwa aksjologiczna (ideał wychowania i cele wychowania) - dział, który zajmuje się wartościami, odnosi się do świata wartości.

• Warstwa operacyjna (formy wychowania, metody wychowania i środki wychowania) - odnosi się do wykonawstwa.

10) Ideał wychowania (pojęcie i istota) - współczesne kontrowersje pedagogiczne.

Ideał - wytwór abstrakcyjny, zbiór pewnych wartości do których chcemy dążyć. Jest to pełny opis zintegrowanych cech człowieka wartościowych z punktu widzenia interesów społeczeństwa lub jego odłamów czy grup.

Ideał ma określoną strukturę. Jego elementami są cele wychowania. Realizacja danego celu zbliża bowiem kształt osobowości wychowanka do ideału.

Roller uważa, że u teorii wychowania istnieją cele nadrzędne. Jednym z nich jest optymalny rozwój osobowości wychowanka.

Problematyka analizy ideału wychowania ma 2 aspekty: treściowy i formalny.

1)Treściowy - można opisać treść konkretnych ideałów.

2)formalny- można opisać ideał i jego strukturę

Teologia wychowania - określa zasady stanowienia i współzależności ideału i celów wychowania. Jedną z ważniejszych jest zasada spójności treści ideału i celów wychowania. Oznacza ona, że poprzez realizację konkretnych celów urzeczywistnia w treści ideału w osobowości wychowanka. Cele na każdym szczeblu wdrażania w praktyce muszą wynikać z przyjętego ideału.

Aksjologia wychowania określa wartość dyspozycji rozwijanych w procesie wychowania oraz wskazuje, jaki zestaw wartości powinni zinternalizować wychowankowie. Zajmuje się zatem analizą źródeł wartości w wychowaniu oraz dokonuje ich rangowania. Teoria wychowania natomiast podejmuje próbę znalezienia pomostów między wytworami dociekań filozofów a praktyką edukacyjną

Ideał wychowania zmienia się wraz z przemianami ekonomicznymi, politycznymi i społecznymi. W praktyce wychowawcy nie eksponują konkretnym ideałem człowieka. Każdy człowiek ma osobisty ideal wychowania oparty jednak na takiej samej podstawie danym kręgu kulturowym. ( w występującym w nim wzorcu osobowości).

11) Źródła i istota celów wychowania (pojęcie celu wychowania)

Celem nazywa się stan rzeczy, którego osiągnięcie jest postulowane. Generalnie można powiedzieć, że celem wychowania jest pewien postulat dotyczący oddziaływań międzyludzkich. Treści celów zdaniem Muszyńskiego wywodzą się z przyjętego ideału wychowania. Cele są zindywidualizowane dla każdego dziecka, ustala się je na podstawie analizy rozwoju psychicznego i społecznego człowieka. Ktoś zamierza coś osiągnąć w dziedzinie wychowania.

Źródła celów wychowania:

1. natura człowieka -

(literatura pedagogiczna - zwolennik H. Spencer) wywodzono je ze świata natury, kiedy rozwój człowieka tłumaczono przez analizę teorii determinizmu. Zadatki wrodzone przesądzały o kształcie fizycznym jednostki i o jej stanie umysłowym. Rolą wychowania było usuwanie barier hamujących swobodny rozwój dziecka. W wychowaniu naturalnym nie stosowano żadnych metod i środków. Mogłyby one pogwałcić naturę dziecka. Właśnie natura, wśród której żyje wychowanek, miała być jedynym egzekutorem jego poczynań. Nie respektowanie tych praw może przynieść dotkliwe skutki dla człowieka. Kara jest środkiem natury a nie wychowawcy.

2. wartości ponadczasowe

Ich źródłem i jednocześnie środkiem przekazu była kultura. Wartości te zawarte były w kulturze, toteż z niej należało wyprowadzać cele wychowania, które miały charakter ponadczasowy, niezmienny, obiektywistyczny. Nie byłyby sprowadzane do aktualnych warunków życia ludzi. Wychowanie, w przekonaniu pedagogów kultury, jest procesem wzrastania dziecka w świat wartości kultury, wartości uniwersalnych. Nie można wychowywać w warunkach relatywizmu aksjologicznego, gdyż dorastające pokolenia nie uzyskują jednolitych podstaw oceny zachowań swoich i innych ludzi. W wychowaniu należy przekazywać tylko te wartości, które zweryfikowała historii. Zwolennikiem - S.Hessen.

3. wartości społeczne

Niektórzy pedagodzy dostrzegali źródło wywodu celów wychowania w analizie przebiegu życia społecznego. Wyrażali oni pogląd, że wychowanie jest przygotowaniem ludzi do życia w ściśle określonych warunkach. Warunki te zmieniają się wraz z postępem ekonomicznym i politycznym. Wychowanie jest zakorzenione w środowisku społecznym i należy odwoływać się właśnie do panujących w nim wartości, norm oraz oczekiwań ludzi. Wartości preferowane w danej grupie są treścią wychowania, dlatego też pedagogika powinna wypracować metody analizy rzeczywistości społecznej i na podstawie uzyskanych wyników określić cele wychowania. Muszą być one zgodne z kierunkiem rozwoju społecznego. Wówczas wychowanie jest bliskie życia, w znacznej mierze to życie kształtuje i wyraża interesy społeczności lokalnej. Zwolennikiem takiej koncepcji F. Znaniecki (1973).

4. wizja przyszłego świata zawarta w ideologii

W niektórych okresach historycznych dominują poglądy pedagogów, którzy podejmują próby uzasadnienia na gruncie wychowania panującej ideologii. Ideologia wskazuje wartości, jakie powinno osiągnąć się poprzez specjalne zabiegi wychowawcze. Pedagodzy dokonują analizy warunków wyjściowych i przekładają hasła polityczne na język działań praktycznych. Ideologia wska­zuje zatem obszary możliwych działań wychowanków, treść tych działań, a także kreśli wizję dalekiej, szczęśliwej przyszłości mającej być ostatecznym rezultatem wychowania. Pedagogika jest wówczas instrumentem w realizacji założeń ideologicznych. Cele wychowania obmyślają politycy i ideolodzy, zaś wychowawcy realizują je w praktyce bez głębszej refleksji nad ich naturą i skutkami. Teleologia wychowania jest wówczas działem filozofii kreującym cele, a teoria wychowania sprowadzona do roli nauki, która poszukuje optymal­nych środków do ich realizacji. Zwolennikiem takiej koncepcji był H. Muszyński (1974). => Muszyński uważał, że źródłem celów wychowania jest panująca ideologia, która wskazuje wartości, obszary działań wychowawców, treść tych działań. Cele wychowania obmyślają politycy, a wychowawcy realizują je w praktyce

5. wartości religijne

Jeszcze inni autorzy wywodzili cele wychowania z założeń religijnych. Według nich cele wychowania nakreślone zostały w dekalogu, a ich twórcą był Bóg. W wychowaniu nie chodzi przecież o nic innego, jak tylko o wyegzek­wowanie oraz uzasadnienie przykazań boskich. Są one wyrażane we wszyst­kich kulturach i systemach edukacyjnych, bowiem odpowiadają istocie stosun­ków międzyludzkich. Wychowanie zmierza do wszczepienia tych idei w świado­mość dziecka. Przykazania boskie są odwieczne. Wskazują one kierunki od­działywań wychowawczych, zaś zestaw poszczególnych celów stanowi przejrzysty ideał człowieka. Wychowanie jest wrastaniem człowieka w wartości ofiarowane przez Boga. Zwolennikiem takiej koncepcji wywodu celów wychowania był S. Kunowski (1981).

Warunki poprawności stawiania celów (Lewin):

• cel wychowania to najważniejsza rzecz jaką musi sobie uświadomić nauczyciel

• musi być atrakcyjny, ale nie tylko dla wychowawcy (atrakcyjność celu => cel jest atrakcyjny, dopasowany do podopiecznego)

• musi być pozytywny (w sensie edukacyjnym) - akceptowany społecznie

• musi być osiągalny, realistyczny

• nie można stawiać celów niezgodnych z prawem

• może odnosić się do bliskiej lub dalekiej perspektywy czasowej

Klasyfikacja celów wychowania => wychowawca musi realizować cele po kolei - od ogólnych do szczegółowych:

• cele ogólne - wskazują na realizację określonej wartości, w jego formułowaniu używa się określeń odnoszących się do kierunku przewidywanych działań (np. rozwijanie - gdy dziecko ma pojęcie na dany temat, wdrażanie - dziecko może nic nie wiedzieć na dany temat, ale my go z tym zapoznajemy postępując wg jakiegoś schematu), kształtowanie)

• cele pośrednie - uszczegółowienie zakresu celu ogólnego czynione ze względu na możliwości rozwojowe dziecka (dostosowanie do wieku, właściwości psychofizycznych); opiera się na wyborze zakresów znaczeń związanych z daną wartością, ujawnieniem umiejętności, które są niezbędne do urzeczywistnienia tej wartości. => rozłożenie celów ogólnych na cele bardziej szczegółowe z uwzględnieniem możliwości rozwojowych dziecka.

• Cele szczegółowe (operacyjne) - uszczegółowienie celu pośredniego skierowane na wyodrębnienie konkretnych działań lub etapów działań składających się na kształtowanie wybranej umiejętności; wybór odpowiedniego typu zajęć, pozwalającego zrealizować założony cel. => wywodzą się z celów pośrednich; są to cele najbliższe do zrealizowania, szybko możemy je zrealizować. Odnoszą się do konkretnych zadań

Ćwiczenie stawiania celów:

• Rozwijanie wrażliwości estetycznej wychowanków - cel ogólny

• Kształtowanie postaw odpowiedzialności za otaczającą przyrodę - cel ogólny

• Kształtowanie nawyku segregacji śmieci/ odpadów - cel szczegółowy

• Kształtowanie kompetencji dobrego słuchacza - cel pośredni

• Rozwijanie umiejętności konstruktywnego rozwiązywania konfliktów - cel pośredni

• Uczeń potrafi zachować się asertywnie w odmówić spożywania alkoholu - cel szczegółowy

12) Funkcje celów wychowania wg Rollera:

• Cele stanowią punkt odniesienia, do którego wszystko ma być przymierzone i według którego wszystko ma podlegać ocenie i osądowi (planując różne rzeczy tworzymy pewną siatkę punktów prowadzących nas do celu, dotarcie do celu jest związane z realizacją różnych etapów naszego działania, stawiając sobie różne cele powinniśmy oceniać to co zamierzamy zrobić. Nie zamykamy procesu stawiania celów, lecz przez cały czas możemy go zmieniać, dostosowywać do możliwości dziecka)

• Mają znaczenie regulacyjne (czyli dostosowują naszą wizję wychowania do potrzeb i możliwości dzieci)

• Organizują struktury szkolne, programy, metody, itp. (pokazuje działanie procesu wychowania w odniesieniu do instytucji edukacyjnych; wskazania, które są narzucane z zewnątrz; konieczność realizacji jakiegoś programu lub jakiejś szczególnej wartości, np. w zeszłym roku był nią patriotyzm)

• Wzmacniają to co wyraźne, demaskują to co ukryte (ważne jest to, aby zaznaczyć to co w wartościach jest wyraźne, w wartościach, które chcemy realizować)

• Decydują o roli nauk współdziałających z pedagogiką

• Koordynują, integrują i mobilizują działania wychowawcze (cele, które sobie postawimy mobilizują do działania, możemy je koordynować, czyli zmieniać, poprawiać oraz integrować. Dziecko dzięki celom ma szanse iść do przodu)

• Pełnią funkcję perspektywną (cele powinny wybiegać w przyszłość)

• Zapewniają trwanie wartości i wzmacniają ich istnienie

13) Formy wychowania

Formy wychowania - to celowo organizowane działania po to, aby wychowankowie przejawiali oczekiwaną przez wychowawców aktywność.

Kryteria wyodrębniania form wychowania:

• Pierwsze kryterium: stanowi przedmiot aktywności, dziedzina życia społecznego, w której uczestniczy wychowanek. Są to formy przez działalność wytwórczą(pracę): zabawa, sztuka, nauka, działalność usługowa i społeczna.

• Drugie kryterium: są to relacje, w jakie wchodzi wychowanek z innymi osobami. Ważny jest emocjonalny znak tych relacji: pozytywny, negatywny, obojętny oraz treści społecznej (typ więzi społecznej występuje pomiędzy uczestnikami sytuacji wychowawczej, np. działalność indywidualna, zespołowa, zbiorowa.

Forma wychowania przez zabawę:

Występuje wtedy, gdy wychowawca realizuje zamierzone przez siebie cele dydaktyczne i kształcące przez zabawę. Rozwija się wyobraźnia dziecka oraz wychowawca może kierować zainteresowaniami wychowanka, aby rozwinęły się w nim określone cechy osobowościowe. Uczy się współdziałania, rozwijają postawy przywódcze lub podporządkowania, wyzwalają pokłady energii w postaci aktywności fizycznej. Zabaw trwa tak długo jak chce tego wychowanek.

Forma wychowania przez działalność artystyczną:

Dokonuje się w klasie na zajęciach pozalekcyjnych. Dziecko uczy się współdziałać społecznie, rozwija zdolności manualne, rozwija zdolności artystyczne, ekspresje twórczą.

Forma wychowania przez działalność naukową:

Związana jest z kształceniem szkolnym uczniów. Wiedzy dostarcza im zdobyta wiedza, wyniki eksperymentów. Dąży do pozyskania większej wiedzy, rozwija cechy: cierpliwość, konsekwencja, planowanie działań, rozwija zdolności organizatorskie-poszukuje elementów do eksperymentów, przekonuje innych do słuszności obranej drogi, namawia do współpracy, rozwija umiejętność przekazywania wiedzy innym.

Forma wychowania przez działalność usługową:

Rozwija cechy psychiczne dziecka, uczy się ono staranności w wykonywaniu działań, nabywa umiejętności radzenia sobie samemu np.: higiena ciała, ubieranie się, zachowywanie się przy stole. Czynności usługowe są ważnym czynnikiem w wychowaniu opiekuńczym.

Forma wychowania przez działalność społeczną:

Podkreśla szczególną rolę wychowawczą różnych organizacji dziecięcych i młodzieżowych np.: harcerstwo, koła zainteresowań. Członkowie są poddawani wpływom społecznym, pełnią różne funkcje, wykonują działania. Wymusza to w nich określone formy zachowania, dostosowują się wymagań, akceptują przyjęte w nich normy i wartości społeczne, nabywają nowych kompetencji, wzrasta ich wrażliwość, są gotowi nieść pomoc innym.

Forma wychowania przez wytwórczość:

Występuje, gdy wychowawca inicjuje proces produkcyjny prowadzący do wytworzenia nowego przedmiotu przez wychowanka. Wychowawca kontroluje poziom wykonania podstawowego zadania i służy pomocą przy trudnościach.

Forma wychowania przez działalność indywidualną:

W działalności indywidualnej dziecko może liczyć tylko na siebie i na swoje zdolności poznawcze i manualne. Dzięki temu rozwijają się w nim takie cechy jak: cierpliwość, wytrwałość i dokładność.

Forma wychowania przez działalność zespołową:

W działalności zespołowej dziecko musi dostosować się do ustalonego programu, respektować polecenia przywódcy grupy oraz wykonywać powierzone mu zadania. Rozwija się w nim lojalność, rzetelność, odpowiedzialność i uczciwość.

Forma wychowania przez działalność zbiorową:

Występuje tu chaos, pewien brak koordynacji, nie występuje tu podział ról i zadań. Dlatego ta forma czasami powoduje negatywne skutki w osobowości wychowanka.

14) Indywidualne metody wychowania (opis i wyjaśnienie metod, warunki skuteczności stosowania metod):

Definicja metody wychowania.

To systematycznie stosowany sposób współbycia wychowawcy z wychowankiem w kontakcie bezpośrednim lub pośrednim, za pomocą wartości sztuki, nauki czy wyborów własnych wychowanka.

Opis metody wychowania - to przedstawienie struktury czynności (czyli stawiane cele) podejmowanych przez wychowawcę z niezbędnymi środkami (wykorzystywanymi do pewnej czynności) oraz określenie oczekiwanej zmiany (czyli do momentu, do którego chcemy dotrzeć)- są tworzone przez naukowców na podstawie badań, wykorzystywane są w wyjaśnianiu metod wychowania.

Wyjaśnienie metody wychowania - wskazanie na teoretyczny mechanizm pośredniczący między czynnością wychowawcy a oczekiwaną zmianą

Metody indywidualne:

• Metoda nagradzania - nagradzanie jest metodą wychowawczą polegającą na tworzeniu atrakcyjnych dla jednostki zdarzeń (dostarczaniu nagród) w następstwie jej określonych czynności (jej przebiegu i wyników) po jakiej następują, ale do indywidualnych preferencji dziecka.

Nagradzanie to stosowanie nagrody w funkcji stymulacji sprzężonej zwrotnie z zachowaniem się osoby (nie każde atrakcyjne zdarzenie jest nagrodą). Efektem nagradzania może być wzrost częstości występowania danej czynności

Warunki skuteczności metody nagradzania:

- Związane z nagrodą:

• Nagroda (wzmocnienie pozytywne) może być wprowadzeniem czynnika atrakcyjnego lub usunięciem czynnika awersyjnego

• Nagroda musi być to czynnik atrakcyjny dla osoby nagradzanej

• Nagroda jako zachęta działa poprzez podniesienie ogólnego poziomu pobudzenia organizmu (szybkość, koncentrację, siłę i pośrednio na tempo uczenia się danej czynności)

• Różnorodność stosowanych nagród

• Rodzaje stosowanych nagród - znaczenie nagród naturalnych

• Siła stosowanych nagród

- Związane z czynnością nagradzania:

• Związek czasowy między wzmocnioną czynnością a nagrodą

• Rozkład nagród:

- nagradzanie ciągłe (efekt - szybkie uczenie się danej czynności, ale brak odporności na wygaszanie)

- nagradzanie sekwencyjne (wolniejsze uczenie się czynności, zwiększenie odporności na wygaszanie, wykorzystanie frustracji związanej z brakiem nagrody)

• Relacja jaka pojawia się między osobą nagradzającą i nagradzaną (bliski związek emocjonalny, posiadanie autorytetu, zwiększa siłę stosowanego środka - nagrody)

• Przekazanie informacji (wiedzy) o wynikach działania wywiera pozytywny wpływ na sprawność kolejnych działań

• Metoda karania - karanie to każda działalność wychowawcza polegająca na tworzeniu awersyjnych dla wychowanka zdarzeń pozostających w czasowym związku z określonym zachowaniem się (awersyjne, czyli przykre sytuacje dla wychowanka, które związane są z jego nieodpowiednim zachowaniem, które nie jest akceptowane przez grupę lub wychowawcę, nie przestrzeganie pewnych norm i wartości).

Efektem karania może być eliminacja (zahamowanie) niepożądanej wychowawczo czynności lub wywołanie czynności pożądanej. (karanie często uznawane jest za mniej skuteczne w efektach długotrwałych)

Warunki skuteczności metody karania:

- Związane z karą:

• Wprowadzona kara musi być rzeczywiście przykra (awersja) dla dziecka,

• Siła kary musi być dostosowana do przewinienia, najlepsze efekty przynosi stosowanie najsłabszej kary, która w danej sytuacji przynosi spodziewany efekt (jako karę nie wymyślać dla dziecka czegoś co będzie wydarzeniem traumatycznym, czegoś co zapamięta do końca życia, tylko zacząć od najsłabszej kary, która przyniesie także spodziewany efekt - gdy zaczniemy od silnej kary i ona nie podziała to jest już mało kar, które mogłyby być silniejsze od tej poprzedniej, ale gdy wymierzymy karę słabszą, która nie zadziała to mamy jeszcze dużo kar w zapasie, które mogą przynieść pożądany efekt).

• Stosowanie zbyt silnych kar może doprowadzić do zablokowania całej grupy czynności (a nie tylko do zahamowania czynności niepożądanej)

• Różnorodność stosowania kar

- Związana z czynnością karania:

• Bezpośredni związek czasowy pomiędzy niepożądanym zachowaniem a zastosowaniem karania

• Konsekwencja w karaniu (jeżeli jesteśmy niekonsekwentni, regularnie nie stosujemy za coś kary, to pojawia się tendencja odwrotna - dziecko będzie specjalnie dalej się źle zachowywało z nadzieją, że nie zostanie ukarane)

• Stosowanie stopniowania siły kar przy każdym kolejnym niepożądanym zachowaniu

• Społeczny kontekst karania: właściwości osoby, która karę wymierza (im bliższe są relacje pomiędzy wychowawcą a wychowankiem tym większe jest prawdopodobieństwo otrzymania efektu pożądanego), wartość, w imię której kara jest wymierzona (norma, zasada, która została złamana).

Metoda karania nie powinna być stosowana nagminnie

• Modelowanie jako metoda wychowawcza - modelowanie do kształtowanie zachowań wychowanków według określonego wzoru lub wzorca uznanego przez wychowawcę za pożądany ze względu na postulowany ideał i cele wychowania (Wzorzec - wskazanie fikcyjnej postaci - zaczynając od postaci mitycznych, a kończąc na bohaterach literatury współczesnej - nie mylić pozytywnych postaci z negatywnymi; nie mylić: ideału ze wzorem! Ideał - twór teoretyczny, pożądany z punktu widzenia określonej grupy społecznej; Wzór - konkretna osoba, która posiada szereg cech pożądanych przez wychowawców)

Mechanizm modelowania zasadza się na 2 typach zachowań:

1. imitacja (naśladownictwa) - jest to bezpośrednie naśladowanie określonego sposobu zachowania - możemy przez imitację uczyć się określonego sposobu zachowywania się , może być imitacja pojedyncza lub sekwencyjna,

2. identyfikacja - trzeba wskazać pewne wspólne cechy z grupą bądź osobą, którą naśladujemy.

Warunki skuteczności metody modelowania:

Właściwości modela: obiektywne i subiektywne

• obiektywne: związane z rodzajem postaci i „jej sposobem bycia w świecie”, osoba żyjąca (jest to wzór - a kiedy mamy do czynienia ze wzorem to siła oddziaływania jest zwykle większa, bardziej przekonywujące jest coś co możemy dostrzec, dotknąć, porozmawiać), bohater fikcyjny (tendencja do fantazjowania u dzieci - wychowawca powinien to wykorzystać, przełożyć życie fantastyczne na realne, pokazać granice pomiędzy tymi światami)

• subiektywne: ze względu na kategorię podobieństwa ( nie wskazujemy dzieciom osób, które są od nich dużo starsze, trzeba zwracać uwagę na to czy istnieją jakieś podobieństwa pomiędzy wzorem a wychowankiem), status (musi być równy, ewentualnie wyższy), kompetencji (im wyraźniej zarysowane są kompetencje wzoru tym łatwiej jest nam go przedstawić, ale kompetencje też nie mogą być zbyt wysokie, duże, gdyż wtedy istnieje zbyt duża przepaść pomiędzy umiejętnościami wychowanka a przedstawianego wzoru) i opiekuńczości.

Cechy modelowanej czynności:

Złożoność: im bardziej złożone percepcyjnie (zrozumienie połączenia kolejności działań) i motorycznie (związane z ruchem) czynności tym trudniej o naśladownictwo. => Lepiej jak pokazuje się dziecku pojedyncze czynności, żeby z czasem mogło opanować całą czynność. Jeśli dziecko jest małe to uczymy czynności pojedynczo, a jeśli chcemy nauczyć dziecko czynności sekwencyjnie to układamy jak najprostszy schemat, który dziecko jest w stanie zrozumieć, trzeba go w kółko powtarzać. Jeśli sekwencja działania zostanie zaburzona to nie uda się dojść do celu.

Interpretowalność: im trudniejsze do zrozumienia zdarzenie, wzór, zachowanie tym trudniej o jej naśladownictwo lub identyfikację. (to co próbujemy przedstawić dziecku musi być dla niego zrozumiałe, łatwiej jest wtedy, gdy dziecko już miało z czymś do czynienia wcześniej, zna podstawy; obok konkretnych wzorów trzeba podawać informacje, które pomogą zrozumieć dziecku dane wydarzenie - jeżeli jest to np. wzór z dawnych lat)

Właściwości obserwatora:

Wiek => wiek przekłada się na pewne możliwości rozwojowe, przede wszystkim pracujemy zgodnie z predyspozycjami danego dziecka, biorąc pod uwagę wybór wzorca musimy pamiętać o predyspozycjach dziecka, które musi go zrozumieć, dyspozycje osobowościowe => indywidualne predyspozycje, które posiadają dzieci - predyspozycje do słuchania, skupienia, temperamentalne - dzieci dynamiczne będą potrzebowały inne wzorce niż dzieci ciche; jeżeli dziecko posiada jakieś atuty, których posiadania jest świadome to chętniej będzie naśladowało te zachowania, które te jego atuty ujawnią, daje mu to większą motywację, chętniej naśladuje.

Motywacja do uczenia się => im bardziej motywacja wypływa z chęci dziecka tym bardziej będzie ona większa, trzeba postępować tak, aby dziecko chciało się uczyć - entuzjazm, którym nauczyciel żywi przedmiot przekłada się na naukę dzieci, dzieci chętniej się uczą tego co jest dla nich ciekawe i atrakcyjne, nauczyciel musi trafiać w chęci uczniów lub je wzbudzać, rozwiązywania problemów

• Metoda zadaniowa

Jej skuteczność zależy od rodzaju stawianych wychowankowi zadań do wykonania, ocenie ich wykonania i sensowności podejmowanego trudu fizycznego. Ważnym momentem jest adekwatność zadań do aktualnego stadium rozwoju fizycznego i psychicznego wychowanka. Celem tych działań jest przygotowanie dziecka do coraz pełniejszego uczestnictwa w życiu środowiska lokalnego. Muszą mieć swoje uzasadnienie związane z etapem rozwoju danej osoby, jak i rozwojem środowiska.

• Metoda perswazji - polega na tłumaczeniu, objaśnianiu dziecku norm i zasad moralnych, błędów w jego postępowaniu. To przekonywanie dziecka do swojego stanowiska.

To takie przekonywanie kogoś do własnego stanowiska w ważnych sprawach. Wychowawca nawiązuje do dziecka lub wyrażonej przez kogoś opinii w jakieś sprawie. Objaśnia to, jak on sam by się zachował lub chciałby, aby tak się zachował. Skuteczne przekonywanie występuje gdy wychowawca wskazuje na ujemne i dodatnie strony ocenionego wydarzenia i daje mu szanse na obrony jego stanowiska w tej sprawie.

15) Metody grupowe wychowania (stadia rozwoju grupy)

• Stadia rozwoju grupy społecznej:

• stadium zbiorowości

• stadium organizacji społecznej

• stadium kultury grupowej

• Tworzenie grupy społecznej:

Spontanicznie (nie kierowany proces łączenia się niektórych jednostek z większego zbioru ludzi w pary, trójki lub większe całości) => z dużej grupy tworzą się podgrupy

1. Ze względu na osobistą atrakcyjność (aktywność grupy nie jest związana z wymaganiami bieżącej sytuacji, może powstać i funkcjonować w dowolnym miejscu, w małym stopniu toleruje wymianę członków, powiązanie emocjonalne pomiędzy członkami grupy) => tutaj chodzi o zakres emocjonalny, takie grupy są długotrwałe i nie ma między nimi wymiany

2. Ze względu na efektywniejsze radzenie sobie z wymaganiami sytuacji (użyteczność zadaniowa, powstaje na skutek pojawiających się wymagań sytuacyjnych, toleruje wymianę członków, którzy dobierani są na zasadzie „wartości instrumentalnej” - czyli tego co wnoszą do grupy) => chodzi tutaj bardziej o interes łączący tych ludzi, takie grupy są mniej trwałe, wymiana członków tutaj występuje, wtedy gdy znajdzie się osoba, która będzie wykonywała znacznie lepiej powierzone mu zadania niż ta, która należy do tej grupy

Teoria równowagi grupowej Balesa - trwałość grupy zależy od umiejętności utrzymania równowagi pomiędzy elementami wynikającymi z atrakcyjności interpersonalnej i użyteczności zadaniowej w różnych sytuacjach. => jeżeli chcemy, aby grupa przetrwała to zarówno elementy atrakcyjności i użyteczności zadaniowej powinny być brane pod uwagę.

Na mocy decyzji władzy:

1. Zasada konsolidacji jednostek wokół osoby wychowawcy (osobiste zaangażowanie w działaniu grupy, autorytet wychowawcy)

2. Zasada stawiania zadań zespołowych (poziom trudności zadań, współdziałanie całej zbiorowości) => pozwala na poznanie się i ustanowienie ról w danej grupie społecznej

3. Zasada kontrastowego określenia środowiska grupy (eksponowanie odmienności grupy) => pokazujemy co dzieje się na zewnątrz danej grupy, jej odmienność)

4. Zasada czasowej nieinterwencji (tolerowanie części zdarzeń niezgodnych z celami wychowawczymi) => pozostawić na razie działania grupowe takie jakie są, przyglądać się temu co naturalnie dzieje się w grupie i tylko w niektórych momentach interweniować, modyfikować niektóre zachowania

• Mechanizmy grupowe => mechanizmy jakie powodują zmiany w funkcjonowaniu grupy i pośrednio ich członków => trzeba umieć przyporządkować je do różnych stadiów

• odniesienie porównawcze

• nacisk grupowy

• normy i role społeczne

• kultura grupowa (kulturowy wzór życia)

• Metody wychowania tworzone są na bazie mechanizmów grupowych, stanowią ich modyfikację:

• Modyfikacja odniesienia porównawczego

Techniki: ustalanie składu grupy, eksponowanie grup odniesienia porównawczego

• Modyfikacja nacisku grupowego

Techniki: zbiorowego nagradzania i karania, współzawodnictwa grupowego

• Modyfikacja norm i ról społecznych

Techniki: arbitralnego stanowienia norm i ról, decyzji grupowej, pobudzenia wynalazczości kulturowej

• Modyfikacja kulturowego wzoru życia

Technika: wprowadzania do kultury grupy nowych elementów => ulepszamy, wzmacniamy to co dzieje się w danej grupie

16) Dziedziny wychowania (umysłowe, moralne, estetyczne, zdrowotne)

Moralność

Definicja moralności jako zjawiska społecznego(M. Ossowska).

Moralność jest takim zjawiskiem, które trudno poddać naukowym systematyzacją. W etyce uważa się, że moralność to pewien zbiór norm postępowania obowiązujący w danej grupie społecznej.

Wychowanie moralne-definicja M. Krawczyka.

Wychowanie moralne jest świadomym i planowo organizowanym oddziaływaniem wychowawczym, którego celem jest spowodowanie określonych przemian w psychice wychowanka. Skutkiem tego jest ukształtowanie oczekiwanych przez wychowawców postaw społeczno-moralnych(stosunek do innych osób, świata kultury, przyrody).

Struktura moralności.

1)Normy moralne- wskazują powinności jednych osób wobec drugich, całych grup lub świata natury)

2)Oceny moralne- dotyczą konkretnych czynów, ludzi, bądź całokształtu ich zachowania w środowisku, podlegają jej motywy i skutki działania

3)Wzory moralne- ideały stanowiące element poziomu rozwoju jakiejś cechy człowieka (wzory osobowe, postępowania)

4)Sankcje moralne- sposoby reagowania grupy społecznej na przekroczenie określonej normy. Jest pewien margines swobody zachowania, gdy się go przekroczy - kara (np. negatywna ocena zachowania, wykluczenie ze społeczeństwa)

Fazy rozwoju moralnego wg Hessena:

1) Anomii moralnej - przypada na pierwszy okres dzieciństwa, kiedy jednostka nie jest świadoma swego istnienia i co za tym idzie, nie jest świadoma istnienia jakichkolwiek unormowań w życiu społecznym. Jest ona spontaniczna i oparta na reakcjach natury biologicznej. Nieświadome funkcjonowanie jednostki w społeczeństwie jest charakterystyczne dla okresu niemowlęcego i poniemowlęcego. Etap ten- amoralizm.

2) Heteronomii - dziecko podporządkowuje się normom moralnym istniejącym w danym społeczeństwie . jednostka wchodzi w świat wartości zastanych. Podmiotem moralności (nadawania znaczeń i wartości) jest społeczeństwo. Faza ta rozpoczyna się gdy dziecko osiąga świadomość swego istnienia. Podporządkowuje się normom moralnym w obawie przed przewidywaną karą. Jednostka potrafi przewidzieć skutki swego postępowania.

(kształtuje się wola i przyzwyczajenia moralne)

3) Autonomii moralnej - jednostka zaczyna w pełni świadomie respektować poznane normy moralne i traktuje jako rezultat własnych przekonań a nie wynik obawy przed grożącą jej karą ze strony społeczeństwa. Podmiot, dzięki temu, że wyrobił w sobie dyscyplinę wewnętrzna, wyzwala się z przymusu fizycznego. Zaczyna żyć zgodnie z sumieniem. Człowiek wyzwala się od zewnętrznych nacisków, obcych wzorów postępowania i zaczyna sam odpowiadać za skutki swego działania przed społeczeństwem.

Fazy rozwoju moralnego wg Kohlberga:

Kohlberg ujmuje rozwój moralny w ramach trzech poziomów:

1.Prekonwencjonalny-(wiek przedszkolny i młodszy wiek szkolny). Jednostka przyswaja pojęcie dobra i zła. Unika się kar cielesnych, ze względu na autorytet rodzicielski. Wyróżnia się tu: stadium kary i posłuszeństwa(dziecko doświadcza skutki swoich działań poprzez stosowanie kar i nagród. Staje się posłuszne z przyczyn zewnętrznych a nie z własnych przekonań) oraz orientację instrumentalnie-relatywistyczną(traktowanie innych w sposób handlowy- wymian usług, pewnych dóbr. Przekonanie o wymienialności świadczeń nie na podstawie lojalności, ale o postawę handlowca, nastawienie na zysk, konformizm).

2. Konwencjonalny-13-16 rok życia. Przewartościowanie oczekiwań bliskiego otoczenia. Wygłaszane przez jednostkę sądy mają na uwadze interesy środowiska. Ceni pewne postawy nie ze względu na korzyści, ale ich wykonanie będzie cenione Wyróżnia się tu: orientację na ugodę z innymi ludźmi(próba nawiązanie kontaktu z innym, bycie grzecznym. Ludzie okazują jej szacunek za wyznawane zasady), orientacja przestrzegania prawa i porządku(autorytet instytucji prawnych. Jednostka poczuwa się do wypełnienia zobowiązań społecznych i moralnych. Demonstruje szacunek dla instytucji państwa prawa.

3. Postkonwencjonalny- po 16 roku życia do 20 roku życia. Autonomizacja moralności, tworzenie własnych zasad, niekierowanie się autorytetami. Jednostka pozostaje wolna w swoich wyborach. Wyróżnia się tu: stadium przestrzegania umowy społecznej(demokratyczne reguły w zakresie obyczajów politycznych, prawnych i społecznych. Osiągnięty konsensus w jakieś sprawie zobowiązuje do przestrzegania prawa) stadium etyczności(orientacja na uniwersalne zasady, maja one charakter deontologiczny tzn. są powinnością same dla siebie(wartości podstawowe i nie wymienialne). Najwyższą kategorią staje się sumienie moralne.

Wychowanie umysłowe- nie można kształtować osobowości człowieka bez ukształtowania intelektu, nie można odrywać nauczania od wychowania. Wychowanie umysłowe odbywa się poprzez przekaz wiedzy, poprzez kształtowanie umiejętności. Nauczyciele przekazując wiedzę i kształtując umiejętności oddziaływają na uczniów treściami dydaktycznymi, swoją postawą do wiedzy a także swoja postawą do pracy zawodowej.

Wychowanie moralne- to proces wychowani i rozwijania w jednostce cech ułatwiających jej współżycie z innymi osobami, postawy mające na celu dobro innych ludzi i ogólny pożytek, aktywne doskonalenie siebie przez prace na rzecz społeczeństwa

Wychowanie estetyczne- Wychowanie estetyczne ma na celu przygotowanie człowieka do odbioru wartości piękna. Jest to ogół świadomych oddziaływań i działań własnych wychowanka, w których wartości estetyczne i artystyczne wykorzystuje się do pogłębiania życia uczuciowego, rozwoju aktywności twórczej i samoekspresji wychowanka oraz do umożliwienia mu kontaktu z różnymi dziedzinami sztuki.

Wychowanie zdrowotne- to wychowanie, które ma prowadzić do kształtowanie pozytywnych postaw do własnego zdrowia i pozytywnych postaw co do zdrowia innych ludzi. Chodzi tu o ukształtowanie postaw pro zdrowotnych.

17) Podstawowe założenia i charakterystyka ideologii romantyzmu, transmisji kulturowej i progresywizmu

Klasyfikacja ideologii wychowania wg Lorensa Kohlberga i Rachell Moyer - zakładają, że poglądy na temat celów wychowania można ująć w jeden z trzech typów ideologii wychowawczych:

• romantyzm wychowawczy: główne założenia ideologii romantycznej - wychowanie jest to swobodny rozwój naturalnych predyspozycji. Celem wychowania w takim ujęciu jest swobodny rozwój osobowości zgodny z naturą, niekierowany z zewnątrz, czyli taki którym przede wszystkim rządzi natura. Założenia psychologiczne - wyjaśnienie rozwoju jako dojrzewania, naturalnego postępu, który jest z góry narzucony przez naturę. Założenia epistemologiczne - rozwój to swobodne dojrzewanie, więc wiedza jest indywidualna i subiektywna, ta wiedza pochodzi od dziecka, wychowanek kieruje tą wiedzą lub odczytuje ją ze swoich przeżyć. Główne wartości ideologii romantycznej - twórczość, wolność, samorealizacja. Zasady wychowania: ograniczać zadanie wychowawców, żeby umożliwić zadanie naturze. Tworzenie warunków, aby ta swoboda miała miejsce, czyli dbanie o to, aby młodzież miała warunki do twórczości, dążenia do samorealizacji

• ideologia transmisji kulturowych - wychowanie nie skupia się na dziecku, wychowanku tylko na zasadach, normach i wartościach, czyli pojęte jest aksjologicznie. Tak więc celem wychowania jest pokazywanie wychowankowi dorobku kultury. Wiedza ma charakter obiektywistyczny, sprawdzalny, powszechnie uznany, ponadczasowy, ponadjednostkowy, ponadindywidualny. Psychologia, która zakłada, że psychikę człowieka tworzy oddziaływanie z zewnątrz - behawioryzm jest typem tej psychologii. Celem wychowania jest przekaz, zachowanie, utrwalenie dorobku kultury. Stosuje się obiektywne testy sprawdzające poziom opanowania kulturowego dorobku poprzednich pokoleń. Wartości w transmisji kulturowej: naczelną wartością jest wolność w ramach istniejącego systemu społecznego. Wzięło się to z przeciwstawienia ideologii romantycznej. Zadania wychowawcy - udostępnianie zobiektywizowanego dorobku kultury.

• progresywizm wychowawczy- prąd pedagogiczny , którego głównym założeniem było skoncentrowanie zasad doboru treści i metod kształcenia wokół psychicznych właściwości dziecka, jego potrzeb i zainteresowań. Wszystkie kierunki progresywizmu zajmowały się działalnością doświadczalną, obejmującą głównie niższe klasy szkoły ogólnokształcącej. Wywarły jednak znaczny wpływ i na szkołę średnią, powodując przesadne liczenie się potrzebami uczniów, lekceważenie wykształcenia umysłowego, opartego na systematycznej wiedzy i zdolności logicznego myślenia, a zarazem hołdowanie zasadzie doraźnego przystosowania się do aktualnych warunków życia.” Progresywizm pedagogiczny stworzył J. Dewey, a rozwinęli go m.in. W. H. Kilpatrick, O.Decroly, C. Washburne, A. Sickinger, C.Freinet. Wszyscy ci przedstawiciele nowego wychowania uważali, że zasady szkolnictwa muszą być osią zmian, które obejmują całość instytucji i stosunków społecznych.

• Duży wpływ na powstanie tego nurtu pedagogicznego miał ruch postępowy, głoszący konieczność zreformowania społeczeństwa. Uczestnicy progresywizmu twierdzili, że „aby spowodować przemiany społeczne, należy przeprowadzić reformy polityczne”.

• Cechy edukacji progrewistycznej

• 1. Skupić się na dziecku (osobie) uczącej się danego przedmiotu a nie na sam przedmiot.

• 2. Wykonywać działania i doświadczenia bezpośrednie, a nie bazować się na książkach.

• 3. Prowadzić lekcje tak aby dzieci w grupie umiały powiedzieć co sądzą o danym temacie.

Zakładają, że każdą ideologię wychowawczą opisują odpowiedzi na 7 fundamentalnych pytań:

• założenie pedagogiczne - odpowiada na pytanie czym jest wychowanie

• założenie teologiczne - odpowiada na pytanie jaki jest główny cel wychowania

• założenie aksjologiczne - odpowiada na pytanie co jest główną wartością wychowawczą

• założenie psychologiczne - odpowiada na pytanie czym dana ideologia wyjaśnia rozwój psychiczny człowieka

• założenie empiryczne (dotyczy testów empirycznych) - odpowiada na pytanie w jaki sposób empirycznie sprawdzić czy proces wychowania ponosi jakieś skutki

• założenie epistemologiczne - odpowiada na pytanie czym jest wiedza uczestnicząca w procesie wychowania kształcenia, czyli np. skąd się biorą treści w procesie wychowania

• co jest głównym zadaniem wychowania

---