1.1) BIEDRZENIEC MNIEJSZY (Pimpinella saxifraga); Selerowate (Apiaceae)

- bibernella

=> Morfologia: bylina; kwiatostan, biały i delikatny baldach złożony; u podstawy łodygi liście nieparzystopierzaste; łodyga prawie naga (małe, pojedyncze, lancetowate, siedzące liście).

=> Występowanie: miejsca słoneczne: suche łąki, zbocza, miedze, rowy, przydroża, brzegi lasów sosnowych.

1.2) BIEDRZENIEC WIELKI (Pimpinella major); Selerowate (Apiaceae)

=> Morfologia: ulistniona łodyga; d. pierzaste liście; baldach o odcieniu różowym; rzadszy.

=> Występowanie: różne zbiorowiska i typy siedlisk; rzadkie liściaste lasy, ugory, wyrobiska, przydroża; gleby przepuszczalne (żwirowe/kamieniste).

1.3) BIEDRZENIEC CZARNY (Pimpinella saxifraga var. nigra); Selerowate (Apiaceae)

…………………………………………………………………………………………………

=> Surowiec: - korzeń (Radix Pimpinellae).

=> Zbiór: III-IV / IX-XI; wykopuje się rośliny starsze o większych korzeniach; obcina części nadziemne, usuwa drobne korzonki, oczyszcza z ziemi, myje i tnie na mniejsze fragmenty; (- ziele (M); ścinane w czasie kwitnienia).

=> Suszenie: suszarnie ogrzewane do 35^oC (olejek!).

=> Charakt.: surowiec składa się z szarobrunatnych kłączy i korzeni walcowatych lub wrzecionowatych o żółtobiałym przełamie i wyraźnym, swoistym, słodkim zapachu.

=> Skład (P.saxifraga) (SUR.OLEJKOWY):

- olejek eteryczny (do 0,5%) (azulen);

- furanokumaryny (pimpinellina, izopimpinellina, bergapten);

- kumaryny (imbeloferon);

- saponiny tróterpenowe;

- kw.organiczne i kw.fenolowe (kawowy, chlorogenowy, chinowy);

- garbniki.

=> Działanie: - wykrztuśne (olejek et.); - rozkurczowe (kumaryny i furanokumaryny);

- przeciwzapalne i antyseptyczne (garbniki, olejek et., kw.organiczne).

=> Zastosowanie:

- schorzenia górnych dróg oddechowych (przewlekłe i stany podostre) i pomocniczo w leczeniu astmy (rozkurcza oskrzela);

- wzdęcia, biegunka, bóle żołądka spowodowane przejedzeniem;

- zapalenie pęcherza i kamicy moczowej (dezynfekująco i przeciwzap. na drogi moczowe, wspomaga rozbijanie kamieni moczowych);

- zewnętrznie: płukanie gardła i przemywanie skóry w st.zapalnych;

- występuje w mieszankach ziołowych (w zbyt dużych ilościach - skurcze macicy).

2) BABKA LANCETOWATA (Plantago lanceolata); Babkowate (Plantaginaceae)

- babka wąskolistna

=> Morfologia: bylina; rozeta wąskich i dł.liści, niepozorne białawe kwiatostany.

=> Występowanie: wiele zbiorowisk, różne typy siedlisk; gleby śr.próchniczne, zasobne w skł.pok.; łąki, przydroża, często stanowiska ruderalne; pospolity chwast pól i trawników.

=> Surowiec: liść (Folium Plantaginis lanceolata).

=> Zbiór: V-IX; w dni słoneczne i ciepłe ścina się nożem liście z ogonkami (lub bez), przy masowym wyst.można ją kosić i zgrabiać.

=> Suszenie: zaraz po zbiorze; suszarnie naturalne o dużym przewiewie lub ogrzewane do 40^oC; liście chronić przed zaparzaniem-czernieją.

=> Charakt.: surowiec o nat. zielonej barwie, nie powinien zawierać domieszek liści brunatnych i szypułek kwiatostanowych; gorzkawy smak.

=> Skład (SUR. GARBNIKOWY):

- glikozydy irydoidowe (aukubina, katalpol);

- flawonoidy (poch. apigeniny);

- garbniki (6,5-7%);

- śluzy; - pektyny; - sole mineralne (Zn, Fe, krzemionka); - kw.organiczne.

=> Działanie:

- przeciwzapalne; - osłonowe;

- rozkurczowo na mięsnie gładkie przewodu pokarmowego;

- wykrztuśne i regenerujące nabłonek;

- antyseptyczne; przyspieszenie gojenia ran i regenerację naskórka (otarcia, ropienia, trudno gojące się rany).

=> Zastosowanie:

- w nieżytach przewodu pokarmowego oraz pomocniczo w chorobie wrzodowej i zapaleniach żołądka i jelit;

- schorzenia gardła, przy kaszlu;

- do okładów, przemywań i irygacji (np.; zapalenie spojówek, drobne zranienia, ukąszenia owadów, stany zapalne dróg rodnych).

3) BABKA ZWYCZAJNA (Plantago major); Babkowate (Plantaginaceae)

- babka pospolita, b.szerokolistna

=> Morfologia: 1-roczna lub bylina; rozeta jajowatych liści, niepozorne, dł.zielone kwiatost.

=> Występowanie: pospolita, wykazuje tendencję do zajmowania nowych stanowisk; gleby zwięzłe, wydeptane, żyzne; wilgotne łąki, łęgi, rowy, przydroża.

=> Surowiec: liść (Folium Plantaginis majoris).

=> Zbiór: V-IX; ścina się młode, zdrowe i ziel. liście (NIE>zakurzone, brudne, z plamami).

=> Suszenie: zaraz po zbiorze; suszarnie naturalne o dużym przewiewie lub ogrzewane do 40^oC; liście chronić przed zaparzaniem-czernieją.

=> Charakt.: liście szerokojajowate lub eliptyczne, ogonkowe, całobrzegie, tępe lub zaokrąglone, nagie lub słabo owłosione; surowiec zielonoszary; gorzkawy smak.

=> Skład (SUR.GARBNIKOWY):

- flawonoidy; - irydoidy; - pektyny; - kw.organiczne;

- śluzy (wiecej niż w P.lanceolata, działa bardziej osłaniająco);

- garbniki (do 4%) (mniej);

- wit.:A, C, K; - sole mineralne (Fe, krzemionka).

=> Działanie: - wykrztuśne; - przeciwzapalne, antyseptyczne; - osłaniające.

=> Zastosowanie:

- stany nieżytowe górnych dróg oddechowych;

- stany zapalne oraz przy uszkodzeniach błon śluzowych przewodu pokarmowego;

- zewnętrznie na wrzody, ropienie, odmrożenia, trudno gojące się rany.

4) CYKORIA PODRÓŻNIK (Cichorium intybus); Astrowate (Asteraceae)

- cykoria dzika, c.polna

=> Morfologia: wys.bylina; rozgałęzione łodygi z rzadko rozmieszczonymi, niewielkimi, lancetowatymi, siedzącymi liśćmi; niebieskie koszyczki kwiatostanowe; owoc-niełupka.

=> Występowanie: miejsca nasłonecznione, ciepłolubne zbiorowiskach wys.bylin odp. na suszę; pospolita na: pastwiskach, ugorach, łąkach, miedzach i przydrożach; wzrost liczebności naturalnych stanowisk.

=> Surowiec: korzeń (Radix Cichorii).

=> Zbiór: III-IV / IX-X; wykopuje się rośliny starsze o większych korzeniach; odcina części nadziemne, usuwa drobne i uszkodzone korzonki, oczyszcza z ziemi, myje i tnie na mniejsze fragmenty.

=> Suszenie: suszarnie ogrzewane do 40^oC.

=> Charakt.: wrzecionowaty lub walcowaty korzeń, pomarszczony, jasnobrunatny; słaby zapach i gorzki smak.

=> Skład (SUR.GORZKI):

- gorzkie laktony seskwiterpenowe (laktucna, laktupiryna);

- fenolokwasy (np.: kw.cykoriowy);

- fitosterole;

- cholina;

- gorzki glikozyd - intybina;

- inulina (do 40%);

- ślady olejku eterycznego.

=> Działanie:

- przeciwbakteryjne;

- słabe żółciotwórcze i żółciopędne;

- słabe moczopędne, czyści krew;

- wzmaga przemianę materii.

i) Zastosowanie

- stany nieżytowe żołądka i dwunastnicy oraz zaburzenia trawienia oraz przy zmniejszonej produkcji żółci i soku żołądkowego;

- pomocniczo w zaburzeniach funkcji nerek;

- uzupełniająco w leczeniu chorób skóry i dny.

5) DYMNICA POSPOLITA (Fumaria officinalis); Dymnicowate (Fumariaceae)

- dymnica lekarska

=> Morfologia: 1-roczna; łodyga rozgałęziona i gęsto ulistniona; kwiaty purpurowo-czerwone; owoc-nerkowata/kulista niełupka.

=> Występowanie: charakt. dla zespołu upraw polowych; popularny chwast roślin okopowych i warzywnych, spotykana też na ugorach.

=> Surowiec: ziele (Herba Fumariae).

=> Zbiór: VI-VIII; ostrożnie, aby nie wyrwać całych roślin z korzeniami ścina się ulistnione pędy 20cm nad ziemią, pozostawiając niższe części łodyg.

=> Suszenie: suszarnia naturalna lub ogrzewana do 35^oC; po wysuszeniu surowiec ostrożnie przenosi się do worków, gdyż drobne liście łatwo się okruszają.

=> Charakt.: w zielu obecne ulistnione pędy ok. 25cm, barwy naturalnej oraz szarozielone liście i nieliczne różowopurpurowe kwiaty (NIE>bezlistne łodygi).

=> Skład (SUR.ALKALOIDOWY, FLAWONOIDOWY, GARBNIKOWY):

- alkaloidy, gł. izocholinowe

(np.; fumarina);

- flawonoidy;

- żywice;

- garbniki;

- związki śluzowe;

- kw.organiczne;

- sole mineralne.

=> Działanie:

- bardzo silnie rozkurczające na mięśnie gładkie jelit, dróg żółciowych i moczowych oraz naczyń krwionośnych;

- żółciopędne, reguluje wytwarzanie żółci przez wątrobę;

- moczopędne;

- nieznacznie obniżające ciśnienie krwi.

=> Zastosowanie:

- w chorobach wątroby i dróg żółciowych oraz w kamicy;

- w bólach migrenowych;

- w bardzo dużych dawkach może paraliżować mięśnie gładkie i działać na układ nerwowy oraz powodować zawroty głowy i wymioty.

6) GLISTNIK JASKÓŁCZE - ZIELE (Chelidonium majus); Makowate (Papaveraceae)

- glistnik pospolity

=> Morfologia: bylina; roślina silnie rozgałęziona, ma żółty sok mleczny; liście odziomkowe pierzastosieczne, a łodygowe 3-klapowe; kwiaty drobne, żółte, owoc-torebka.

=> Występowanie: posp. nitrofilna roślina ruderalna (towarzysząca człowiekowi); zarośla, przydroża, rumowiska, zaniedbane ogrody.

=> Surowiec:

- ziele (Herba Chelidonii); - korzeń (Radix Chelidonii).

=> Zbiór:

-ziele: IV-VI; przed i na początku kwitnienia, ścina się górne części pędów (20-30cm) oraz liście przyziemne;

-korzenie: X / III-IV; wykopuje się jesienią lub wczesna wiosną, oczyszcza z ziemi, myje.

=> Suszenie: oba surowce suszy się w suszarni ogrzewanej w 40-50^oC (ziele suszone w warunkach naturalnych czernieje).

=> Charakt.:

- ziele: zawiera części łodyg, liści z ogonkami oraz fragmenty kwiatów (nie powinno być przekwitniętych kwiatów); zapach swoisty;

- korzenie: wydłużone nieregularne kłącza z cienkimi splątanymi korzeniami; barwa od ciemnobrunatnej do czarnej; przełam żółty lub brunatny z różowym odcieniem.

=> Skład (ziele i korzeń) (SUR.ALKALOIDOWY):

- alkaloidy izochinolinowe (ziele 0,2-0,6%) (chelidonina, homochelidonina, chelerytryna, sangwinaryna, berberyna);

- aminy biogenne;

- flawonoidy; - fenolokwasy; - saponiny; - wit. A i C; - garbniki; - sole mineralne.

=> Działanie:

- rozkurczające na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych i moczowych, oskrzeli;

- żółciopędne; - moczopędne; - przeciwbólowe; - przeczyszczające.

=> Zastosowanie:

- stany skurczowe dróg żółciowych, w kamicy żółciowej i zapaleniu pęcherzyka żółciowego (!!!surowiec silnie działający, stosowany pod kontrolą lekarza);

- sok stosowany do usuwania kurzajek, brodawek, grzybicy i guzów skóry.

=> Zatrucie (Trujący!!!):

- ból i pieczenie w jamie ustnej;

- ból brzucha, nudności, wymioty;

- zawroty i bóle głowy; zaburzenia świadomości, stany lękowe;

- spadek ciśnienia tętniczego; tachykardia i częstoskurcz.

7) NOSTRZYK ŻÓŁTY (Melilotus officinalis); Bobowate (Fabaceae)

- słodka koniczyna

=> Morfologia: 1-roczna lub 2-letnia; łodyga pokładająca się dołem, naga, rozgałęziona; kwiaty o sym. grzbiecistej, drobne, żółte; owoc-torebka z 1 nasionkiem.

=> Występowanie: charakt. dla ciepłolubnych zbiorowisk wys. bylin ruderalnych wytrzymałych na suszę; suche łąki, pastwiska, przydroża, skarpy, suche zarośla; często w dużych skupiskach.

=> Surowiec: ziele (Herba Melitoli).

=> Zbiór: VI-VII; przed i na początku kwitnienia, ścina się górne części pędów.

=> Suszenie: suszarnie ogrzewane do 40-50^oC.

=> Skład (SUR.KUMARYNOWY):

- zw.kumarynowe (kumaryna, melilotyna, wolny kw.kumarynowy, dikumarol);

- alantoina; - flawonoidy; - olejek; - kw.organiczne; - garbniki; - sole mineralne.

=> Działanie:

- zmniejsza krzepliwość i poprawia przepływ krwi przez naczynia żylne i włosowate;

- przeciwobrzękowe; - przeciwzapalne; - uspokajające; - ułatwiające trawienie.

=> Zastosowanie:

- wewnętrznie jako składnik mieszanek;

- w zakrzepowym zapaleniu żył i w żylakach;

- zewnętrznie w postaci naparu jako środek likwidujący zakrzepy i przyspieszający gojenie się ran;

- przy stosowaniu należy zachować ostrożność, zbyt duże dawki mogą powodować krwawienia.

8) MYDLNICA LEKARSKA (Saponaria officinalis); Goździkowate (Caryophyllaceae)

- mydlnik, mydłownik

=> Morfologia: bylina (do 80cm); liście lancetowate przeciwległe; kwiaty różowe lub białe o sym. promienistej.

=>Występowanie: charakt. dla nitrofilnych zbiorowisk „welonowych”, nad brzegami rzek i zalewów; mało urodzajne stanowiska, na brzegach lasów, na ugorach i nieużytkach.

=> Surowiec: korzeń (Radix Saponariae).

=> Zbiór: IV-VI / IX-XI; wykopuje się korzenie 2-3 letnich roślin; odcina części nadziemne, usuwa uszkodzone korzenie, oczyszcza z gleby, w razie potrzeby myje i tnie.

=> Suszenie: w warunkach naturalnych: tylko te zebrane wiosną i na początku lata oraz w suszarni ogrzewanej w 40^oC: surowiec zebrany jesienią.

=> Charakt.: korzenie i kłącza powinny mieć grubość do 7mm; powierzchnia gładka z wyraźnymi zgrubieniami i węzłami; barwa brunatno-czerwona, przełam żółtobiały.

=> Skład (SUR.SAPONINOWY):

- saponiny (do 5%) (glikozydy triterpenowe zwane saporubiną);

- cukry; - fitosterole; - sole mineralne.

=> Działanie: - wykrztuśne;

- zwiększające wydzielanie żółci i ułatwiające jej przepływ do dwunastnicy.

=> Zastosowanie:

- zapalenie oskrzeli, suchy kaszel oraz nieżyty dróg oddechowych;

- pobudza funkcje wydzielnicze żołądka i trzustki (zwiększa wydzielanie żółci i jej przepływ do żołądka);

- kąpiel z odwarem poprawia stan skóry chorej i azotopowej.

9) DZIEWANNA WIELKOKWIATOWA (Verbascum thapsiforme); Trędownikowate

(Scrophulariaceae)

- dziewanna lekarska

=> Morfologia: 2-letnia; w 1-r. wytwarza rozetę liści, a w 2-r. pęd kwiatostanowy; łodyga do 2m, pokryta kutnerem, gęsto ulistniona; kwiaty żółte.

=> Występowanie: pospolita na niżu; na stanowiskach słonecznych, gleby ubogie, piaszczyste lub kamieniste, przydroża, ugory.

=> Surowiec: - korona (Corolla Verbasci);

* równocennego surowca dostarcza dziewanna kutnerowata (V.phlomoides).

=> Zbiór: VI-VIII; tylko w dni suche i po opadnięciu rosy; kwiaty zbiera się wraz z przyrośniętymi pręcikami w miarę ich rozwijania się, najlepiej 2x dziennie.

=> Suszenie: w suszarniach naturalnych: dni suche i pogodne; w inne dni: w suszarniach ogrzewanych do 35^oC.

=> Charakt.: kwiaty powinny zachować nat., złocistą barwę; zapach nikły, smak śluzowato-słodki; kwiaty częściowo zbrunatniałe nie nadają się na surowiec.

=> Skład (SUR.SAPONINOWY):

- śluzy (2,5%);

- saponiny triterpenowe;

- irydoidy (aukubina-ochr.wątroby, katalpol);

- werbascozyd - glukozydoester pochodny kw.kawowego;

- flawonoidy;

- olejek eteryczny;

- cukry (do 20%);

- kw.tłuszczowe;

- karotenoidy;

- sole mineralne.

=> Działanie: - wykrztuśne i odflegmiające; - osłaniające; - bakteriostatyczne.

=> Zastosowanie:

- przy schorzeniach górnych dróg oddechowych, astmie;

- przy nieżytach żołądka, chorobach wątroby;

- przy oparzeniach, stłuczeniach, stanach zapalnych skóry (nawet przyłożenie kwiatów na: oparzenia słoneczne, otarcia naskórka, odleżyny);

- do płukania włosów - połysk.

10) FIOŁEK TRÓJBARWNY (Viola tricolor); Fiołkowate (Violaceae)

- bratek polny, b.trójbarwny

=> Morfologia: 1-roczna lub 2-letnia; łodyga czterokanciasta, delikatnie owłosiona; dolne części łodyg często pokładają się i pokryte są pożółkłymi liśćmi; kwiaty o sym. grzbiecistej, 3-kolorowe; owoc-torebka.

=> Występowanie: murawy, łąki, przydroża, skraje lasów, ogrody; pospolity.

=> Surowiec: ziele (Herba Violae tricoloris).

=> Zbiór: V-IX; ścina się kwitnące, ulistnione pędy, bez dolnych części łodygi (pożółkłe liście); nie zbieramy pędów przekwitłych.

=> Suszenie: suszarnie naturalne lub ogrzewane do 40^oC.

=> Charakt.: zielona nat. barwa; w zielu nie powinno być łodyg z korzeniami i pożółkłymi liśćmi; swoisty zapach.

=> Skład (SUR.SAPONINOWY):

- flawonoidy;

- antocyjany;

- fenolokwasy;

- karotenoidy;

- saponiny triterpenowe;

- cukry;

- slady olejku;

- związki sluzowe;

- garbniki;

- wit.C i sole mineralne.

=> Działanie: - moczopędne; - napotne; - odtruwające; - przeciwzapalne.

=> Zastosowanie:

- zaburzenia przemiany materii;

- schorzenia dróg moczowych;

- jako środek rozluźniający wydzielinę śluzową;

- choroby skóry i schorzenia reumatyczne.

11) JASNOTA BIAŁA (Lamium album); Jasnotowate (Lamiaceae)

- biała pokrzywa

=> Morfologia: bylina z kłączem; liście sercowate, brzegi ząbkowane; kwiaty białe, o sym. grzbiecistej, wargowe, w nibyokółkach.

=> Występowanie: gat. charakt. dla wybitnie nitrofilnych zbiorowisk ruderalnych; gleby świeże, zasobne w próchnicę; roślina synantropijna; rośnie w pobliżu zabudowań, w ogrodach, zaroślach, przy drogach, na obrzeżach lasów; często występuje masowo.

=> Surowiec: - kwiat (Flos Lamii albi); - ziele (czasem).

=> Zbiór:

- zbiera się same korony kwiatowe (V-VI) i bezpośrednio po zbiorze suszy; koron nie wolno zbierać do worków foliowych; przy zbiorze nie powinno się ścinać całych pędów, ponieważ roślina wytwarza nowe okółki kwiatowe - przedłużenie okresu zbioru surowca;

- czasem zbiór ziela w początkowej fazie kwitnienia.

=> Suszenie: bardzo staranne suszenie; zalecana suszarnia ogrzewana początkowo w 20-30^oC, później 40^oC, zawsze przy silnym przewiewie powietrza, mieszać lub w suszarniach naturalnych: tylko podczas b.suchej i upalnej pogody, w warunkach dobrego zacienienia i dużego dostatku powietrza.

=> Charakt.: korony kwiatowe bez kielichów, dł.do 25mm, biało-żółte, z odcieniem szarawym lub szarobrunatnym; zapach słaby, swoisty, smak gorzkawo-śluzowaty.

=> Skład (SUR.FLAWONOIDOWY, ŚLUZOWY, SAPONINOWY):

- flawonoidy;

- związki śluzowe;

- saponiny triterpenowe;

- irydoidy (lamiol, lamiozyd);

- alkaloidy (stachydryna);

- aminy biogenne;

- fenolokwasy; - garbniki; - cukry; - olejek eteryczny (do 0,05%); - sole mineralne.

=> Działanie:

- przeciwzapalne; - powlekające; - wykrztuśne;

- regulujące na uszkodzony nabłonek;

- przeciwkrwotoczne i uszczelniające ściany naczyń włosowatych;

- lekko uspokajające.

i) Zastosowanie

- w mieszankach: w chorobach kobiecych; w nieżytach górnych dróg oddechowych, w zapaleniu jamy ustnej, gardła, krtani, oskrzeli;

- zewnętrznie w chorobach skóry.

12.1) MACIERZANKA PIASKOWA (Thymus serpyllum); Jasnotowate (Lamiaceae)

- czomberek, tymianek wąskolistny

=> Morfologia: bylina; pokrój płożący (roślina niska na kilka cm), gałązki zakorzeniają się; łodyga okrągła na przekroju (holotrihowa); liście drobniutkie, 2-3mm, gęstoowłosione; kwiaty drobne, różowe, o symetrii grzbiecistej, wargowe; tworzy zwarte kobierce.

=> Występowanie: tereny piaszczyste, suche, słoneczne; bory sosnowe, polany, wrzosowiska, piaszczyste wydmy, miedze, pastwiska, nieużytki; gleby bielicowe i pseudobielicowe wytworzone z piasków luźnych oraz słabo gliniastych.

12.2) MACIERZANKA ZWYCZAJNA (Thymus pulegioides); Jasnotowate (Lamiaceae)

=> Morfologia: bylina; pokrój wzniesiony, roślina wys.(do 50cm); łodyżka czterokanciasta (goniotrichowa); liście 5-8mm, pojedyncze włoski na ogonkach liściowych; kwiaty drobne, różowe, o symetrii grzbiecistej, wargowe; nie tworzy zwartych kobierców.

=> Występowanie: gleby wilgotne i żyźniejsze, żyzne łąki.

…………………………………………………………………………………………………

=> Surowiec: ziele (Herba Serpylli).

=> Zbiór: VI-VII; ziele ścina się w początkowym okresie lub w pełni kwitnienia roślin; sucha słoneczna pogoda, po opadnięciu rosy.

=> Suszenie: w warunkach naturalnych w miejscu zacienionym i przewiewnym lub w suszarniach ogrzewanych w 35^oC.

=> Charakt.: z 3-4kg świeżego surowca otrzymuje się ok. 1kg suszsu; dobra jakość: nat. barwa, przyjemny zapach i gorzkawo-korzenny smak.

=> Skład (SUR.OLEJKOWY, GARBNIKOWY, GORYCZOWY):

- olejek eteryczny (0,1-0,6% w piaskowej);

- flawonoidy (pochodne apigeniny, diosmetyny, luteoliny, skutelareiny);

- kw.fenolowe (kw.kawowy (0,6%), kw.chlorogenowy);

- garbniki (5%) (kw.rozmarynowy);

- triterpeny (kw.ursolowy, oleanolowy (1,5%), oleinowy);

- gorycze (serpylina);

- saponiny.

=> Działanie:

- antyseptyczne;

- przeciwzapalne;

- wykrztuśne;

- ściągające;

- przeciwskurczowe;

- moczopędne;

- przeciwutleniające.

=> Zastosowanie:

- wewnętrzne: *w stanach nieżytowych jamy ustnej, gardła, krtani i oskrzeli, *w nieżycie żołądka i jelit, *w nadmiernej fermentacji, nadkwaśności, *przy wzdęciach, bólach brzucha, atonicznych zaparciach, *w słabym łaknieniu i przyswajaniu pokarmów, *w schorzeniach wątroby, *w stanach zapalnych miedniczek nerkowych i pęcherza, *w migrenach i zawrotach głowy;

- zewnętrznie: *do płukania jamy ustnej i gardła, *w zapaleniu sromu i pochwy, przy świądzie i upławach, *w trądziku, zapaleniu torebek włosowych, świądzie skóry, drobnych zranieniach, na tłuste włosy - wysusza, *w stanach zapalnych mięśni i stawów, nerwobólach oraz innych chorobach reumatycznych;

- uspokajająco;

- przemywać wyciągiem ropiejące rany o odleżyny.

13) CHABER BŁAWATEK (Centaurea cyanus); Astrowate (Asteraceae)

- bławatek, chaber zbożowy

=> Morfologia: 1-roczna; cała roślina pajęczynowo-wełnista; liście rozetowe większe, łodygowe wąskie i mniejsze; niebieski kwiatostan wyrastający z kątów liści; owoc-niełupka z puchem kielichowym.

=> Występowanie: charakt. dla zbiorowisk pól uprawnych; chwast polny, wyst. głównie w zbożach ozimych (roślina segetalna).

=> Surowiec; kwiat bławatka (Flos Cyani).

=> Zbiór: VI-VIII; po obeschnięciu rosy podczas słonecznej pogody; zbiera się całe koszyczki i wyskubuje niebieskie kwiaty języczkowe; nie należy zgniatać kwiatów języczkowych i wyrywać kwiatów rurkowych, które nie stanowią surowca.

=> Suszenie: w suszarni ogrzewanej w 45^oC.

=> Charakt.: zewnętrzne szafirowe płone kwiaty języczkowe, dł. ok 20mm, bez zapachu, mdły smak; w surowcu nie powinno być kwiatów wyblakłych i rurkowych.

=> Skład (SUR.GLIKOZYDOWY, FLAWONOIDOWY):

- glikozydy antocyjanowe (cyjanina, pelargonidyna);

- flawonoidy;

- zw.gorzkie (centauryna);

- śluzy; - garbniki; - wit.C; - sole mineralne, m.in. Mn i K.

=> Działanie:

- moczopędne;

- żółciopędne;

- przeciwzapalne;

- przeciwbakteryjne.

=> Zastosowanie:

- przewlekłe stany zapalne nerek, dróg moczowych (surowiec czyszczący krew);

- jako środek rozluźniający wydzielinę śluzową;

- pobudzanie czynności wątroby i pęcherzyka żółciowego;

- stosowany w postaci naparów;

- zewnętrznie na problemy skórne (poparzenie UV);

- przemywanie podczas zapalenia spojówek.

14) KRWAWNIK POSPOLITY (Achillea millefolium); Astrowate (Asteraceae)

- tysiącznik

=> Morfologia: bylina; kwiaty białe/różowawe (chemorasy); łodyga rozgałęziona dopiero u góry.

=> Występowanie: charakt. dla łąk grądowych (suche łąki); bardzo popularny, powszechnie wyst., łatwo przystosowujący się do różnych warunków środowiska;- ugory, łąki, pastwiska, obrzeża pól, sady, przydroża; gleby żyzne, ale rośnie też na glebach suchych.

=> Surowiec: ziele (Herba Millefolii); - kwiat (Flos Millefolii).

=> Zbiór:

- kwiaty: w początkowym okresie kwitnienia roślin (VII-IX) ścina się sekatorem całe kwiatostany powyżej najwyższego liścia łodygowego;

- ziele: VII-IX; należy ścinać górne części pędów dł. 30-35cm.

=> Suszenie:

- oba surowce suszy się w warunkach naturalnych lub w suszarniach ogrzewanych do 35^oC;

- kwiaty po wysuszeniu osmykuje się z szypułek kwiatostanowych lub ociera na sitach.

=> Charakt.: oba surowce mają swoisty i aromatyczny zapach;

- ziele: wierzchołki pędów z kwiatami i liśćmi naturalnej barwy;

- kwiaty: tylko białe koszyczki kwiatowe, bez domieszek szypułek;

=> Skład: (SUR.OLEJKOWY, FLAWONOIDOWY):

- ziele: *olejek eteryczny (0,5%) (chamazulen, seskwiterpeny),

* flawonoidy,

* glikozyd cyjanogenny (achilleina),

* garbniki,

* związki mineralne (sole Mn),

* wit.C, K;

- kwiaty: * olejek eteryczny (więcej),

* flawonoidy.

=> Działanie:

- przeciwkrwotoczne;

- żółciopędne;

- ściągające;

- przeciwzapalne;

- odkażające;

- rozkurczające.

=> Zastosowanie:

- w mikrokrwawieniach przewodu pokarmowego, macicy, hemoroidów;

- w nieżytach i stanach zapalnych przewodu pokarmowego;

- w stanach gorączkowych, grypie, przeziębieniu;

- zewnętrznie w postaci okładów przy drobnych skaleczeniach i otarciach;

- do przemywania oczu przy zapaleniu spojówek;

- może wywoływać alergie.

15) ŁOPIAN WIEKSZY (Arctium lappa); Astrowate (Asteraceae)

- rzep

=> Morfologia: 2-letni; korzeń gruby, mięsisty; łodyga wzniesiona, gruba, do 2m; liście duże; kwiatostan>fioletowy koszyczek, z haczykami; owoc-niełupka.

=> Występowanie: powszechny gat. ruderalny; charakt. dla zbiorowisk ruderalnych w typie wys. ziołorośla, umiarkowanie nitrofilnych; posp. chwast na nieużytkach, ugorach, starych kompostach, przydrożach, rumowiskach i zaniedbanych ogrodach.

=> Surowiec: korzeń (Radix Bardanae);

=> Zbiór: *1-r. wegetacji => X; *2-r.wegetacji => III-IV; korzenie wykopuje się, oczyszcza z ziemi, myje pod bieżącą wodą, tnie na kawałki.

=> Suszenie: w suszarniach ogrzewanych do 45-50^oC.

=> Charakt.: gruby, palowy korzeń; słaby zapach; nieprzyjemny, trochę słodkawy przechodzący w gorzkawy i śluzowaty smak.

=> Skład (SUR.OLEJKOWY, SLUZOWY, GARBNIKOWY):

- związki poliacetylenowe;

- olejek eteryczny;

- fitosterole;

- inulina;

- związki śluzowe;

- garbniki;

- kw.organiczne;

- substancje białkowe (do 12%);

- sole mineralne bogate w S i P.

=> Działanie:

- moczopędne;

- przeczyszczające i pobudzające przemianę materii;

- przeciwzapalne i ograniczające rozwój bakterii i grzybów chorobotwórczych;

- przeciwcukrzycowo.

=> Zastosowanie:

- nieżyty przewodu pokarmowego i poprawa przemiany materii;

- choroby skórne => trądzik, łuszczyca, łojotok;

- zewnętrznie lub wewnętrznie;

- moczenie stóp w wyciągu - na grzybicę.

16) MNISZEK LEKARSKI (Taraxacum officinale); Astrowate (Asteraceae)

- mlecz, dmuchawiec

=> Morfologia: bylina; rozeta klapowanych/powcinanych liści; kwiatostan żółty koszyczek; sok mleczny; owoc-niełupka + puch kielichowy.

=> Występowanie: posp. chwast na łąkach, przydrożach, ugorach, trawnikach.

=> Surowiec:

- korzeń (Herba Taraxaci); późna jesień;

- korzeń z zielem (Radix i Herba Taraxaci); przed kwitnieniem;

- liść (Folium Taraxaci); przed kwitnieniem.

=>Zbiór: korzeń: póżna jesień; oczyszcza się z ziemi i drobnych korzonków, płucze i kroi.

=> Suszenie: korzeń: suszy się w suszarniach naturalnych w cieniu i w przewiewie lub w suszarni ogrzewanej.

=> Charakt.: korzeń: lekko gorzkawy, a potem słodkawy smak.

=> Skład:

- korzeń: * gorzkie laktony seskwiterpenowe (taraksacyna),

* triterpeny,

* inulina,

* fitosterole (np.: sigmasterol),

* sole K,

* w soku mlecznym (świeży korzeń) => politerpeny, żywice, związki gorzkie;

- liść: * triterpeny,

* flawonoidy (pochodne apigeniny, luteoliny),

* fenolokwasy (kw.kawowy),

* karotenoidy,

* związki P, Mg, S,

* w młodych liściach wit.C, B.

=> Działanie:

- żółciopędne i pobudzające apetyt;

- moczopędne - odtruwające (liście => flawonoidy) i oczzyszczajace organizm (ułatwia trawienie tłuszczy);

- immunomodulujące (polisacharydy z kwiatów) > wzmacnia układ odpornościowy.

=> Zastosowanie:

- w zaburzeniach funkcjonowania wątroby, w zastojach żółci oraz w zaburzeniach trawienia i przemiany materii;

- w chorobach reumatycznych.

17) NAWŁOĆ POSPOLITA (Solidago virga-aurea); Astrowate (Asteraceae)

- złota rózga

=> Morfologia: bylina; łodygi silnie rozgałęzione; kwiatostan żółty koszyczek; niełupki z ap. lotnym; liście siedzące na łodygach; przy ziemi rozeta liści.

=> Występowanie: gat. wyróżniający dla zbiorowisk pionierskich wilgotnych piargów; lasy mieszane, młodniki leśne, zarośla, łąki i polany; pospolita; różne gleby; często tworzy skupiska.

=> Surowiec: ziele (Herba Solidaginis virgaureae).

=> Zbiór: VII-IX; ziele zbiera się na pocz. lub w pełni kwitnienia, ścinając górne, ulistnione części łodyg 25-30cm; zbiór sekatorem, nożem, sierpem, przy masowym wyst.> kosa.

=> Suszenie: w warunkach naturalnych (ziele rozłożone cienka warstwą lub podwieszone na sznurkach) lub w suszarniach ogrzewanych w 40^oC.

=> Charakt.: w surowcu widoczne niezdrewniałe fragmenty łodyg, jajowate lub eliptyczne liście, koszyczki kwiatowe oraz kwiaty rurkowe i języczkowe; barwa ziela szarozielona, zapach słaby, swoisty, smak lekko gorzki.

=> Skład (SUR.SAPONINOWY, GARBNIKOWY, OLEJKOWY, GORYCZOWY):

- flawonoidy;

- saponiny triterpenowe;

- związki diterpenowe;

- garbniki;

- olejek eteryczny;

- polisacharydy o charakterze fruktanów;

- gorycze;

- związki śluzowe;

- sole mineralne.

=> Działanie:

- moczopędne;

- ściągające;

- antyseptyczne; - przeciwbakteryjne i przeciwzapalne => do płukania jamy ustnej i gardła;

- odtruwające;

- wiatropędne;

- pobudzające układ immunologiczny.

=> Zastosowanie: w schorzeniach dróg moczowych: kamica moczowa, przewlekłe stany zapalne pęcherza i cewki moczowej.

…………………………………………………………………………………………………

czyszczące krew = moczopędne = odtruwające

---