FITOTERAPIA UKŁADU MOCZOWEGO

1. Działanie związków roślinnych na układ moczowych:

1. zwiększenie przepływu krwi przez nerki wzrost ilości wydalanego moczu (bez zakłócania gospodarki elektrolitowej) usunięcie wody z organizmu

2. ułatwienie eliminacji szkodliwych produktów przemiany materii (tylko surowce fenolowe - fenole usuwają toksyny z organizmu)

3. utrudnienie tworzenia się złogów w drogach moczowych

4. wypłukiwanie bakterii z dróg moczowych

2. Zastosowanie surowców roślinnych:

1. łagodne upośledzenie wydalania moczu

2. zmniejszone wydalania kwasu moczowego i moczanów

3. bakteryjne infekcje dróg moczowych

4. pomocniczo w:

• reumatyzmie

• niektóre choroby skóry

• nadciśnienie

• łagodna niewydolność sercowo-naczyniowa

3. Stosowane surowce - podział wg zastosowania:

Infekcje dróg moczowych	Kamica nerkowa	Terapia płucząca
Armoraciae rusticanae radix (korzeń chrzanu pospolitego) Herniariae herba (ziele połonicznika) Orthosiphonis folium (liść ortosyfonu) Solidaginis virgaureae herba (ziele nawłoci) Uvae ursi folium (liść mącznicy) Vaccinii oxycocci fructus (owoc żurawiny) Vaccinii macrocarpi fructus Vitis ideae folium (liść borówki brusznicy)	Asperulae odoratae herba (ziele marzanki wonnej) Dolichosi biflorum semen (nasienie fasoli indyjskiej)	Betulae folium (liść brzozy) Equiseti herba (ziele skrzypu) Graminis rhizoma (kłącze perzu) Juniperi pseudofructus (owoc jałowca) Levistici radix (korzeń lubczyka) Ononidis radix (korzeń wilżyny) Petroselini herba et radix (ziele i korzeń pietruszki) Polygoni avicularis herba (ziele rdestu ptasiego) Taraxaci folium (liść mniszka) Urticae herba et folium (ziele i liść pokrzywy)

SUROWCE ROŚLINNE STOSOWANE W INFEKCJACH DRÓG MOCZOWYCH

Uvae ursi folium - Liść mącznicy lekarskiej

Arctostaphylos uva ursi - Mącznica lekarska

1. CHEMIZM - ARBUTYNA - glukozyd fenolowy, który hydrolizuje w organizmie do hydrochinonu

2. DZIAŁANIE:

1. mechanizm:

• w zmienionych zapalnie drogach moczowych jest pH ok. 8

• przy takim pH arbutyna hydrolizuje do hydrochinonu

• hydrochinon ma silne właściwości przeciwbakteryjne

zakres działania (również szczepy oporne na antybiotyki):

• P. vulgaris

• E. coli

• Ureaplasma urealyticum

• Mycoplasma hominis

• S. aureus

• P. aeruginosa

• E. facealis

• Streptococcus spp.

• C. albicans

• maksimum działania po 3-4 h od podania

• powoduje oliwkowozielone zabarwienie moczu xD

• działa saluretycnie, a nie moczopędnie

• kwasowe środowisko moczu obniża efektywność działania - dlatego ważna jest odpowiednia dieta podczas leczenia (alkalizująca):

• produkty mleczne

• warzywa (szczególnie pomidory) i owoce (soki też)

• ziemniaki

• dużo płynów

3. ZASTOSOWANIE:

1. zakażenia bakteryjne dróg moczowych - zapalenie kłębków i miedniczek nerkowych, zapalenie odmiedniczkowe nerek, zapalenie pęcherza moczowego etc.

2. pomocniczo:

• środek saluretyczny

• pobudzenie czynności nerek

• kamica nerkowa

4. PRZECIWWSKAZANIA:

1. ciąża i laktacja

2. dzieci poniżej 12 roku życia

3. wrażliwy przewód pokarmowy możliwe nudności i wymioty

4. nie stosować dłużej niż tydzień (lub 2 tygodnie wg ESCOP) i nie częściej niż 5 razy w roku (chyba, że jest konsultacja z lekarzem)

5. DAWKA: 400-800 mg arbutyny na dobę 2-4 x dziennie

Vitis idaeae folium - Liść borówki brusznicy

Vaccinium vitis-idaea - Borówka brusznica

CHEMIZM, DZIAŁANIE, ZASTOSOWANIE - analogicznie do mącznicy. Surowiec nie ma monografii. Zamiennik mącznicy.

Vaccinii oxycocci/macrocarpi fructus - Owoc żurawiny błotnej/wielkoowocowej

Vaccinium oxycoccus/macrocarpon - Żurawina błotna/wielkoowocowa

1. CHEMIZM:

1. kwasy organiczne - chinowy, malonowy, cytrynowy

2. antocyjany - 3-arabinozyd peonidyny i flawonoidy - kwercetyna

3. irydoidy - monotropeina

4. cukry - fruktoza

2. DZIAŁANIE:

1. działanie przeciwbakteryjne i antyseptyczne:

• hamuje adhezję E.coli oraz Proteus spp. do nabłonka dróg moczowych (działanie po 2-3 godzinach od spożycia, utrzymuje się do 10 h)

• hamowanie wzrostu bakterii jelitowych (Salmonella enterica, S.aureus, Listeria monocytogenes - w mniejszym stopniu)

• większa skuteczność u młodych kobiet niż osób starszych lub wymagających cewnikowania

• zalecany jako środek zapobiegający występowaniu infekcji dróg moczowych

3. BEZPIECZEŃSTWO:

1. nie stosować w ciąży i laktacji powyżej dawek znajdujących się w żywności

2. prawdopodobieństwo wystąpienia interakcji z warfaryną (antykoagulant)

3. duże ilości soku żurawinowego w diecie większe wydalanie szczawianów ryzyko kamicy moczowej

4. można stosować od 2 roku życia

DAWKI: 300-750 ml soku, a 200-500 mg suchego ekstraktu (mniejsze dawki zapobiegają kamieniom). Błotna żurawina w PL, wielkoowocowa w USA. tereny bagienne.

Duża efektywność w przypadku nawracających infekcji. Może być stosowana po antybiotykoterapii (proflkatyka nawrotów przez 3-4 tygodnie).

Armoraciae rusticanae radix - Korzeń chrzanu pospolitego

Armoracia rusticana - Chrzan pospolity

1. CHEMIZM - glukozynolaty:

1. glukonasturyna

2. synigryna

Oba związki metabolizują do izotiocyjanianu allilu pod wpływem peroksydazy lub myrozynazy

2. DZIAŁANIE I ZASTOSOWANIE:

1. działanie przeciwbakteryjny

2. stosowany wspomagająco w infekcjach dróg moczowych

3. BEZPIECZEŃSTWO:

1. możliwe zaburzenia żołądkowo-jelitowe

2. przeciwwskazania:

• wrzody żołądka i dwunastnicy (drażniące działanie związków siarkowych)

• schorzenia nerek

• ciąża i laktacja

• dzieci poniżej 4 roku życia

W postaci świeżych i wysuszonych korzeni.

Tutaj już są takie, które mają dodatkowo działanie moczopędne:

Solidaginis virgaureae herba - Ziele nawłoci pospolitej

Solidago virgaurea - Nawłoć pospolita

1. CHEMIZM:

1. flawonoidy

2. związki fenolowe:

• lejokarpozyd

• kwas 3,5 - O - kawoilochinowy

2. DZIAŁANIE:

1. akwaretyk - zwiększenie przepływu krwi przez nerki i filtracji kłębuszkowej większe wydalanie wody bez utraty Na⁺ czy Cl^-

• za działanie moczopędne odpowiedzialny jest lejokaprozyd (20% słabszy od furosemidu)

• dodatkowo hamowanie narastania kamieni moczowych

• działanie przeciwzapalne

• odpowiedzialne są flawonoidy i kwas 3,5-O-kawoilochinowy

• hamują one elastazę leukocytową

• łagodnie rozkurczowe (15% aktywności papaweryny) - ekstrakt wodno-alkoholowy

• lejokaprozyd może również mieć działanie:

• przeciwzapalne (jak fenylobutazon)

• przeciwbólowe (jak aminofenazon w 1h, potem słabiej)

3. ZASTOSOWANIE:

1. stany zapalne nerek i dróg moczowych

2. kamica i piasek nerkowy - profilaktyka i leczenie

3. pomocniczo w infekcjach bakteryjnych dróg moczowych

4. BEZPIECZEŃSTWO:

1. możliwe reakcje alergiczne i zaburzenia żołądkowo-jelitowe

2. przeciwwskazania:

• niewydolność serca lub nerek

• wrażliwość na surowce z rodziny Asteraceae

• przyjmowanie diuretyków syntetycznych

• dzieci poniżej 12 roku życia (inna komisja zezwala na stosowanie od 1 roku życia)

• stosować przez 2-4 tygodnie (brak poprawy lekarz) - napary między posiłkami

• podczas terapii pić dużo płynów

Orthosiphonis folium - Liść ortosyfonu

Orthosiphonis stamineus (aristatus/spicatus) - Ortosyfon kłosowy (groniasty)

1. CHEMIZM:

1. flawonoidy - synenzetyna i jakiś długi flawon

2. kwasy fenolowe (rozmarynowy)

3. sole potasu

2. DZIAŁANIE:

1. przeciwbakteryjne - kwas rozmarynowy

2. moczopędne i saluretyczne (ekstrakty wodne):

• odpowiedzialne: flawonoidy i sole potasu

• zwiekszenie wydalania moczu, K⁺, Na⁺ i Cl^-

• w przypadku wyciągu wodno-alkoholowego efekt porównywalny z hydrochlorotiazydem

• u osób zdrowych nie wpływa na wydalanie moczu i elektrolitów

3. ZASTOSOWANIE:

1. stany zapalne nerek

2. piasek nerkowy

3. pomocniczo w infekcjach bakteryjnych dróg moczowych

4. Nie stosować w przypadku obrzęków spowodowanych niewydolnością serca lub nerek.

5. DAWKA: 2-3 g surowca (napar), 2-3x dziennie (najczęściej w mieszankach, bo jest drogi).

Herniariae herba - Ziele połonicznika - nie jest ujęty w monografiach

Herniaria glabra - Połonicznik nagi

1. CHEMIZM:

1. flawonoidy

2. związki kumarynowe

2. DZIAŁANIE i ZASTOSOWANIE

1. działanie rozkurczowe infekcje dróg moczowych ze stanami skurczowymi pęcherza moczowego i moczowodów

2. środek zapobiegający tworzeniu się kamieni moczowych

Stosujemy świeże ziele (bo suszone traci aktywność farmakologiczną). Gotowanie powoduje inaktywację związków aktywnych, więc stosuje się herbatki (napary) a nie odwary.

SUROWCE STOSOWANE W KAMICY MOCZOWEJ

1. Powstanie kamieni nerkowych może wiązać się z:

1. dietą wysokobiałkową

2. zakażenia dróg moczowych

3. choroby nerek

4. przyjmowanie zbyt małej ilości płynów zagęszczenie moczu

2. Działanie ogólne tych surowców:

1. zapobieganie tworzeniu się kamieni nerkowych

2. działanie: moczopędne, rozkurczowe i przeciwzapalne

Asperulae odoratae herba - Ziele marzanki wonnej - nie ma go w monografiach

Asperula odorata - Marzanka wonna

1. CHEMIZM:

1. związki kumarynowe

2. glikozyd irydoidowy - asperulozyd

3. antrachinony - kwas ruberytrynowy

2. DZIAŁANIE:

1. działanie rozkurczające na drogi moczowe zwiększenie ilości wydalanego moczu (kumaryny)

2. zahamowanie resorpcji zwrotnej w cewkach nerkowych (asperulozyd)

3. zapobieganie tworzeniu się kamieni nerkowych (kwas rubertynowy) - tylko przy pH 6,6

3. ZASTOSOWANIE:

1. kamica nerkowa

2. lekkie stany skurczowe dróg moczowych

Marzanka barwierka (Rubia tinctorum) wycofana bo antrachinony miały działanie mutagenne genotoksyczne (rubiadyna).

Dolichosi biflorum semen - Nasienie fasoli indyjskiej - nie ma go w monografiach

Dolichos biflorus - Fasola indyjska

1. CHEMIZM:

1. kwasy fenolowe (rozmarynowy)

2. sole mineralne (molibden, żelazo)

2. DZIAŁANIE:

1. moczopędne i rozkurczowe ułatwienie wydalania kamieni nerkowych

2. przeciwbólowe

3. przeciwbakteryjne

4. powoduje fragmentację kamieni nerkowych (bez objawów ubocznych)

3. ZASTOSOWANIE:

1. kamica wapniowa

2. zakażenia układu moczowego

3. zapobieganie nawrotom kamicy po zabiegach chirurgicznych

4. np. preparat Debelizyna

SUROWCE O DZIAŁANIU MOCZOPĘDNYM

Troszkę ogólności (które z gnozji winniśmy pamiętać ;p):

1. głównie surowce olejkowe i flawonoidowe

2. nie łączyć z diuretykami syntetycznymi

3. przyjmować dużo płynów podczas terapii

4. przeciwwskazane w niewydolności nerek lub serca

Juniperi pseudofructus - Owoc rzekomy jałowca

Juniperus communis - Jałowiec pospolity

1. CHEMIZM:

1. olejek eteryczny zawierający terpinen-4-ol

2. flawonoidy

2. DZIAŁANIE:

1. głównym składnikiem działającym jest terpinen-4-ol - działanie:

• moczopędne

• przeciwzapalne

• akwaretyczne

• nadmierne stosowanie podrażnienie nerek uszkodzenie nerek (składniki olejku działają drażniąco)

3. ZASTOSOWANIE:

1. łagodne dolegliwości związane z zatrzymaniem wody w organizmie

2. obrzęki spowodowane niewydolnością nerek i krążenia

3. przewlekły reumatyzm, gościec

4. BEZPIECZEŃSTWO:

1. przeciwwskazania:

• dzieci i młodzież poniżej 18. roku życia

• ostre i przewlekłe zapalenie nerek

• ciąża i laktacja (właściwości poronne)

• nie stosować dłużej niż 3 tygodnie bez konsultacji z lekarzem:

• dłuższe stosowanie (pow. 4 tygodni) lub przedawkowanie - powyżej 10 g) kolka nerkowa i uszkodzenie nerek

3. możliwy wpływ na poziom glukozy u cukrzyków

5. DAWKA - zaleca się stosowanie tylko w mieszankach ze względu na silne działanie drażniące składników olejku

Petroselini herba et radix - Ziele i korzeń pietruszki

Petroselinum crispum - Pietruszka zwyczajna

1. CHEMIZM:

1. olejek eteryczny zawierający apiol i mirystycynę

2. flawonoidy

2. DZIAŁANIE:

1. składniki olejku działanie moczopędne

2. flawonoidy działanie rozkurczowe

3. akwaretyk

4. działa nawet w przypadku całkowitego bezmoczu (np. zatrucie Hg)

3. ZASTOSOWANIE:

1. terapia płucząca w chorobach dróg moczowych

2. profilaktyka i leczenie piasku nerkowego

3. wszelkie przypadki gdy trzeba silnie pobudzić wydalanie moczu

4. BEZPIECZEŃSTWO:

1. duża toksyczność apiolu:

• nie stosuje się korzeni pietruszki zawierających dużo olejku

• działanie poronne + uszkodzenie układu nerwowego + hepato/nefro/ kardiotoksyczność paraliż

• najwięcej w owocach (więc się nie stosuje)

• najmniej w zielu, dlatego się stosuje

• przeciwwskazania:

• ciąża

• obrzęki wywołane chorobami serca i nerek

3. możliwe odczyny alergiczne na skórze/błonach śluzowych u osób wrażliwych na światło

5. DAWKA: 2g surowca (napar) 2-3 x dziennie

Levistici radix - Korzeń lubczyka - nie ma go w monografiach

Levisticum officinale - Lubczyk ogrodowy

1. CHEMIZM i DZIAŁANIE:

1. olejek eteryczny zawierający ftalidy działanie moczopędne i odwadniające

2. kumaryny działanie moczopędne, odwadniające i rozkurczowe

2. ZASTOSOWANIE:

1. GŁÓWNY składnik mieszanek moczopędnych

2. odwadnianie obrzęków kończyn dolnych (on i skrzyp tylko)

3. terapia płucząca w stanach zapalnych dróg moczowych

4. zapobieganie tworzeniu się piasku nerkowego

3. BEZPIECZEŃSTWO:

1. przy dłuższym stosowaniu możliwa nadwrażliwość na światło

2. przeciwwskazania:

• ciąża

• ograniczona czynność nerek

• stany zapalne nerek

4. DAWKA: 4-8 g surowca (napar) kilka razy dziennie między posiłkami

Ononidis radix - Korzeń wilżyny

Ononis spinosa - Wilżyna ciernista

1. CHEMIZM:

1. flawonoidy

2. sole potasu

2. DZIAŁANIE:

1. moczopędne:

• odpowiedzialne są sole sodowe i glikozydy flawonoidowe

• słabsze niż owoców jałowca/korzenia pietruszki

2. saluretyczne - zwiększa wydalanie jonów sodowych

3. ZASTOSOWANIE:

1. stany zapalne dróg moczowych

2. profilaktycznie i leczniczo w piasku nerkowym

3. pomocniczo w:

• infekcjach bakteryjnych dróg moczowych

• chorobach metabolicznych (skaza moczanowa, dermatozy)

4. DAWKA: 2-3 g surowca, 2-3x dziennie

Betulae folium - Liść brzozy

Betula pendula - Brzoza brodawkowata

Betula pubescens - Brzoza omszona

1. CHEMIZM:

1. flawonoidy (kwercetyna)

2. sole potasu

3. witamina C (tylko w świeżych liściach)

2. DZIAŁANIE:

1. działanie moczopędne - dzięki obecności potasu, flawonoidów i związków fenolowych

• zwiększenie wydalania jonów Cl^-

• działanie diuretyczne

• właściwości przeciwbakteryjne i przeciwzapalne

3. ZASTOSOWANIE:

1. stany zapalne dróg moczowych

2. piasek nerkowy

3. lek wspomagający leczenie infekcji bakteryjnych dróg moczowych

4. BEZPIECZEŃSTWO:

1. przeciwwskazania:

• obrzęki spowodowane niewydolnością serca lub nerek

• nadwrażliwość na surowiec lub pyłki brzozy

• dzieci poniżej 12. roku życia

• ciąża i laktacja (z uwagi na brak danych)

• działania niepożądane:

• zaburzenia żołądkowo-jelitowe

• reakcje alergiczne (świąd, wysypka, pokrzywka, katar sienny)

3. stosować przez 2-4 tygodnie (2-3 g suchego surowca, 2-4x dziennie)

Equiseti herba - Ziele skrzypu

Equisetum arvense - Skrzyp polny

1. CHEMIZM i DZIAŁANIE:

1. flawonoidy łagodne działanie moczopędne

2. saponiny łagodne działanie moczopędne

3. krzemionka i potas

2. ZASTOSOWANIE:

1. terapia płucząca w obrzękach (pourazowych i statycznych)

2. infekcje bakteryjne i stany zapalne dróg moczowych

3. profilaktyka kamicy nerkowej

4. ataki artretyzmu

5. schorzenia nerek, pęcherza, reumatyzm - jako składnik mieszanek

3. BEZPIECZEŃSTWO:

1. możliwe dolegliwości żołądkowo-jelitowe i reakcje alergiczne (wysypka)

2. przeciwwskazania:

• obrzęki spowodowane niewydolnością serca lub nerek

• nadwrażliwość na surowiec

• dzieci poniżej 12. roku życia

• ciąża i laktacja (z uwagi na brak danych)

3. nie stosować formy sproszkowanej przez dłuższy czas - nieorganiczna krzemionka

4. dzieci żujące skrzyp (łodygę) działania toksyczne podobne do zatrucia nikotyną

4. DAWKA: 2-3 g surowca (napar), 3-4 x dziennie przez 2-4 tygodnie, zaleca się 5 minutowe gotowanie w celu wyodrębnienia substancji aktywnych

Graminis rhizoma - Kłącze perzu

Agropyron repens - Perz właściwy

1. CHEMIZM:

1. polisacharydy

2. flawonoidy

2. DZIAŁANIE:

1. ekstrakt wodny działanie moczopędne (słabe)

2. ekstrakt etanolowy działanie przeciwzapalne

3. ZASTOSOWANIE:

1. podrażnienia pęcherza moczowego

2. terapia płucząca w stanach zapalnych dróg moczowych

3. piasek nerkowy

4. wspomagająco w problemach skórnych, metabolicznych

4. DAWKA: 5-10 g surowca dziennie (napar)

Urticae herba et folium - Ziele i liść pokrzywy

Urtica dioica - Pokrzywa zwyczajna

Urtica urens - Pokrzywa żegawka

1. CHEMIZM:

1. fenolokwasy:

• kawoilomalonowy (tylko U.dioica)

• chlorogenowy

• flawonoidy

• sole mineralne: wapń, potas, krzem (stos. jako składnik uzupełniający minerały)

2. DZIAŁANIE:

1. przeciwzapalne

2. moczopędne - nie jest do końca udowodnione (tylko 1 badanie kliniczne na pacjentach z niewydolnością serca - niby działało)

3. ZASTOSOWANIE:

1. terapia płucząca

2. wspomagająco w niegroźnych dolegliwościach układu moczowego

3. uśmierzenie bólów stawowych (schorzenia reumatyczne)

4. BEZPIECZEŃSTWO:

1. możliwe dolegliwości żołądkowo-jelitowe i reakcje alergiczne (pokrzywka, wyprysk, świąd)

2. przeciwwskazania:

• cukrzyca lub nadciśnienie (konsultacja z lekarzem przed zastosowaniem)

• terapia diuretykami syntetycznymi

• przyjmowanie leków przeciwkrzepliwych - surowiec zawiera witaminę K (chyba, że w postaci herbatki, to spoko)

• nadwrażliwość na związki czynne surowca

• dzieci do 12. r.ż., ciąża, laktacja - z uwagi na brak danych

• jako środek moczopędny stosować przez 2-4 tygodnie (liść) lub 1 tydzień (ziele)

WSPOMAGAJĄCE:

Taraxaci folium - Liść mniszka lekarskiego

Taraxacum officinale - Mniszek lekarski

1. CHEMIZM:

1. laktony seskwiterpenowe typu germakranu

2. flawonoidy

3. związki potasu

2. DZIAŁANIE:

1. przeciwzapalne

2. moczopędne i saluretyczne (porównywalne z furosemidem)

3. potas zastępuje ten, który został wydalony, więc nie trzeba suplementowa

4. możliwe, że potas i związki goryczkowe również mają wpływ na aktywność moczopędną

5. zwiększenie wydzielania żółci

6. troszkę zmniejsza cukier

3. ZASTOSOWANIE:

1. terapia wspomagająca:

• reumatyzm

• piasek nerkowy

• usuwanie zbędnych produktów przemiany materii

4. BEZPIECZEŃSTWO:

1. możliwe zapalenie skóry po kontakcie ze świeżą rośliną (obecność estru β-glukopiranozylu kwasu taraksynowego)

2. przeciwwskazania:

• niedrożność przewodów żółciowych

• ropne stany pęcherzyka żółciowego

• zamknięcie jelita krętego

5. DAWKA: 4-10 g surowca 3x dziennie

Polygoni avicularis herba - Ziele rdestu ptasiego - brak surowca w monogafiach

Polygonum aviculare - Rdest ptasi

1. CHEMIZM:

1. flawonoidy

2. fenolokwasy

3. kwas krzemowy

2. DZIAŁANIE:

1. działanie moczopędne - flawonoidy + krzemionka

2. zapobieganie tworzeniu kamieni nerkowych - kwas krzemowy „rozpuszcza” się i tworzy koloid ochronny w moczu

3. ZASTOSOWANIE - choroby reumatyczne, choroby układu moczowego w postaci gotowych preparatów ziołowych.

Phaseoli pericarpium moczopędne, obniża poziom cukru

Aminokwasy, aminy

Stos. w schorzeniach nerek i odróg moczowych. Wspomagająco reumatyzm, kamica moczowa.

Fiołek trójbarwny metaboliczne, na skórę, moczopędne

Flawonoidy, surowiec: ziele

Zwiększa wydalanie Cl

Wspomagająca - gościec, dna moczanowa

Głównie choroby skórne (wyprysk dziecięcy, trądzik, egzema)

Łopian (Bardanae radix) - moczopędny, oczyszczający, napotny

Poliacetyleny, olejek, laktony seskwiterpenwe, kwasy fenolowe

Jako „czyszczący krew” surowiec.

Herbata, kawa, kakao

W mieszankach jest jeszcze znamiona kukurydzy, bławatek, rdest ptasi, wrzos (łagodne właściwości moczopędne).

---