9. SOCJOLOGIA POLITYKI

1. Teoria a socjologia polityki:

XIX wiek - część badaczy (Marks, Tocqueille) zaczęła uprawiać socjologię polityki. Duży rozwój w latach 30-tych XX wieku. Jest to alternatywa do wyjaśniania zjawisk w opozycji do teorii polityki. Większy nacisk położony jest na badanie struktury społeczeństwa (często odwołuje się do społecznych uwarunkowań zjawisk politycznych, np. stratyfikacji społecznej).

L. Coser zdefiniował pojęcie socjologii polityki: pole badawcze socjologii to społeczne uwarunkowania i konsekwencje danego rozkładu władzy w granicach jednego społeczeństwa lub między różnymi społeczeństwami oraz konflikty społeczne i polityczne, które prowadzą do zmian w rozkładzie władzy.

Teoria polityki wychodzi od państwa i bada, jak ono wpływa na społeczeństwo. Socjologia polityki odwrotnie - jak społeczeństwo wpływa na państwo.

Według Sielskiego - socjologia polityki to dział wiedzy zajmujący się społecznymi uwarunkowaniami sprawowania władzy politycznej.

Występują 3 pola badawcze: a) ośrodki decyzyjne - elity, przywódcy i przywództwo (władza jako wpływ wywierany przez rządzących na rządzonych); b) instytucje pośrednie - biurokracja, grupy nacisku, zrzeszenia polityczne, partie, stowarzyszenia, ruchy społeczne; c) grupy społeczne - zagadnienia związane ze stratyfikacją społeczną, podziałem na grupy, postawy polityczne, kultura polityczna, świadomość społeczna.

Teoria - jest to ogólna koncepcja oparta na poznaniu i zrozumieniu istotnych czynników kształtujących pewną sferę rzeczywistości: a) teoria szerokiego zasięgu, np. dialektyczna Marksa; b) teoria średniego zasięgu; c) teoria szczegółowa.

Występują 3 teorie: a) funkcjonalna - bada czynniki, które tworzą harmonię w społeczeństwie; b) konfliktu - postęp jest wynikiem konfliktu, a każdy konflikt tworzy nową rzeczywistość; c) wymiany społecznej - wymiana świadczeń tworzy harmonię w społeczeństwie, także między organizacjami, państwem i jednostką.

Turner - najbardziej ogólne i rozpowszechnione teorie socjologiczno-polityczne to: a) funkcjonalna; b) konfliktu; c) wymiany społecznej; d) interakcjonizmu symbolicznego; e) fenomenologiczna.

Każda z nich zawiera zespół fundamentalnych założeń na temat charakteru rzeczywistości społecznej, określenie szans i granic poznania społeczeństwa, dyrektywy metodologiczne.

Zalecenia: a) każda z teorii społecznych jest przydatna o tyle, o ile wyjaśnia rzeczywistość społeczną w całości lub we fragmentach w sposób logiczny i znajduje swoje potwierdzenie w przykładach empirycznych. Żadnej nie należy odrzucać ani przywiązywać się, żeby nie ograniczać perspektywy poznawczej; b) rzeczywistość społeczna jest zbyt złożona i zmienna w czasie i przestrzeni, aby można było ją wyjaśnić tylko jedną teorią. Należy ją pojmować i badać w całej złożoności, nie starać ujmować w ramy ograniczonego zestawu twierdzeń.

2. Teoria konfliktu - podejście ewolucjonistyczne:

Występują 2 kierunki teoretyczne:

a) ewolucjonizm (T. Malthaus, XIX w.) - mają pojawić się konflikty społeczne, których przyczyną będzie wzrost środków niezbędnych do egzystencji człowieka - ale ludzi jest coraz więcej, więc wystąpi walka o te ograniczone środki. Teoria ta nie sprawdziła się, gdyż środków jest dużo, ale są nierówno rozmieszczone;

b) darwinizm społeczny (H. Spencer) - zastąpił on koncepcję doboru naturalnego selekcją w życiu społecznym. Selekcja ta miała wyeliminować ze społeczeństwa jednostki niedostosowane, czyli miano udoskonalać życie społeczne. Selekcja ta ma charakter deterministyczny, czyli nie można jej ograniczyć czy zahamować. Zastąpienie niższych form przez wyższe jest naturalne.

W. Summer - istotą funkcjonowania społeczeństwa jest balansowanie elementów równowagi i konkurencji. Instrumentem prowadzącym do zachowania równowagi społecznej jest wolna gra sił ekonomicznych, walka o byt i przetrwanie najlepiej dostosowanych - mają funkcję stabilizującą i są motorem postępu. Konflikt społeczny jest i będzie zawsze - gdy go nie ma, nie ma postępu.

3. Teorie funkcjonalizmu odwołujące się do koncepcji organicyzmu społecznego:

A. Comte - socjologia powinna zajmować się społeczeństwem i je badać. Społeczeństwo jest systemem, w którym rządzą prawa inne niż te, które określają zachowania jednostki. Odwoływał się do metod biologii - kierowanie to organicyzm społeczny, poszukuje analogii pomiędzy życiem społecznym a organicznym.

Główne potrzeby:

homeostaza (stan równowagi organizmu żywego)

ekwilibrium (równowaga).

Cel analizy socjologicznej - zbadanie poszczególnych elementów systemu pod kątem zaspokajania potrzeb całości (ich funkcjonalności).

Durkheim - rozpatruje społeczeństwo jako całość, która nie jest redukowana do swoich części składowych.

Malinowski, Radcliff, Brown - antropolodzy, którzy rozwijają analizę funkcjonalizmu. Rozpatrywali społeczeństwo przez pryzmat potrzeb indywidualnych człowieka, głównie biologicznych - ich zaspokajanie zmusiło do organizowania się w grupy. Grupy te mają kolejne potrzeby i do ich zaspokajania muszą być stworzone wyższe struktury.

Malinowski mówi o uniwersalnej funkcjonalności (każdy element potrzebny jest całości).

Brown - występuje funkcja, gdzie występuje układ czynności cząstkowej do czynności całości, której jest częścią. Rola zwyczaju społecznego - całość systemu jest funkcją poszczególnego zwyczaju społecznego. System działa, gdy występuje jedność funkcjonalna (wszystkie części zgodnie współdziałają bez trwałych konfliktów).

Założenia funkcjonalizmu

a) system społeczny jest jednością zintegrowaną

b) funkcja to wkład każdego elementu struktury społecznej do zachowania integracji systemu

c) wszystkie elementy systemu przyczyniają się zgodnie do jego wewnętrznej integracji.

4. Współczesne teorie funkcjonalizmu:

Ujęcie strukturalne (Parsons) - społeczeństwo to system, który jest tworzony przez interakcje jednostek, które są nieprzypadkowe, ale określone przez pewne standardy zachowań (całokształt tych zachowań tworzy strukturę społeczną). System oparty jest na pewnych wzorach stosunków pomiędzy aktorami, jest uzależniony od ról - rola to główne ogniwo łączące aktora ze strukturą społeczną, to byt psychologiczny. Rola jednostki w systemie określona jest w procesie socjalizacji i przez kontrolę społeczną. Także systemy oparte są na wzorcach oczekiwań i rozpatrywane są z punktu widzenia ich miejsca w globalnym systemie społecznym i dostatecznie mocno utrwalonym w działaniu.

Imperatywy równowagi systemu: A G I L = A (adaptacja); G (cel - goal); I (integracja); L (trwanie - latency).

System musi zapewnić środki do trwania, a zapewnia je otoczenie systemu. Ich zapewnienie jest możliwe dzięki adaptacji systemu do środowiska. Uzyskane środki muszą być tak rozdysponowane, żeby osiągnąć cele całego systemu. Integracja wiąże się z zachowaniem stosunków między elementami systemu i koordynacją ich działań. Trwanie - system trwa dzięki instytucjonalizacji ról społecznych.

System podlega ewolucji - różnicują się elementy systemu i nowe role społeczne; każda zmiana to naruszenie równowagi. Harmonia i równowaga to stan normalny i cel systemu.

Parsons w małym stopniu bada elementy dysfunkcjonalne, bo to zjawisko patologiczne, więc nie jest wpisane w schemat harmonijnej struktury.

Merton - poddał twierdzenie Parsonsa krytyce, zwłaszcza 3 tezy: o funkcjonalnej jedności systemów społecznych; o funkcjonalnej uniwersalności elementów systemu; niezmienności funkcjonalnej elementów dla systemu społecznego.

Merton uważa, że elementy systemu nie dążą do pełnej integracji, bo nie chcą lub nie są potrzebne. Analiza funkcjonalna powinna rozstrzygać o funkcji i jej pozytywnej lub negatywnej wartości dla systemu. Wszystko trzeba sprawdzać empirycznie.

Teoria funkcjonalna:

Zalety: holizm - społeczeństwo jako całość, związki zjawiska - fakty.

Wady: w małym stopniu opiera się na kategorii interesów, szuka tylko pozytywów. Stosuje się do badań elit.

5. Struktura ad-hoc-kracji:

Jest to przeciwieństwo biurokracji, postulat, jak tworzyć niektóre struktury biurokratyczne.

Powinno występować swobodne komunikowanie się, należy dostosować się do środowiska:

a) struktura nieregularna i płynna, nastawiona na załatwianie spraw

b) równoległe komórki organizacyjne mają ten sam potencjał decyzyjny i wykonawczy;

c) zasady funkcjonowania są regulowane przepisami;

d) skupia się na wykonywaniu zadań, jakie organizacja ma do spełnienia.

6. Teoria konfliktu - podejście dialektyczne i funkcjonalne:

Karol Marks: występuje teza - antyteza - synteza. Występuje konflikt tezy i antytezy, co sprawia, że tworzy się nowa wyższa jakość i tak w kółko (tylko konflikt daje postęp). Wszystkim stosunkom społecznym towarzyszą ich zaprzeczenia. Istnienie klasy posiadającej generuje istnienie klasy przeciwnej. W komunizmie nie ma klas, nie ma konfliktu, nie ma rozwoju.

G. Simmel: dialektyka jest wyrazem współistnienia przeciwstawnych tendencji w porządku społecznym. Każdy system dąży zarazem do porządku i destabilizacji. Konflikt ten jest trwałym procesem zachodzącym wewnątrz systemu społecznego. Społeczeństwo chce dążyć do jedności, ale to się nie udaje, ale ten pęd napędza postęp.

Ralph Dahrendorf - źródłem konfliktu jest nierówność dostępu do władzy politycznej. Część ludzi dąży do dominacji, część się podporządkowuje. Ten podział polaryzuje społeczeństwo; sprzeczność interesów stron rodzi konflikt.

Coser - zaprzecza twierdzeniu Dahrendorfa. Konflikt jest powszechny, ale jego źródłem są subiektywne przyczyny. Przyczyny konfliktu nie leżą w rzeczywistości społecznej, tylko w poglądach na nią. Należy starać się przezwyciężać konflikt w celu dalszej integracji systemu. Stosunki społeczne to zarzewie konfliktu. Każdy konflikt rodzi postęp.

7. Teoria wymiany społecznej - podejście behawioralne i strukturalne:

Z ekonomii - jednostki ludzkie działają racjonalnie na rynku ekonomicznym, dążą do wymiany dóbr o tej samej lub zbliżonej wartości (jest to podstawa wymiany społecznej).

Simmel - wszelkie kontakty społeczne toczą się na zasadzie dawania i brania.

Nurt behawioralny:

G. Homas (początek lat 60-tych XX wieku) - zachowania społeczne stanowią wymianę działań materialnych i niematerialnych; do wymiany popycha oczekiwanie uzyskania korzyści. Potrzeba wymiany wynika z predyspozycji człowieka i kultury.

Stanowisko indywidualistyczne (Homas) - grupy społeczne nie są niezależnymi bytami; stosunki i zjawiska społeczne można badać w odniesieniu do jednostek.

Stanowisko behawioralne (Homas) - prawdziwie użyteczne są tylko teorie i metody psychologiczne.

Stanowisko redukcjonistyczne (Homas) - wszystko, co społeczne może być rozumiane na drodze badania diad (2-osobowe grupy w izolacji od wszystkich innych stosunków) - działania jednostek są podstawowym i ostatecznym instrumentem wyjaśniania zjawisk społecznych.

Nurt strukturalny (P. Blau):

Badanie tylko interpersonalnych stosunków wymiany nie daje całości wyjaśnień. Trzeba badać bardziej złożone struktury. Zachowania grup społecznych nie podlegają redukcji do zachowań jednostek. W miarę wzrostu liczby uczestników zmienia się sytuacja, więc trzeba wprowadzić transakcje pośrednie (środkiem wymiany jest pieniądz). Występuje konieczność uregulowania tych transakcji w sposób normatywny. Instytucjonalizacja procesów wymiany - normy i uogólnione środki wymiany. Władzę można uzyskać mając coś, czego nie mają inni - stosunki wzajemnej wymiany (nierównoważnej), gdzie X ponosi większe koszty niż Y. Naruszenie wzajemności i proporcji wymiany prowadzi do konfliktu.

8. Weberowska definicja władzy i jej aspekty:

Władza jest to element tworzący sferę polityki. Według Webera władza to podstawowa kategoria analityczna systemów społecznych. Jednostkowy charakter władzy to szansa realizacji przez jednostki lub grupy ich własnej roli w ramach wspólnego działania, nawet wbrew oporowi innych, którzy w tym działaniu biorą udział. Władza jest aspektem większości stosunków społecznych, wynika z układu interesów materialnych i duchowych.

6 aspektów władzy:

behawioralny - zachowanie jednostki wpływa na zachowanie drugiej jednostki

teleologiczny - władza jest drogą do osiągnięcia ważnych celów

instrumentalny - władza umożliwia korzystanie ze specjalnych środków

konfliktowy - władza umożliwia rozstrzyganie konfliktów na korzyść jednej ze stron

racjonalny - władza jest szczególnego rodzaju stosunkiem społecznym

personalny - nosicielem władzy są głównie jednostki

9. Panowanie polityczne w ujęciu Maxa Webera:

Panowanie opiera się na stosunkach nadrzędności i podrzędności i na założeniu, że dany rozkaz zostanie wykonany pod wpływem wiary w prawomocność władzy, która ten rozkaz wydaje.

Występują następujące elementy: jednostka, konflikt, przemoc i przymus.

Zjawisko panowania zachodzi, gdy:

a) Istnieje jednostka lub grupa panująca nad społeczeństwem

b) Istnieje jednostka lub grupa poddanych lub podwładnych

c) Panujący wpływają na postępowanie podwładnych i dają temu wyraz

d) Istnieją dowody na to, że poddani akceptują wolę panującego nawet bez wywierania na nich wpływu

Rodzaje panowania:

Legalne - opiera się na systemie praw stosowanych w działalności prawnej i administracyjnej, gdzie posłuszeństwo obowiązuje wobec ustanowionej zasady; także rozkazujący podległy jest obowiązującemu prawu.

Tradycyjne - opiera się na wierze w prawomocność władzy, która istniała zawsze - posłuszeństwo okazywane osobie pana na mocy tradycyjnego prestiżu. Tradycyjne - władza ponad żoną, dziećmi, służbą, przekształciła się we władzę patrymonialną (połączenie spraw publicznych z prywatnymi).

Charyzmatyczne - realizowane w oparciu o charyzmę - cecha osobowości, która oddziela jednostkę od innych, zwykłych ludzi, ma szczególną władzę. Występuje charyzma dziedziczna i instytucjonalna (przekazanie właściwości charyzmatycznej w drodze obrzędów magicznych, np. sukcesja apostolska.

Le Bon - prestiż może być nabyty (np. związany z mundurem), wrodzony (inteligencja). Charyzma - ludzie muszą w to ślepo wierzyć.

10. Przedstaw 4 modele teoretycznej interpretacji procesu socjalizacji politycznej:

Ateoretycznre spojrzenie na proces socjalizacji:

Podejście intuicyjne, intuicyjnie rozumiane i wyjaśniane procesów politycznych. Można pominąć teorię, wzory nabywamy od rodziców.

Teoria alokacji:

Model, gdzie wartości w społeczeństwie są odpowiednio rozmieszczane, a każde społeczeństwo dąży do stanu równowagi. Teoria ta jest krytykowana.

Teoria utrzymania systemu:

Celem socjalizacji jest utrzymanie systemu i osiąganie stabilności. System jest stabilny, gdy można spokojnie rozwiązywać problemy, w miarę sprawiedliwie. Niestabilny system będzie zdolny do gwałtu wobec obywateli, którzy się nie dostosują. Stabilność - gdy działania państwa mają długą perspektywę czasową. System trwa, gdy przenika w dość stałej formie od jednej generacji do drugiej. Socjalizacja idzie w dwóch kierunkach:

Wertykalnym (między generacjami) - proponowanie przez dorosłych wzorów zachowań dla nastolatków, by jedna generacja przechodziła łagodnie w drugą; wartości muszą być akceptowane.

Horyzontalnym (w obrębie generacji) - istnieją pęknięcia wewnątrz generacji, mogą zachwiać stabilnością, są różnice etniczne, ekonomiczne, profesjonalne, językowe; trzeba wprowadzić takie wzorce, by ich uniknąć, utworzenie subiektywnej zgodności, tworzyć wzory prowadzące do tej zgodności.

Teoria trwałości systemu:

Socjalizacja ma nie tylko stabilizować, ale i zmieniać, członkowie społeczeństwa mogą przetwarzać wartości w decyzje, mogą uzyskiwać poparcie dla tych działań większości; system sam się modyfikuje i reguluje. Według Eastona (USA) - trwając przez stulecia zmienia się przez stulecia. System powinien dawać przewidywane reakcje i kreować zmiany. Zmiany w systemie następują, gdy nie spełnia on dwóch warunków (presja na system):

1. Gdy osoby na wysokich stanowiskach nie są zdolne do podejmowania decyzji w interesie społecznym.

2. Zdolne są to robić, ale ich decyzje są odrzucane przez większość i nie przysparzają autorytetu (wtedy jest presja na system do zmiany).

Zmniejszenie presji na system - upowszechnienie w społeczeństwie takich wartości, które doprowadzą do równowagi.

Problem komunikowania - by system umiał przetwarzać te wartości, należy analizować presje, które mogą doprowadzić do nietrwałości systemu.

11. Procesualna definicja władzy:

Władza jest cechą relacji, a nie atrybutem osobowości. Jest to wpływ wywierany na partnerów we wzajemnej relacji. Wpływ może być urzeczywistniony przy zastosowaniu różnych strategii.

Strategie wpływu:

a) Perswazji

b) Nakłaniania przez korzyści materialne

c) Odwołanie się do zobowiązań bądź ogólnie uznanych norm

d) Eliminacji innych możliwości zachowań

e) Manipulowania percepcją rzeczywistości

f) Groźbą zastosowania sankcji.

Władza to możliwość rozstrzygania konfliktów społecznych na zasadzie mediacji.

Crozier & Friedberg:

Władza to stosunek wymiany, gdzie jedna ze storn uzyskuje więcej kosztem drugiej strony. Władza jest dwustronnym stosunkiem wymiany, gdzie warunki są korzystniejsze dla jednej ze storn.

Bachrach & Bartz:

Władza to relacja w ujęciu związanym z konfliktem interesów lub wartości. Jednostka ma w określonej dziedzinie wpływ na inne jednostki o tyle, o ile bez groźby lub z groźbą powoduje zmianę postępowania drugiej osoby.

Podejście procesualne do zjawiska władzy (podporządkowanie się założeniom):

1. Czynniki wpływające na relacje władzy są zmienne; każda władza ma inne relacje. Władza polityczna jest w ciągłym procesie stawania się.

2. Animatorami stosunków władzy są aktorzy.

3. Aktorzy działają w sposób celowy i racjonalny, zaś władzę traktują w sposób instrumentalny.

4. Pomimo decydującego wpływu aktorów stosunek władzy podlega także innym czynnikom, co nie pozwala w pełni manipulować władzą.

12. Koncepcja klasy politycznej Giddensa:

Występują 3 elementy struktury społecznej:

1. Elita

2. Struktura pośrednia:

a) Warstwa rekrutacyjna

b) Warstwa administracyjna

3. Non-elite (masy)

Podział elit politycznych według kryterium funkcji w procesie decyzyjnym:

1. Artykulacyjne - określenie potrzeb społecznych i ich operacjonalizacji w postaci celów politycznych.

2. Wpływu - osoby wyróżnione przez struktury władzy, ale wywierające wpływ na podejmowanie decyzji, np. w przemyśle.

3. Decyzyjne - osoby zajmujące się podejmowaniem decyzji strategicznych.

13. Procesualna koncepcja władzy - podejście K. Galbrighta:

Instrumenty wywierania wpływu przez władzę na poddanych:

1. Autorytet

2. Dobra materialne

3. Organizacja

Strategie wywierania wpływu:

1. Stosowanie sankcji negatywnych (źródło - autorytet)

2. Stosowanie sankcji pozytywnych (źródło - dobra materialne)

3. Wpływ przez nieświadome podporządkowanie (źródło - za pośrednictwem organizacji)

Typy władzy:

1. Zasłużona - uzyskuje posłuszeństwo dla swoich decyzji, bo może zastosować sankcje negatywne.

2. Kompensacyjna - narzuca wolę stosując sankcje pozytywne.

3. Uwarunkowana - ma charakter subiektywny, posłuszeństwo decyzjom wynika z przekonania o słuszności podporządkowania się tym decyzjom, a sam fakt istnienia relacji władczych nie jest uświadomiony.

Galbright - władza uwarunkowana jest typem władzy występującej powszechnie na świecie, bierze się z tradycji. Przekonanie o słuszności podporządkowania się decyzjom władczym jest podstawą funkcjonowania systemu demokratycznego. Władza poprzez organizację - państwo wydaje normy.

14. Władz organizacyjna:

Organizacja:

To zbiorowość społeczna, która ma sztuczną i konwencjonalną genezę - została utworzona przez świadomą działalność ludzi w celu spełnienia określonych zadań. U podstaw organizacji istnieje funkcja, a realizacja funkcji to wspólny cel działania uczestników organizacji.

Struktura organizacji, jej normy i strategie tworzą sfery niepewności - jeśli ktoś zdobędzie nad nimi kontrolę, przejmuje władzę w organizacji. Im większa sfera, tym większa władza.

Crozier & Friedberg (typy władzy odpowiadają sferom niepewności organizacji):

1. Władza eksperta - wynika z opanowania szczególnych i trudnych do zastosowania umiejętności i specjalności funkcjonalnych.

2. Władza pośrednia - wynika z kontroli powiązań organizacji z jej otoczeniem.

3. Wynikająca z dostępu do kanałów komunikacji oraz do określonych typów informacji.

4. Władza podwładnych nad przełożonymi - wynikająca z operowania przepisami organizacji.

15. Strategia i warunki wywierania wpływu:

Strategie wywierania wpływu:

1. Lęk i nadzieja - wymuszanie i nagradzanie; uznanie przez podwładnego prawa przełożonego do karania, nadzieja na nagrodę. Jest to skuteczne, gdy jest systematyczne, logiczne, wiarygodne (obietnica musi być realizowana, zwłaszcza nagroda).

2. Tradycja - podstawa funkcjonowania władzy legalnej opiera się na przekonaniu podwładnego, że przełożony ma prawo wpływać na jego postępowanie, a on musi się podporządkować.

3. Ślepa wiara - na niej opiera się władza odniesienia. Jest charyzmatyczny przełożony, a z nim identyfikuje się podwładny.

4. Racjonalna wiara - wywierana w ramach organizacji. Podwładni realizują polecenia przełożonego, bo mają dowody na to, że jest ekspertem w swej dziedzinie i wie najlepiej, jak postępować.

5. Racjonalne przekonanie - władza eksperta jest wzmocniona, bo przełożony stara się przekonać podwładnego do danych decyzji. Stwarza wrażenie, że daje mu uznanie i dzieli się swoją władzą z podwładnym.

6. Wspólne ustalenia - realizowana władza przedstawicielska. Grupa podporządkowana daje swe uprawnienia w górę, przez co w sposób domniemany przekazuje swą akceptację przełożonemu, a ten realizuje swą władzę tak długo, jak długo konsultuje swe decyzje z podwładnymi i zmierza w danym kierunku. Tu wszyscy zwyciężają, wygrywają.

Warunki, aby organizacja zyskała przewagę w relacjach ze swym otoczeniem:

Symetria bimodalna - organizacja ma akceptację dla swych celów wśród swych członków. Członkowie muszą być przekonani o słuszności celów realizowanych przez organizację. Stopień aprobaty otoczenia dla celów organizacji jest zależny od stopnia aprobaty dla tych samych celów wewnątrz organizacji.

Dostęp organizacji do innych źródeł władzy - możliwość sprawowania 3 rodzajów władzy: zasłużonej, kompensacyjnej, uwarunkowanej (z Galbrighta). Chodzi o możliwość stosowania wszystkich rodzajów władz. Państwo stosuje sankcje za autorytet i za gospodarkę. Dysponowanie tymi 3 rodzajami władzy daje organizacji przewagę nad otoczeniem.

Ograniczona liczba i różnorodność celów organizacji - im więcej celów, tym większe ryzyko, że się ich nie zrealizuje. Cele podstawowe i niezbędne należy zachować. Im mniej celów do zrealizowania, tym większa siła wpływu wyniesionego przez organizację.

16. Teoria elit G. Moski i V. Pareto:

Koncepcja Moski: Teoria klasy rządzącej - każde społeczeństwo dzieli się na homogeniczną rządzącą mniejszość i heterogeniczną rządzoną większość. We wszystkich społeczeństwach są 2 klasy ludzi - rządzący i rządzeni. Pierwsza jest zawsze nieliczna, wykonuje wszystkie funkcje polityczne, monopolizuje władzę i korzysta z jej dobrodziejstw. Druga jest kierowana i kontrolowana w sposób mniej lub bardziej zgodny z prawem, brutalny lub arbitralny. Klasa rządzona dostarcza rządzącym materiały i środki do życia i instrumenty gwarantujące żywotność całego organizmu politycznego. Mniejszość jest normalnie predysponowana do rządzenia, bo jest jej mniej. Klasa rządząca ma cechy, które dają jej wyższość materialną i intelektualną: męstwo (społeczeństwa pierwotne); bogactwo i pochodzenie (osiadłe); zdolności osobiste, wiedza i inteligencja (wysoko rozwinięte). Ważne są powiązania między bogactwem a władzą, bo one tworzą się nawzajem. W demokracji stan posiadania decyduje o wykształceniu. Klasa rządząca dzieli się na wyższą (monopolizuje funkcje decyzyjne) i niższą (wykonuje podjęte decyzje). Niższa to subelita. Jej funkcje - podstawowa grupa społeczna, z której rekrutują się nowi członkowie warstwy niższej, wykonuje decyzje, umożliwia wyższej kształtowanie jej obrazu w nie-elitach (reszta społeczeństwa), taki układ daje miejsce na uprzywilejowanych, co działa stabilizująco na sieci określonego układu. Skład subelity zmieniał się wraz z epokami historycznymi. Autokracja - kapłani i wojownicy, późniejsza autokracja (monarchia) - arystokracja; demokracja - nowa klasa średnia, np. urzędnicy, naukowcy, lekarze, intelektualiści. Podział elity na pochodzącą z wyboru i biurokratyczną. Każda elita szuka zawsze uzasadnienia swej władzy w tzw. Formule politycznej. Opiera się na przekonaniach, np. ponadnaturalnych (władza pochodzi od Boga); naturalnych (ciągłość władzy); legalistycznych (suwerenna władza ludu). Jest ona bezkonfliktowym pozyskiwaniem mas. Klasa przyjmuje taką formułę, jaka jej odpowiada do uzasadnienia władzy. Twierdzenie o cyrkulacji - klasy polityczne chylą się ku upadkowi, gdyż nie reprezentują tych cech, dzięki którym doszli do władzy.

Koncepcja Pareto - podzielił społeczeństwo na wyższą - elitę i niższą - nieelitę warstwę. Do wyższej należały pewne zbiorowości zwane przez niego arystokracją. Elita - rządząca i nierządząca. Do elity zalicza się ludzi, którzy w danej dziedzinie osiągają najwyższe wskaźniki. Klasa rządząca w celu utrzymania władzy posługuje się ludźmi rządzonymi.

Pierwsza kategoria klasy rządzącej stosuje siłę i składa się z żołnierzy, policji i zbirów. Druga kategoria posługuje się sprytem i od Rzymu do dziś wchodzi w nią „klientela politykierów”.

O przynależności do elity decydują cechy jednostkowe (rezydua). Jest kilka klas, a ich rozkład decyduje o stanie grupy. Z chwilą ich zachwiania, które służą klasie rządzącej do zagarnięcia i utrzymania władzy, dochodzi do jej upadku, jeśli nie dokonał się proces jej reprodukcji ilościowej i jakościowej. Reprodukcja - dopuszczenie do klasy wyższej członków klasy niższej, którzy wnoszą do niej energię i proporcję rezyduów niezbędne do utrzymania się przy władzy. Gdy to nie zachodzi, grupa rządząca upada i naród też. W okresie rewolucyjnym jednostki klasy wyższej są jednostkami gorszymi, a z niższej - lepszymi.

Twierdzenia podsumowujące:

1. Każde społeczeństwo dzieli się na rządzącą większość mniejszość i na rządzącą większość - elita (władza bezpośrednia).

2. Związki między elitą a społeczeństwem zachodzą za pośrednictwem subelity - przedstawiciele klasy średniej. Subelita dostarcza elicie nowych członków i stanowi warunek stabilizacji.

3. Uzasadnieniem panowania elity jest formuła polityczna - religijna (ponadnaturalne), tradycyjna (naturalne) lub prawo (legalistyczna).

4. Elity podlegają rotacji:

a) między dwiema kategoriami elit rządzących np. ekonomicznych i administracyjnych;

b) między elitą a resztą społeczeństwa następuje przechodzenie jednostek z warstw niższych do wyższych lub zastąpienie dotychczasowej elity przez kontrelitę.

17. Konfliktowa interpretacja teorii elit:

Opiera się na twierdzeniu o przeciwnych interesach elity i reszty społeczeństwa oraz niemożności kontrolowania elit przez masy. Konflikt występuje na płaszczyźnie materialnej i aksjologicznej.

Weber - cechy, które konstytuują podziały społeczne, decydują, czy mamy władzę: a) godność, b) szacunek, c) prestiż, d) poważanie.

Mniejszość ma przewagę - lepsza komunikacja, organizacja, może utrzymać w sekrecie wiedzę.

3 metody sukcesji władzy charyzmatycznej: a) ustanowienie nowego przywódcy w oparciu o prezentowane przez niego kwalifikacje charyzmatyczne; b) desygnowanie następcy przez przywódcę; c) desygnowanie przez uczniów i zwolenników.

Michels - historia elit to rywalizacja, stare-nowe elity; nieustanna walka; mniejszość panująca zastępowana przez inną - nieuchronna tendencja rozwoju społeczeństwa; w łonie mas pojawiają się zorganizowane mniejszości, amalogacja nowych przywódców - wchłonięci przez klasę polityczną; elity są trwałym i niezbędnym czynnikiem rozwoju i powstawania demokracji; przywódca ma poparcie mas. Instytucja przywództwa rodzi się w wyniku nieskrępowanego procesu cywilizacji elit.

Burnham - kapitalizm wchodzi w fazę schyłkową, dominacja kapitalizmu jest zastępowana warstwą menadżerów. Podstawa to rozproszenie własności środków produkcji (spółki akcyjne - rewolucja menadżerów - oddzielenie własności od kontroli). Nowa elita władz - menadżer obsadza swoimi.

Mills - klasa panująca jest elitą władzy, hierarchiczne instytucje stanowią ośrodek władzy. Współczesne elity skupiają się wokół instytucji ekonomicznych, politycznych i wojskowych, na ich szczytach jest kumulacja prestiżu i władzy - między nimi następuje wymiana kadr.

Elita polityczna - to warstwa społeczna na szczycie hierarchii społeczeństwa. Członkowie podobnego pochodzenia społecznego, łączą ich więzi towarzyskie, zawodowe, rodzinne, a przede wszystkim wspólne interesy, podobne wykształcenie, przebieg kariery; występuje poczucie przynależności do elity.

Elita jest wewnętrznie ustrukturyzowana - wewnętrzny trzon (ze szczytów; przechodzenie z jednej instytucji do drugiej); zewnętrzny trzon - osoby, które bierze się w rachubę przy decyzji); środek ( ci, którzy przygotowują koncepcje - doradcy, eksperci).

Formuła polityczna - interes władzy, jest niekontrolowana.

18. Funkcjonalna interpretacja teorii elit:

Jest to konsensus między zasadami elementarnymi a istnieniem elity. Etatyści - zwolennicy poglądu o niezbywalności elit i ich sprawczej roli.

Manheim (typy elit):

1. polityczne;

2. organizatorskie;

3. intelektualne;

4. artystyczne;

5. moralne;

6. religijne.

Kryteria dostępu do elit: a) krwi; b) własności; c) osiągnięć (arystokracja, burżuazja, demokracja) - wszystkie kryteria wykorzystywane są w stabilizacji struktury społeczeństwa.

Obraz elit: a) wzrost liczby elit i zmniejszenie się ich władzy - eliminują się wzajemnie. Żadna grupa społeczna nie może zdobyć wpływu na całe społeczeństwo; b) przełamywanie ekskluzywności elit; c) zmiana zasad rządzących selekcją elit; d) zmiana wewnątrz składu elit.

Laswell (3 interpretacje): a) elita władzy - grupa społeczna mająca dostęp do określonych wartości; b) uniwersalna elita społeczna; c) według kryterium doboru - dostęp do dóbr - ci, co otrzymują najwięcej (prestiż, dochód, bezpieczeństwo).

Są 3 klasy - a) panująca; b) zależna (subiektywna); c) poddani.

Bottomore - elita rozumiana szeroko - pewne grupy zawodowe dysponujące wysokim statusem w społeczeństwie, elita władzy jest tylko węższą grupą w obrębie warstwy rządzącej (ci, co sprawują władzę, tj. przedstawiciele rządu, wyższej administracji, wojska, członkowie potężnych rodzin).

Field i Higley - elita to ci, co mają wpływa na proces decyzyjny, mają strategiczną pozycję, to zbiór jednostek, które dzięki dobrym pozycjom w kluczowych organizacjach społecznych mogą kształtować procesy decyzyjne regularnie i substancjalne. W procesie decyzyjnym elity muszą uzyskać poparcie wystarczające do realizacji własnych przedsięwzięć, nie mogą przeciwstawiać się wartościom, co do których jest konsens społeczny.

Aspekty analizy: a) stopień strukturalnej integracji - powiązania formalne i nieformalne wewnątrz elity; b) zakres porozumienia dotyczący wartości politycznych - zasad organizacji życia politycznego.

19. Dzisiejsze elity polityczne w Europie Wschodniej:

Przejście z systemu totalitarnego do demokracji - w drodze porozumienia elit. Przekształcenia elit w państwie postkomunistycznym:

1. Wymiana elity rządzącej (całkowita zmiana składu)

2. Reprodukcja wewnątrzgeneracyjna prosta - żadne zmiany, elita ta sama, np. w Mołdawii.

3. Reprodukcja wewnątrzgeneracyjna przez konwersję - rezultat zmian kapitału politycznego dotychczasowej elity rządzącej w kapitał ekonomiczny. Elita polityczna zmienia się w elitę ekonomiczną.

4. Reprodukcja wertykalna - wynik awansu zawodowego osób zajmujących w starym systemie miejsce w subelicie, rewolucja zastępców, np. w SLD.

5. Reprodukcja międzygeneracyjna elity nomenklaturowej - obsadzenie większości stanowisk w elicie rządzącej przez potomków elity komunistycznej, np. Barcikowski, Wiatr.

6. Reprodukcja międzygeneracyjna elity przedkomunistycznej - obsadzenie większości stanowisk w elicie rządzącej przez potomków elity przedwojennej, np. Giertych.

20. Elity a demokracja:

Demokracja to system współzawodnictwa, metoda dochodzenia do władzy jednostek, współzawodnictwo o pozycję społeczną.

1. Wybory to środek kontroli elit - elita musi spełniać oczekiwania społeczne, by być wybraną.

2. Sankcja za niewywiązanie się z obietnic - następne wybory.

3. Wpływ grup interesu na polityków - jasne reguły gry.

4. Równość polityczna obywateli - manifestowana w wyborach.

5. Równość w dostępie do kanałów wywierania wpływu na elitę.

6. Uczestnictwo polityczne - wybór przywódców.

7. Problem równości szans - na ile naprawdę jesteśmy równi.

Elity nie powinny się oddzielać od społeczeństwa, muszą zależeć od społeczeństwa, od zasad demokracji.

Dahl (poliarchia):

1. System pluralizmu autonomicznych elit współzawodniczących w procesie decyzyjnym.

2. Silne gwarancje dla opozycji.

3. Demokracja do system idealny, niemożliwy.

4. Poliarchia jest systemem rzeczywistym.

5. Nie ma demokracji, bo nie ma równości szans.

6. Poliarchia jest blisko formuły demokracji pluralistycznej (równe szanse dostępu do procesu politycznego; wolność wyrażania partykularnych interesów i prawo do ich realizacji)

7. Być elitą i mieć poparcie społeczne

21. Biurokracja w ujęciu Maxa Webera:

Kwintesencją legalnego panowania jest zarządzanie zasobami ludzkimi i materialnymi przez organizację biurokratyczną.

Biurokracja to termin istniejący od XVIII wieku; jest to forma ustrojowa oparta na pracy biur, których funkcjonariusze zamiast realizować interes publiczny, realizują ich własny.

Biurokracja ma służyć załatwieniu spraw obywateli.

Idealny typ biurokracji:

1. Ma ściśle określony zakres działań i zachowań wewnątrz organizacji i w stosunkach z otoczeniem. Jest to regulowane przez prawo i przepisy administracyjne (regulamin).

2. Ma hierarchiczną i wieloinstancyjną strukturę; w jej ramach funkcjonują stosunki nadrzędności i podrzędności. Rządzeni mogą się odwoływać od decyzji niższego szczebla do wyższej władzy w ściśle określony sposób; wewnętrzna władza organizacji jest sprawowana jednoosobowo.

3. Kierowanie nowoczesnym urzędem opiera się na dokumentach pisanych, przechowywanych w oryginale lub w opisach.

4. Praca w urzędzie wymaga gruntownego przygotowania fachowego.

5. Działalność urzędowa wymaga zaangażowania pełnej zdolności do pracy urzędnika.

6. Wszystkie pełnione funkcje urzędowe regulują przepisy (przepisy określają sytuację, w których urzędy mogą wydawać rozkazy i stosować środki przymusu; regulują stosunki między urzędnikami, określają wymagania co do urzędników).

Zewnętrzna pozycja urzędnika:

1. Urzędnik to zawód - wymaga odpowiedniego wykształcenia.

2. Osobista sytuacja urzędnika zależy od jego miejsca w hierarchii służbowej. Bez względu na funkcje, jego godność jako funkcjonariusza jest chroniona przez prawo.

3. Urzędnik jest mianowany przez władze zwierzchnie.

4. Funkcje urzędnicze pełnione są przez całe życie.

5. Urzędnik otrzymuje stałe wynagrodzenie pieniężne i ubezpieczenie w postaci emerytury.

6. Urzędnik nastawiony jest na karierę w ramach hierarchicznego porządku służby publicznej.

7. Forma biurokracji jest trwała i niezastąpiona.

22. Dysfunkcje strukturalne biurokracji:

Ujęcie Crosiera i Mertona - krytyka Webera. Biurokracja nie realizuje w pełni celów, do których została stworzona. Dysfunkcjonalność - niezdolność do ulepszania działalności na podstawie popełnionych błędów.

Dysfunkcja strukturalna - związana ze strukturą biurokratyczną, jej źródłem jest struktura, błędne koło biurokracji.

Dysfunkcja społeczna - jej źródłem są ludzie, osobowość urzędnika i interakcje międzyludzkie.

1. Przepis - jest to podstawa funkcjonowania biurokracji, eliminacja indywidualnej inicjatywy i alternatyw wyboru między interesami prywatnymi a interesami funkcji. Redukuje funkcjonalność. Przepisy chronią członków biurokracji. Reakcją na obniżenie sprawności jest tworzenie dalszych przepisów. Nie wiadomo, czy decyzja urzędnika nie zignoruje innych przepisów, urzędnik musi działać na wyczucie. Dysfunkcja - gdy rządzi przepis, a nie załatwienie spraw. Machina jest niesterowalna; utrudnione działanie przy nadmiernej ilości przepisów.

2. Centralizacja decyzji - wspomaga funkcjonalizację przez utrzymywanie bezosobowych stosunków w ramach organizacji. Niektórzy stykają się z tymi, którzy nie mogą podjąć decyzji. Osoby podejmujące decyzje nie znają się najczęściej na rzeczy. Podejmowane są błędne decyzje, co potęguje brak sprzężenia zwrotnego - informacji o błędach. Urzędnicy niższego szczebla boją się informować o złych skutkach źle podjętej decyzji.

3. Izolacja każdej grupy w hierarchii i nacisk na jednostkę - warstwy urzędnicze są od siebie odizolowane - zmniejsza to nacisk szefa na jednostkę, ale i zwiększa się nacisk grupy koleżeńskiej, co powoduje, że powstają nieformalne normy w tej grupie. Tworzy się wspólna świadomość grupy o wspólne interesy i cele. Każda grupa w hierarchii dąży do osiągnięcia własnych celów - prowadzi to do napięć i konfliktów w ramach organizacji.

4. Rozwój równoległych stosunków władzy - przepisy wykluczają dowolne zachowanie się urzędników, ale nie da się tego uregulować. To, czego nie dało się uregulować, stanowi źródło niepewności. Jednostki lub grupy, które kontrolują to źródło, uzyskują władzę w stosunku do pozostałych członków biurokracji. W ten sposób kształtują się równoległe stosunki władzy w ramach organizacji. Według Crosiera - władza jednostek jest tym większa, im mniej jest źródeł tej niepewności. Jest błędne koło biurokracji - nie załatwia się spraw, tylko realizuje przepisy i własne interesy.

23. Dysfunkcje społeczne biurokracji (Merton):

Syndrom wyuczonej nieudolności - opanowanie przez jednostkę do perfekcji pewnych czynności lub wiedzy. Wykorzystuje tą wiedzę z pomyślnym skutkiem, ale tylko w określonych warunkach. Gdy zmieniają się okoliczności, osoba nie jest wystarczająco elastyczna, by dalej wykonywać dobrze swą pracę. Przestrzeganie przepisów staje się rytuałem. Cele organizacji stają się celami samymi w sobie.

Syndrom wyuczonej nieudolności:

1. Aby organizacja biurokratyczna działała sprawnie, trzeba rygorystycznie przestrzegać przepisów,

2. Rygorystyczne przestrzeganie przepisów powoduje, że urzędnicy uznają przestrzeganie przepisów za cel nadrzędny swojej działalności, a nie załatwianie spraw.

3. Posłuszeństwo przepisom staje się zachowaniem poprawnym i pożądanym moralnie.

4. Pojawienie się okoliczności przepisem nieprzewidzianym nie pozwala na szybkie dostosowanie działań urzędników do nowych warunków.

5. Niemożność dostosowania działań do nowych warunków powoduje dysfunkcjonalność organizacji biurokratycznej.

Mechanizmy blokujące zmiany:

1. Zmiana intencji przepisów przez ich nową interpretację - kontynuowanie tradycyjnych procedur.

2. Stosowanie obstrukcji wobec nowych przepisów przez tworzenie systemu wyjątków do tychże przepisów lub też kierowanie do szczebli decyzyjnych tendencyjnej informacji zwrotnej o negatywnych skutkach wdrażania nowych przepisów.

3. Ekspansja biurokracji następuje na zewnątrz, na drodze wciągania w orbitę jej działań i podporządkowywanie sobie różnych sfer życia, czego efektem jest realizowanie celów organizacji na własną korzyść.

Prawa systemowe (podlega im biurokracja, która jest systemem):

1. Kiedy tylko system zostaje powołany do życia, wytwarza swoje własne cele.

2. Cele wewnątrzsystemowe mają pierwszeństwo.

3. System ma wolę przetrwania.

24. Kreatywny typ biurokracji:

Ulepszony model biurokratyczny ma mieć następujące cechy:

1. Nieokreśloną i zmienną strukturę władzy.

2. Orientację na wartości osobiste i uznanie kolegów.

3. Kooperacja w realizacji zadań.

4. Luźną i wielokierunkową strukturę komunikacyjną.

5. Wewnętrzne mechanizmy zmiany.

6. Nieokreśloność granicy między organizacją a jej środowiskiem.

7. Współdziałanie z podmiotami znajdującymi się w otoczeniu organizacji.

8. Poszukiwanie nowych, zewnętrznych celów do realizacji przez organizację.

Mogą też pomagać techniki informatyczne:

Komunikowanie się i przetwarzanie danych z pominięciem pośredniego szczebla. Wyręczają one urzędników w wykonywaniu wielu czynności.

Spłaszczenie struktur biurokratycznych:

Szczebel pośredni jest niepotrzebny; powinno się scedować kompetencje powiatów do gmin. To rozrost biurokracji i kosztów jej utrzymania.

25. Modele socjalizacji politycznej R. D. Hessa i J. V. Torney:

Naukowcy ci zbadali, od kiedy dzieci rozumieją, co to rząd, kto rządzi, itd.

Model akumulacji - zakłada się, że realizacja ról politycznych wiąże się z wiedzą i aktywnością. Podstawą modelu jest nauczanie dzieci przez dorosłych, przekazywanie wzorów ma postać irelewantną (bezrefleksyjna) - nie ma refleksji dzieci na temat tych wzorów. Jest to uczenie wprost (rodzice - dzieci). Wpływ nauczania jest jednokierunkowy.

Model identyfikacji - u dzieci występuje naśladownictwo zachowań innych, znaczących dla nich osób (rodzice, nauczyciele). Dzieci nie przekonuje się w sposób celowy, one chcą same naśladować, kopiować zachowania i wzory od osób, które obdarzają autorytetem. U dzieci występuje fascynacja pewną osobą.

Model transferu roli - następuje rozwijanie możliwości oceniających w stosunku do autorytetów politycznych. Formułuje się sądy i opinie. Wzory nabywa się przez interakcje. Jest to model relewantny - proces jest refleksyjny, istotny. Osoby z kręgu władzy obdarza się autorytetem na podobieństwo władzy ojca. Często polityk uosabia postać idealną. Wizerunek ten nie wywodzi się z wiedzy o polityce, ale z przekonania, by pełnić taką rolę i mieć autorytet. Wraz z tą rolą nabywa się pewne wzory zachowań politycznych i orientację polityczną.

Model kognitywny (rozwojowy) - odwrotność modelu akumulacji. Dziecko nabywa wzory i orientację przez refleksję, ma to charakter relewantny. Rozwija abstrakcyjne i kompleksowe metody rozumowania, buduje teorie. Samodzielne rozumowanie.

26. Przedstaw teorie i hipotezy wyjaśniające zjawiska z zakresu socjalizacji politycznej:

Herman:

Socjalizować - czynić kogoś odpowiednio przygotowanym do życia w społeczeństwie. To uczenie się społecznych wzorów odpowiednich do pozycji społecznej, jakie występują w różnych instytucjach w społeczeństwie. Mechanizm socjalizacji to nauczanie, przedmiot - społeczne wzory, zróżnicowanie podmiotowe dotyczące statusu i roli - społeczna pozycja. To uczenie się politycznych wzorów, które korespondują ze społecznymi pozycjami, jakie występują w obrębie różnych instytucji w społeczeństwie.

Easton i Dennis:

Proces rozwojowy, poprzez który osoby nabywają polityczne orientacje i wzory zachowań.

Freud:

Dziecko rodzi się z pewnymi instynktami, które są kanalizowane lub blokowane w procesie socjalizacji zgodnie z życzeniami rodziców lub wychowawców. Konflikt jednostki - nieuświadomione potrzeby a ograniczenia wynikające z oddziaływania świata zewnętrznego.

Jaros:

Hipoteza niepokoju - generalnie pozytywne nastawienie emocjonalne dzieci manifestowane zarówno wobec rodziców, jak i politycznych liderów są rodzajem dzielenia się wielkim napięciem i niepokojem zewnętrznym z chęcią bycia kimś wielkim i znaczącym.

Hipoteza rebelii - tłumaczy konflikty między potrzebą określenia niezależności czy męskości w okresie ich biologicznego i społecznego dojrzewania a zależnością od rodziców. Konflikt ten wytwarza reakcję w postaci manifestowania rebelii społecznej i politycznej.

Bowbly:

Teoria przywiązania - dzieci socjalizowane przez rodziców nie okazują agresji, nie buntują się. Obie strony wykazują jedność, relacja opiera się na kontynuowaniu akceptacji rozwoju dziecka, które czują się zaspokojone przez rodziców; występuje emocjonalny związek pomiędzy rodzicami a dzieckiem.

27. Rola agend socjalizacyjnych w socjalizacji politycznej:

Agendy:

Rodzina - to, co najmniej 2 generacje (dzieci + rodzice); nabywanie wzorów od rodziców przez dzieci zależy, czy rodzina jest otwarta czy zamknięta: rodzina otwarta - swobodna dyskusja, bunt, rebelia, po 18 roku życia wraca do wzorów rodziców; rodzina zamknięta - posłuch do 18 roku życia, potem rebelia, uwalnianie się od wpływów rodziców.

Szkoła - socjalizacja formalna (edukacja, akademia) i nieformalna (naśladownictwo autorytetu szkolnego - nauczyciele); powinno się nauczać partycypacji społecznej - udział w stowarzyszeniach, kółkach, organizacjach; cel - wykształcenie takich wzorów, by system był trwały i stabilny.

Grupa rówieśnicza - rola wzrasta stopniowo, największy wpływ około 30 roku życia. Rola autorytetu może być pozytywna lub negatywna (kto będzie stał na czele, taki będzie autorytet).

Massmedia - ujednolicone wzory, zastępują wzorce, gdy brak rodziców, upowszechniają przeciętność.

28. Transformacja w Polsce - 3 typy uogólnień:

1. Megatendencje (opisują zmiany XX-wieczne, którym podlegała cywilizacja zachodnioeuropejska) - jest to stopniowe przechodzenie od kraju rolniczego, przez przemysłowo-rolniczy do przemysłowego.

Występują uniwersalne megatendencje: rozwój nauki i technologii i coraz większy ich wpływ na życie społeczne; przemiany gospodarcze - upowszechnienie zasad wolnego rynku i konkurencji, ponadnarodowe instytucje finansowe i gospodarcze; modernizacja struktury społecznej - wywołana modernizacją gospodarki; przemiany wewnętrzne funkcjonowania państwa - upowszechnienie się modelu państwa opiekuńczego; urbanizacja - zmniejsza się liczba rolników; postęp cywilizacyjny - infrastruktury technicznej ułatwiającej i przedłużającej życie; wzrost świadomości ekologicznej; rozwój mediów, systemów komunikowania się; wzrost emancypacji różnych segmentów społecznych; przemiany systemu wartości - do dominacji zakazu i nakazu, do uprzywilejowania i zezwolenia; wzrost indywidualizmu i roli jednostki.

2. Zjawiska regionalne - odnosi się do zjawisk specyficznie regionalnych, tu uwikłanie Polski w zależność od ZSRR, funkcjonowanie realnego socjalizmu; inaczej konsekwencje upaństwowienia i upolitycznienia gospodarki. Zawieszono działalność praw gospodarki, narzucano industrializację, nastąpiła degradacja wyższych segmentów struktury społecznej (inteligencja, burżuazja). Cechy realnego socjalizmu - zmiana struktur społecznych, ludzkiej mentalności i funkcjonowania instytucji publicznych. Centralizacja i upaństwowienie wszystkich dziedzin życia, doktrynalna ortodoksja, brak wolności w życiu publicznym, brak reguł w gospodarce.

3. Poziom specyficznie polski (kontekst zjawisk i procesów społecznych):

odzyskanie niepodległości w 1918 roku (zlepianie 3 zaborów, migracja);

demograficzne i polityczne skutki II wojny światowej (około 6 mln zabitych, wielkie przemieszczenia ludności, przeniesienie granic);

reprywatyzacja (problem ziem zachodnich).

29. „Drugie społeczeństwo” - antymonie społeczne:

Lata 80-te to zjawisko drugiego społeczeństwa w kulturze i gospodarce. Była to dobra szkoła ekonomicznej przedsiębiorczości, ale stabilizowała stary system i przedłużała jego życie. To ucieczka poza system w gospodarce i kulturze.

M. Marody wyodrębniła 7 modelowych par (antynomia drugiego społeczeństwa):

1. dewaluacja pracy w sektorze państwowym i dowartościowanie pracy na własny rachunek;

2. nastawienie na asekurację socjalną w sferze państwowej i skłonność do ryzyka w sferze prywatnej;

3. wyuczona bezradność a zaradność i inicjatywa w drugiej sferze;

4. zawężanie horyzontu czasowego i wydłużenie perspektywy czasowej w sferze drugiej;

5. zawistny egalitaryzm w życiu publicznym i heroizacja per procura w życiu prywatnym;

6. nastawienie na przeciętność w strukturach kontrolowanych przez państwo oraz samorealizacja i indywidualizacja w prywatnej;

7. kolektywny egoizm w roli socjalistycznego pracownika i zindywidualizowany altruizm w wymiarze prywatnym.

Podziały kształtowały się wewnątrz osobowości poszczególnych jednostek. Od początku lat 90-tych podziały między ludźmi - młodzi pracują według bieguna indywidualnej aktywności, reszta - roszczeniowa pasywność, zwłaszcza wieś - przechowalnia biedy i bezrobocia (także małe miasta).

30. Procesy przedtransformacyjne:

W 1989 roku nastąpiła globalna fala demokratyzacji (wtedy doszło do licznych zmian).

Wcześniej zaszły następujące zmiany:

1. Dezideologizacja komunizmu za Gierka - wzbudziła nastroje konsumpcyjne;

2. Wejście gospodarki w otwarty kryzys - inflacja, spadek produkcji, pułapka zadłużenia;

3. Wybór Karola Wojtyły na papieża i jego pierwsza pielgrzymka do Polski w 1979 roku;

4. Powstanie w drugiej połowie lat 70-tych zalążków kontrelity (KOR, itd.);

5. Pojawienie się na skalę masową myślenia w kategoriach alternatywy dla systemu komunistycznego, jak i tworząca się kontrelita uzyskuje mandat społeczny w postaci „S”;

6. Wprowadzenie stanu wojennego doprowadziło do końca proces dezideologizacji i wzmogła w kontrelicie myślenie w kategoriach alternatywy dla systemu.

Zwłaszcza wizyta papieża:

1. Nadwątlona skuteczna kontrola państwa nad życiem publicznym - społeczeństwo samo się organizowało (spontaniczne straże obywatelskie).

2. Do tej pory królowała doktryna Breżniewa - nie ma alternatywy dla realnego socjalizmu. Uruchomienie procesu wycofania legitymizacji, bo jest alternatywa - społeczeństwo obywatelskie.

31. Stratyfikacja społeczna przed i po 1989 roku:

Stratyfikacja przed 1989 rokiem:

1. Realni właściciele PRL - elita PZPR i satelity, obecni w polityce i centralnej administracji.

2. Realni dysponenci państwowych środków pracy - dyrektorzy państwowych przedsiębiorstw i instytucji, 60% należało do PZPR, wysoki status materialny, brak formalnego wykształcenia.

3. Bezpośredni kontrolerzy procesu pracy - kierownicy niższego i średniego szczebla, 30% w PZPR, dochody przeciętne, porównywalne do dochodów wykwalifikowanych robotników.

4. Eksperci i specjaliści - sojusz z elitą partyjną i potencjalne wejście do niej. Albo sojusz z PZPR albo z opozycją - różnie wybierali, 15% należało do PZPR.

5. Wykonawczy pracownicy umysłowi - średni szczebel umysłowy, głównie kobiety, 12% do PZPR, zarobki niższe, niż pracownicy wykwalifikowani.

6. Wykwalifikowani robotnicy przemysłowi - 7% do PZPR, niskie wykształcenie, ale lepsze lub równe zarobki z tymi z przedziału 5; wysoka samoocena, „mogą wiele zdziałać”; za socjalizmem, przeciw wypaczeniom.

7. Niewykwalifikowani robotnicy przemysłowi - 7% w PZPR, zarobki niskie (połowa z 6 p.)

8. Fizyczni pracownicy usług - 13% do PZPR, bardzo niskie dochody.

9. Pracownicy najemni w sektorze prywatnym - niskie upartyjnienie, wykształcenie i płaca.

10. Rolnicy indywidualni - niskie dochody i wykształcenie, ale pozytywny własny obraz, w tradycji chłopskiego uporu i niezależności.

11. Prywatni właściciele, prywatna inicjatywa (rzemieślnicy) - bardzo wysokie dochody przy niskim wykształceniu i prestiżu społecznym. Starali się mieć znajomości we władzy politycznej (centralnej i lokalnej).

Stratyfikacja społeczna po 1989 roku:

1. Właściciele dużych skarbów - w przemyśle, biznesie, realni właściciele. Różnie z wykształceniem. Wysokie dochody.

2. Właściciele małych skarbów - właściciele małych sklepów, to ucieczka przed bezrobociem, przyzwoite dochody.

3. Kadra menadżerska - prywatna i państwowa, wysokie wykształcenie i zarobki. Marzeniem jest dostanie się do tej „karuzeli”.

4. Eksperci, specjaliści, twórcy - duży prestiż w prywatnej gospodarce, „wolne elektrony”, dobre zarobki. Warunkiem jest prestiż w zawodzie.

5. Robotnicy wykwalifikowani i przemysłowi - obniżony status (w stosunku do czasów przed 1989 rokiem). Podział na przemysłowych (znikają, są przegrani) i usługowych.

6. Wykonawczy pracownicy umysłowi i kierownicy niskiego szczebla - bez zmian po 1989 r.

7. Underclass - nie szukają pracy, pracują na czarno, żebrzą; dziedziczenie biedy.

32. Demokracja konsocjonalna:

Rządy wielkiej koalicji, przestrzeganie zasad:

1. zgodna większość co służy ochronie interesów mniejszości - kiedy większość godzi w interes mniejszości, to może zgłosić weto;

2. zasada proporcjonalności w rozmieszczaniu zasad politycznych, mianowaniu urzędników zgodnie z wielkością grup partycypujących w podziale;

3. duży stopień autonomii grup społecznych w kierowaniu jej sprawami.

Demokracja konsocjonalna balansuje na pograniczu teorii elit i teorii demokracji.

33. Trzy radykalne zmiany społeczne oraz fazy ostatniej radykalnej zmiany społecznej:

1. Lata 1914 - 1921 - głównie na specyficznie polskim, tworzenie państwa polskiego

2. Lata 1939 - 1948 - najbardziej radykalna, dotyczyła wszystkich trzech poziomów: zaczęła się od poziomu 2 (Polska), potem wprowadzenie realnego socjalizmu (poziom 2), potem przeoranie struktury społecznej, etnicznej, systemu gospodarczego, aż po świadomość społeczną.

3. Rok 1980 - rewolucyjnej dynamiki nabrała w 1989 roku, najmniej radykalna. Odwrócenie zmian na poziomie 2, odejście od realnego socjalizmu oraz przyspieszenie na poziomie 3 w kręgu euroatlantyckim.

34. Trzy kręgi społeczne struktury organizacyjnej kampanii wyborczej:

1. Krąg kierowników kampanii - zadaniem szefów są ważne decyzje, dobór kadry. Szef kampanii, skarbnik, koordynator działalności terenowej.

2. Krąg członków organizacji kampanii - to wolontariusze, ale i zawodowi pracownicy. Właściwi członkowie stanowią o skuteczności i przebiegu kampanii; uczciwi, lojalni, inteligentni o zdolnościach komunikowania, odporni na stres.

3. Krąg doradców - analizują przemiany w opinii publicznej, reakcje publiczne na wydarzenia, rekomendują kolejne posunięcia.

35. Koncepcja F. Fukuyamy - koniec historii i S. P. Huntingtona - zderzenie cywilizacji:

W 1992 roku Fukuyama wydał książkę „Koniec historii” - napisał, że upadek ZSRR i upadek systemu sowieckiego to koniec historii. Wygrał system demokratyczny, nastąpi jego panowanie; śmierć systemów totalitarnych otworzyła nowe perspektywy - demokracji liberalnej. Nie będzie konfliktów ideologicznych, zapanuje okres prosperity i demokracji liberalnej.

S. Huntington „Zderzenie cywilizacji”. Będą konflikty na obrzeżach cywilizacji i nic się nie da z tym zrobić. Konflikty będą na styku kultur - nie do usunięcia z powodu różnic cywilizacyjno-kulturowych. Wyodrębnił 8 cywilizacji:

1. Zachodnia (Ameryka N, Europa Zachodnia i Środkowa) - zachodnie chrześcijaństwo, katolicyzm i protestantyzm, duży potencjał militarny, wysoki poziom rozowoju, ale słabnie przyrost naturalny.

2. Chińska (konfucjański - Chiny i Azja SE) - duża dynamika wzrostu gospodarczego, olbrzymi potencjał ludzki, modernizują siebie i armię, pomagają zbroić innych. Dziś jest najbardziej prężna, umie korzystać z zachodniej cywilizacji, adaptować ją do swoich potrzeb.

3. Japońska - wysoki rozwój gospodarczy, ale obecnie stagnacja.

4. Muzułmańska - KPI to 52 państwa; najbardziej kontrowersyjny, „diabeł” według Huntingtona; duży potencjał ludnościowy i duże zróżnicowanie finansowe. Zróżnicowana struktura polityczna. Z drugiej strony dużo biednych krajów arabskich. Te bogatsze są prowodyrem rewolucji. Problem fundamentalizmu islamskiego, którzy nabrzmiał też w Europie Zachodniej (imigranci), zwłaszcza Turcja (tu problem, bo kraj jest islamski, ale demokratyczny), bo nie asymilują się żyjąc w społeczeństwie zachodnim.

5. Hinduistyczna - ogranicza się do Indii; 1 miliard ludzi.

6. Słowiańsko-prawosławna - linia konfliktowa ze światem muzułmańskim.

7. Latynoska - katolicyzm jest jednak inny, niż w Europie, południowe stany USA, duży przyrost naturalny i umiarkowane tempo wzrostu.

8. Afrykańska - niejednolity, nasilenie konfliktów etnicznych, wysoki przyrost naturalny, mierny rozwój gospodarczy, także, jeśli chodzi o higienę i sprawy sanitarne, liczne choroby (AIDS). Afrykę nazywa się „przegranym XXI wieku”.

Niektóre z tych konfliktów przerodzić się mogą w wojnę światową.

36. Zasoby finansowe kampanii wyborczej.

Fundatorzy kampanii:

1. Aksjologiczni - popierają ze względu na prawicową lub lewicową orientację aksjologiczną.

2. Programowi - zainteresowani jednym bądź kilkoma problemami wyborczymi, które gotowe są wesprzeć osoby gwarantujące załatwienie jakiejś sprawy bądź zablokowanie jakiejś inicjatywy.

3. Partyjni - stawiają na partię, niezależnie od tego, jakich kandydatów wystawia.

4. Osobowościowi - wspierają konkretnego kandydata, niezależnie od partii, którą on reprezentuje.

5. Władczy - dążą do uzyskania wpływu na przyszłe decyzje kandydata na urząd publiczny. Wspierają kilka głównych partii, uniezależniając się w ten sposób od wyników wyborów (ktokolwiek wygra, fundator może liczyć na uzyskanie wpływu na przyszłe decydowanie polityczne).

Strategie wydatkowania zasobów:

1. Eskalacyjna - 80% środków wydatkować w okresie 30 dni kampanii, kumulując je w czasie 10 ostatnich dni, ponieważ niezdecydowani wyborcy podejmują swe decyzje w ostatniej chwili. Regan w 1980 roku (wybory prezydenckie) w okresie 10 ostatnich dni wydał 40% zasobów na kampanię. Clinton w 1996 roku w ostatnim tygodniu wydał 12 mln $.

2. Uderzeniowa - całkowite nasycenie wszystkich mediów w bardzo krótkim okresie czasu (F. Mitterand w wyborach prezydenckich w 1988 roku).

3. Falowa - gdy kandydat ma niewystarczające środki finansowe. Rozpoczyna kampanię, a po wyczerpaniu środków faktycznie zawiesza ją. Jak pojawi się ważne wydarzenie, kandydat wypowiada się i próbuje zwrócić na siebie uwagę - wyborców i fundatorów. Zazwyczaj kończy się to formułowaniem opinii ekstermistycznych, odstraszeniem fundatorów, a tym samym powolnym zamieraniem kampanii i jej przegraniem.

37. Preferencje polityczne - ujęcie E. Fromma:

Fromm stworzył pojęcie charakteru wspólnotowego, wspólnoty charakterologicznej - społeczności otwartej na pewne koncepcje społeczno-polityczne. Ideologia nazistowska tak szybko zdobyła wpływy, bo wyszła naprzeciw potrzebom ludzi - niższą klasę średnią (urzędnicy niższego szczebla, rzemieślnicy, drobni kupcy), których szczególnie dotknął kryzys lat 20-tych, stanowiący zagrożenie ich pozycji społeczno-ekonomicznej. Lęk przed przyszłością, zazdrość i zawiść do tych, którym lepiej się wiodło spowodował powstanie szczególnego rodzaju charakteru - autorytarny. Charakter to forma ludzkiej energii, determinującej myślenie, odczuwanie oraz działanie. To szereg popędów motywujących zachowania ludzi. Charakter jest rezultatem dynamicznej adaptacji ludzi do otoczenia.

Adaptacja statyczna - zachowania powolne i niestałe; adaptacja dynamiczna - wymaga zmian w strukturze charakteru oraz tworzy charakter autorytarny. Stłumiona wrogość jest dynamicznym czynnikiem pobudzającym.

Osobowość autorytarną kształtują:

1. Tendencja sadomasochistyczna - jest to przeżywanie uczucia niższości w stosunku do innych, pomniejszanie własnej wartości, celowe. Ujawnia się samokrytyką, obwinianiem się, działaniem na własną niekorzyść, zrażaniem innych do siebie. Potrzebuje cierpienia, dąży do stopienia się z silniejszym (autorytetem), by podnieść poczucie własnej wartości, poszukuje relacji z nimi. Masochizm i sadyzm realizowany jest w 3 postaciach: a) dążenie do podporządkowania ludzi; b) wykorzystanie innych, odwołanie się do poczucia wdzięczności za przysługi, przyznawanie sobie specjalnych praw; c) zadawanie bólu innym, najczęściej psychicznego, czerpanie z tego przyjemności. Masochista uwalnia się od odpowiedzialności przez podporządkowanie się autorytetowi, to ucieczka od wolności. Wolność = odpowiedzialność.

2. Destruktywność - jest nastawiona na eliminację innych, dążenie do niszczenia ma charakter namiętności stale obecnej w człowieku. Znajduje ujście pod hasłem patriotyzmu, miłości i obowiązku. Intensywność żądzy zniszczenia jest wprost proporcjonalna do blokady ekspansji grupowej.

3. Mechaniczny konformizm - ucieczka od poczucia niemocy i niewoli. To upodobnienie się do świata innych ludzi i obowiązujących tam norm. Utrata poczucia własnej odrębności i wartości. Brak krytycznego myślenia, szuka aprobaty, traci własną identyfikację, identyfikuje się z grupą. Pragnienia innych stają się jego własnymi.

38. Syndrom umysłowości wg H. J. Eysenka:

Badania zachowań politycznych należy wiązać z wykształceniem pewnych postaw społeczno-politycznych wobec określonego zjawiska. Postawy te mają charakter wyuczony, są mentalnym nawykiem reagowania na określone bodźce społeczno-polityczne.

Pewne kwestie można opisać w 2 niezależnych wymiarach:

1. Odnosi się do opinii społeczno-politycznej: radykalizm - poparcie komunizmu, pacyfizmu, ułatwień rozwodowych, wolności seksualne, równouprawnienie płci; konserwatyzm - oznacza postawę aprobaty wobec patriotyzmu, wymierzanie surowych kar za przestępstwa, religijność i wiara w nieuchronność wojen.

2. Projekcja cech osobowościowych w obszarze społeczno-politycznych postaw, umysłowość miękka i twarda - związany z temperamentem. Osobowość miękka - racjonalizm skupiający się na abstrakcyjnych regułach, intelektualista, idealista, optymista, religijny, kieruje się wolną wolą, monistyczny. Typ twardy - empirystyczny (skupia się na faktach), sensualista, materialista, pesymista, niereligijny, fatalistyczny, pluralistyczny, sceptyczny.

Osobowość miękka preferuje poglądy polityczne związane z ideami myślowymi, ale czerpie satysfakcję z impulsów agresywnych i sensualnych. Przeciw wojnie i prześladowaniom, wolność seksualna.

Osobowość twarda - nieskrępowane opowiadanie się za realizacją impulsów agresywnych i sensualnych, też w polityce. Za wojną, przekonany o własnej wyższości w stosunku do mniejszości narodowych, popiera rozwody, antykoncepcję.

Kombinacja tych wymiarów tworzy 4 typy ludzi:

1. Radykaliści o osobowości miękkiej - akcent na wartości estetyczne i społeczne. Wartości estetyczne to przywiązanie do harmonii, symetrii, gracji. W religii piękno ceremonii, nie duchowość. Wartość społeczna w postaci działań filantropijnych, altruistycznych, przyjazne nastawienie do świata. Uprzejmy na co dzień, nastawiony na potrzeby innych.

2. Radykaliści o osobowości twardej - akcent na wartości teoretyczne; spekulacje myślowe oparte na wiedzy i gromadzonych faktach; dążą do władzy, wywieranie wpływu na otoczenie, walka i współzawodnictwo.

3. Konserwatyści o osobowości miękkiej - bardzo ważne są nastawienia religijne, nastawienie na mistycyzm, zewnętrzne przeżycia.

4. Konserwatyści o umysłowości twardej - wartości ekonomiczne i polityczne, nastawieni na gromadzenie dóbr, pragną władzy; marketing, ekonomia, chcą wpływać na otoczenie.

39. System wartości - teoria M. Rokeacha:

System wartości - system poglądów i przekonań, wchodzi i zakres struktur osobowości, które są opisywane w wymiarze centralność-peryferyjność przekonań.

Poglądy centralne wiążą się z pierwotnymi nawykami, przekonaniami, nie podlegają modyfikacji, decydują o wyborze ideologii, o sposobie autoprezentacji wobec innych. Peryferyjne - nabyte od autorytetów.

Odnosi się do idealizacyjnych sposobów działania, związane z wartościami instrumentalnymi.

Obejmuje idealne stany docelowe, wartości ostateczne.

Ambicja, otwartość myślenia, kompetencja, życzliwość, czystość, odwaga, umiejętność wybaczania, uczynność, uczciwość, zdolność do twórczego myślenia, niezależność, intelektualizm, logiczność, miłość, posłuszeństwo uprzejmość, odpowiedzialność, opanowanie. Koncentrują się wokół grup przekonań - pierwsza grup norm i powinności, druga grupa - kompetencji osobistych, czyli inteligencja, logiczność, twórczość.

Dostatnie życie, pełne wrażeń, pokój na świecie, świat piękna, równość, poczucie bezpieczeństwa (rodzinnego), wolność, szczęście, wewnętrzna harmonia, dojrzała miłość, bezpieczeństwo narodowe, przyjemność, zbawienie, szacunek dla siebie, społeczny prestiż, przyjaźń, mądrość. Są tu 2 grupy - osobiste i dotyczące rzeczywistości społecznej.

Różnice indywidualne polegają na znaczeniu, jakie jednostka przypisuje danej grupie wartości. Indywidualna hierarchia wartości sprawia, że różnią się w postawach i aktywności politycznej.

Rokeach porównał system wartości osób zaangażowanych i niezaangażowanych politycznie. Ludzie zaangażowani wysoko oceniają wolność i równość, co wpływało na przyjęcie odpowiedniej ideologii. Lewica - równość, prawica - wolność. Równość odnosi się do relacji społecznych - grupa a jednostka; wolność dotyczy realizacji celów własnych. Jeśli wysoko cenimy wolność, a równość nisko, to mamy kapitalizm; jeśli obie nisko, mamy faszyzm; jeśli obie wysoko, to socjalizm; jeśli wolność nisko i równość wysoko, to jest komunizm.

Hipoteza - określone postawy polityczne i ideologie przyciągają ludzi, których system wartości jest zgodny z głównymi wartościami w tej ideologii, danego polityka, który ją reprezentuje.

Liberalizm związany z lewicą: racjonalizm, równość, wyzwolenie. Konserwatyzm z prawicą.

Aby zbadać rozbieżności pomiędzy sposobami wartościowania równości i wolności z preferencjami politycznymi, zbadał polityczne wyrafinowanie - najniższe u ludzi nisko ceniących wolność i równość - faszyści. Skoro nie mają polityków i programów, wybierają proste ideologie. Ideologie pluralistyczne wybierają bardziej wyrafinowane.

40. Omów teorię czterech graczy i modernizacyjną:

Teorię 4 graczy stworzył E. Stepan. Jest to przejście z systemu niedemokratycznego do demokratycznego, ma charakter pokojowy i może zaistnieć, jeżeli:

1. W elicie władzy musi istnieć wyraźny podział na twardogłowych i reformatorów i reformatorów musi być więcej.

2. Pozycja - umiarkowana i radykalna; umiarkowani mają większe zaufanie mas i przewagę.

Tylko wtedy można zawrzeć kompromis. W 1980 roku umiarkowani nie mieli przewagi we władzy, a radykałowie przeważali w opozycji --nie było szans.

W 1988 roku (okrągły stół) - władza była bardzo słaba, reformatorzy mieli przewagę - w opozycji również.

Teoria modernizacji - jest to przenikanie jednych wzorów z jednych kręgów do drugich - kulturalnych, gospodarczych.

Na początku było społeczeństwo tradycyjne, przedprzemysłowe. Z niego wytworzyło się społeczeństwo na poły przemysłowe; następnie było społeczeństwo przemysłowe (nowoczesne); potem społeczeństwo poprzemysłowe (ponowoczesne); teraz mamy społeczeństwo informacyjne (postmodernistyczne).

W Polsce mamy społeczeństwo poprzemysłowe i dążymy do informacyjnego.

Postmodernizm: narastający bunt przeciwko ustalonemu porządkowi, co prowadzi do postmodernistycznego chaosu i pluralizmu kulturalnego, światopoglądu i religii; brak powszechnie akceptowanych autorytetów; rosnąca rola informacji i zróżnicowanych obiegów informacyjnych; kryzys racjonalizmu, oświeconej proweniencji; tryumf idei powszechnej wolności i społeczeństwa obywatelskiego; jednoczesny renesans lokalizmu i tryumf nowego indywidualizmu; zagrożenie globalne i ogólnocywilizacyjne.

41. Dogmatyczność umysłu - teoria E. Rokeacha:

Dogmatyczność jest stopniowalną cechą umysłu.

O jej nasileniu wnioskuje się na podstawie 3 wymiarów:

1. Relacji systemu poglądów uznawanych w stosunku do tych, których nie akceptuje - każdy człowiek ma pewne przekonania, które akceptuje jako prawdziwe w stosunku do rzeczywistości oraz te, które skłonny jest odrzucić.

2. Im większa dogmatyczność umysłu, tym większa psychologiczna izolacja obu systemów przekonań.

3. Odnosi się do centralności i peryferyczności przekonań - centralne obszary wywodzą się z najbardziej pierwotnych doznań sensorycznych - z dzieciństwa, kontaktu z rodzicami.

Są to przekonania pierwotne. Osoby dogmatyczne są skłonne postrzegać świat jako zagrożenie, przyszłość jest niepewna, a jedyny sposób na pokonanie słabości to dążenia wielkościowe na podbudowanie swojego ja. Dążą do władzy.

Ludzie poznawczootwarci - świat jest przyjazny, chcą wypracować poznawcze mechanizmy do napotkanych trudności.

Przekonania pośrednie - koncentracja na pozytywnych i negatywnych autorytetach - osób, od których można dostać informacje o świecie i sprawdzić ich prawdziwość, skuteczność. Pełnią funkcję pośrednią pomiędzy doświadczeniem podmiotu a otaczającą go rzeczywistością. Pomagają w rozumieniu procesów zachodzących w świecie.

Stopień zależności jest zróżnicowany - dla jednych autorytet może być absolutny, wtedy występuje skłonność do przekonań ekstremalnych, ortodoksi, ci z którymi się zgadza - są akceptowani, jeśli nie - odrzuca. Bezgraniczna ufność autorytetowi, nawet odrzucenie własnych doświadczeń.

Osoby mało dogmatyczne - racjonalne, oceniają spójność poglądów autorytetu z informacjami uzyskanymi z innych źródeł. Umie oddzielić poglądy od człowieka.

Przekonania odnoszą się zawsze do przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Dogmatycy pojmują czas wąsko - albo teraźniejszość, albo przeszłość, albo przyszłość - bez powiązań. Każda decyzja powinna być trójwymiarowa - łączyć te 3 perspektywy.

Osoby o wysokim stopniu dogmatyczności są autorytarne prawicowo, podatne na ideologię antyegalitarną. Osoby o niskim stopniu dogmatyzacji to prawicowy antyautorytaryzm, tolerancja etniczna. Komuniści - niski autorytaryzm i wysoka tolerancja etniczna, ale autorytaryzm lewicowy - brak tolerancji dla przeciwników politycznych.

Autorytaryzm to obrona przed lękiem, wynik doświadczeń z dzieciństwa. Dogmatyzm i lęk są powiązane (objawy nerwicowe u osób o silnej dogmatyczności - małe dzieci ssały kciuk, obgryzały paznokcie). Im większe przyzwolenie w rodzinie na wyrażanie odczuć, tym większa zdolność poznawcza. Dogmatyczność w rodzinie rozwija zachowania autorytarne w przyszłości.

42. Polaryzacja afektywna - teoria S. Tomkinsa:

W każdym systemie można wyodrębnić biegunowo przeciwstawne kierunki myślenia o człowieku. W muzyce romantyzm kontra klasycyzm, w polityce - teoria konfliktowa i funkcjonalna. Ideologię można podzielić na lewicowe i prawicowe.

Lewicowe - akceptacja człowieka takiego, jakim jest. Człowiek jest nieomal istotą duchową; ideologia ma spełniać pragnienia jednostek, określać tożsamość, kontakty z innymi. Dla człowieka naturalna jest egocentryczna koncentracja na sobie, przy zachowaniu społecznej odpowiedzialności. Pogodzenie się ze słabościami.

Prawicowość - człowiek jest cząstką świata; największą wartość mają reguły normatywne - regulują społeczne współżycie ludzi. Człowiek winien kontrolować swoje pragnienia. Ważna jest tradycja, zasady moralne, doskonalenie kontroli nad sobą. Człowiek ma się zmieniać.

Wybór ideologii nie jest przypadkowy - determinizują ją doświadczenia z dzieciństwa, prowadzą one do wytworzenia skryptu pozytywnego lub negatywnego. Skrypt afektywny odnosi się do pewnej stałej tendencji wzbudzania i przeżywania uczuć - pozytywnych i negatywnych. Skrypty włączone i wyuczone w osobowość w czasie dorastania wytwarzają różne reakcje emocjonalne w różnych sytuacjach - na własną osobę i na innych ludzi.

Skrypt pozytywny - radość, zadowolenie. Nastawieni na pozytywne emocje u innych. Akceptują własne uczucia, spontaniczni w ich okazywaniu, wysokie poczucie afiliacji (towarzystwo). Współdziałanie, czułość, opieka; w kierunku nauk humanistycznych. Wychowanie humanistyczne - koncentracja rodziców na potrzebach dziecka, swobodne wyrażanie uczuć, szanują samodzielne podejmowanie decyzji.

Skrypt negatywny - emocje negatywne (lęk, niezadowolenie); rozwinięta kontrola nad emocjami, małe zróżnicowanie w ekspresji uczuć. Niepokój w obecności innych, agresja, indywidualiści. Na szczycie wartości - zaradność, kompetencja, silna wola. Wolą nauki ścisłe i samodzielne zadania. Wychowywanie normatywne - uczy się zachowań zgodnych z normami społecznymi (posłuszeństwo do zewnętrznych standardów); ignoruje się pragnienia.

Skrypt centrowy - rodzice o cechach humanistycznych i normatywnych.

W polityce: orientacja normatywna - kłopot z demokracją (za bardzo uwzględnia się potrzeby ludzi; człowiek jest z gruntu zły). W humanistycznej - potrzeby ludzi za mało; człowiek jest dobry. Ludzie o skrypcie pozytywnym - ideologia lewicowa, negatywny - prawicowa, centrowy - centrum.

Wybór preferencji jest związany też z systemem wartości rodziców, z presją rówieśników, identyfikacją z klasą społeczną. Jak jest konflikt pomiędzy rówieśnikami a skryptem rodziców - jest kolizja, stan ambiwalencji. Jego poglądy są zmienne za względu na okoliczności i nacisk zewnętrzny.

Kobiety częściej są typem humanistycznym (były zorientowane na socjalizm). Więcej kobiet zachowuje się spójnie w czasie głosowania w parlamencie. W typie humanistycznym dominuje prawa półkula mózgu (odpowiedzialna za intuicję i emocje). W typie normatywnym - lewa półkula (myślenie racjonalne). Różnice w dominacji danej półkuli determinują całe życie i zachowania.

Prawa półkula - ideologia lewicowa i centrowa, liberalna, otwarcie na świat, poglądy.

Lewa półkula - konserwatyzm, korzenie totalitaryzmu, myślenie czarno-białe, prostota wypowiedzi (USA-Irak). W biedzie i bezrobociu wskazują na wady w charakterze człowieka - lenistwo, prawicowi obwiniają rząd.

43. Założenia programowe kampanii wyborczej:

Nad założeniami pracuje sztab programowy.

1. Im większa grupa wyborców chce się przekonać do danego programu, tym niższy musi być poziom intelektualny przekazu.

2. Musi być związek między skutecznością a liczbą podejmowanych problemów - im mniej, tym lepiej; program nie może być przepełniony.

3. Zasada 2x3 - kandydat winien wybrać 3 najważniejsze zagadnienia i zarazem 3 najważniejsze dla wyborców.

4. Zaleca się ograniczać liczbę słów, by każdy wyborca zrozumiał - program musi mieć od 1 do 2 tys. słów.

5. Ograniczenie podejmowanych zagadnień powoduje wyrazistość spostrzeżeń - zagadnienia muszą mieć „wzięcie”. Wybór tematów jest ograniczony; są tu 3 struktury ograniczające:

a) profesjonalni konsultanci, którzy zmuszają kandydata do wyboru ważnych tematów dla wyborców, dają tematy aktualne, ale mało skomplikowane;

b) działacze partii - przypominają kandydatowi jego poprzednie zobowiązania polityczne, bo z tego jest rozliczany przez wyborców (1996 rok, wybory prezydenckie - Bob Dole chce podwyższenia podatków, co jest sprzeczne ze stanowiskiem partii).

c) kontrkandydaci - poddają kandydatowi nowe tematy, na które musi od reagować, zwłaszcza, gdy są nośne; przyjąć, atakować lub zmieniać.

44. Pozycjonowanie kandydata:

Należy wykreować różnice w ramach istniejących podobieństw. Należy zdefiniować taki czynnik, który pozwoli na podkreślenie wyjątkowości kandydata na tle innych. Dzięki temu staje się możliwe określenie własnego wizerunku i wizerunków kontrkandydatów w tej samej płaszczyźnie odbioru (np. lewica, prawica, centrum).

Istotą pozycjonowania jest pokonanie kontrkandydatów i aktywizacja własnego elektoratu.

Procedura strategicznego pozycjonowania politycznego (4 czynności):

1. Podmiotowy zakres - określenie zakresu pola współzawodnictwa (nazwiska, wizerunki i odbiór społeczny kontrkandydatów), czyli stopień, w jakim spełniają oni kryteria przypisywane kandydatowi idealnemu.

2. Mapa percepcji - w jaki sposób wyborcy klasyfikują kandydatów i jakie cechy uważają za istotne.

3. Mapa współzawodnictwa - stworzyć lub ustalić preferencje wyborców i to, którzy kandydaci będą próbowali zdobyć głosy tych samych wyborców.

4. Ocena alternatywnych strategii - dobór strategii, które mogłyby być przyjęte oraz innych tematów, które w kampanii można jeszcze poruszyć.

45. Wybór strategii prowadzenia kampanii wyborczej z czterech punktów widzenia:

1. Racjonalność - strategia oparta o argumentację racjonalną (obiektywną), bądź też polega na subiektywnym (emocjonalnym) przekazaniu wizerunku kandydata. Stąd 3 typy kampanii: a) racjonalna - przekaz osiągnięć, dokonań i kompetencji kandydata (obiektywnie); b) irracjonalna - dla nowych kandydatów, przedstawia go w subiektywny sposób, dotarcie do mało wyrobionych wyborców, kładzie nacisk na zewnętrzny wizerunek kandydata, emocjonalne dotarcie do wyborcy. Atrakcyjność kandydata gra dużą rolę; c) mieszana - dokonania + atrakcyjny wygląd (Kwaśniewski 2000) - obecnie większość tak próbuje.

2. Przedmiotowość - a) strategia utwardzania - skierowana do ludzi już zdecydowanych, należy umocnić ten wybór, by nie zostali przeciągnięci do obozu kontrkandydata, daje się argumenty dla umocnienia stanu; b) strategia poszerzenia - dla niezdecydowanych i dla nie głosujących poprzednio, przyciąganie to główny cel. Tu używa się strategii irracjonalnej; c) strategia odwracania - przekonanie zdecydowanych zwolenników innych kandydatów. Ze względu na trwałość poglądów tych wyborców, możliwe jest tylko ich zneutralizowanie; d) strategia neutralizowania - stanowi zniechęcanie zwolenników innych kandydatów do uczestniczenia w wyborach - środkiem do tego prowadzącym jest kampania negatywna. To także opublikowanie wyników sondaży - jak kandydat ma dużą przewagę, nie głosuje się na niego, bo i tak wygra.

3. Podmiotowość - tu są ci, którzy próbują wygrać po raz pierwszy (strategia zwykłych ludzi) - promuje się jako nieskorumpowany, spoza elit rządzących, np. Carter, przedstawia nowe tematy, ważne „opakowanie” kandydata. Są tu też ci, którzy próbują wygrać ponownie - strategia racjonalna, podkreślenie dokonań, obietnica kontynuacji dotychczasowej polityki, podkreśla się załatwione sprawy.

4. Kampania pozytywna - promocja, podkreślenie zalet; kampania negatywna - w celu neutralizacji i eliminacji kontrkandydata; negatywna, gdy zawiera 60% negatywnych haseł, do 30% - kampania wojownicza.

46. Taktyka kampanii wyborczej:

Kontakty bezpośrednie - polegają na spotkaniu kandydata i wyborcy twarzą w twarz.

Charakter zamknięty, gdy wstęp na nie mają tylko osoby zaproszone (najważniejsi fundatorzy kampanii, osoby bardzo znane i wpływowe lub zdeklarowani sympatycy kandydata).

Charakter otwarty mają spotkania, w czasie których zakres kontaktów kandydata nie zostaje ograniczony. Są to: konferencje, koncerty, bankiety, spotkania z różnymi grupami interesów, ale także spotkania organizowane spontanicznie na ulicy, przed zakładami pracy, kościołami czy w sklepach, także wizyty kandydatów w domach swoich wyborców, spersonifikowane listy wysyłane przez kandydatów do konkretnego wyborcy (kontakty pośrednie, ale nie interakcyjne) oraz rozmowy telefoniczne prowadzone w jego imieniu przez współpracowników. Zbadano, że 2 krótkie, ale bezpośrednie rozmowy pozwalają na uzyskanie jednego nowego głosu, podobnie jak uściśnięcie ręki 3 wyborców.

Kontakty pośrednie:

Tradycyjne (literatura, plakaty, akcesoria) - literatura to obszerne programy wyborcze oraz ich skróty w formie broszur czy ulotek; specjalny pakiet informacyjny przeznaczony dla środków masowego przekazu; plakaty wyborcze - mają upowszechnić nazwisko polityka, jego wizerunek oraz hasło wyborcze. Kiedyś plakat był podstawowym źródłem promocji, dziś nie jest już najważniejszy; gadżety wyborcze - hasła przyklejane na zderzakach samochodów, guziki z napisami, koszulki, baloniki, breloczki na klucze (wszystkie gadżety muszą być wykonane z wysokiej jakości materiałów).

Nowoczesne - mają charakter audiowizualny i należą do nich przede wszystkim przekazy ogólnie dostępne (broadcasting): telewizyjne, radiowe, wideotekstowe oraz internetowe, a także bardziej wyspecjalizowane przekazy kablowe, szczególnie telewizyjne (narrowcasting).

47. Definicja wizerunku kandydata i jego wymiary:

Ważne jest, by wizerunek odpowiadał cechom kandydata. Syndrom Ottingera - w kampanii telewizyjnej i bezpośredniej nie może być sprzeczności między rzeczywistymi cechami a wykreowanym dla potrzeb kampanii wizerunek. Szuka się kompromisu między rzeczywistymi cechami a pożądanymi przez wyborców. Duże znaczenie miały wybory prezydenckie w USA w 1968 roku - wykorzystano środki tj. do reklamy produktu przy kampanii Nixona. Kandydat staje się produktem, do którego zakupu zachęca reklama. Obraz jest schematem, stąd kreacja medialnego wizerunku jest bardzo ważna; należy uwypuklić pożądane cechy. Wizerunek pożądany to przekonanie wyborcy.

Wymiary wizerunku kandydata:

1. Aspekt kognitywny - obejmuje to, co wyborca wie o kandydacie.

2. Aspekt afektywny - obejmuje uczucia i emocje, które kandydat wzbudza u wyborcy (jest to najważniejszy aspekt, który ma największy wpływ na decyzję wyborcy).

3. Aspekt konatywny - związany z aktem woli wyborcy, podjęcie decyzji na temat wyboru.

48. Zawartość wizerunku kandydata:

Wizerunek jest etykietą towaru - pokazuje przynależność do partii, opanowanie, system organizujący kampanię, jakość - trwałość poglądów.

Występują trzy grupy kandydatów:

1. Kryterium roli politycznej - nowa twarz; pojednawca; agitator

2. Kryterium roli politycznej i stylu - mąż stanu, tytan, tradycjonalista, aktywista, arogant, kompetentny zawodowiec, manipulator, kandydat budzący zaufanie.

3. Kryterium stylu - pragmatyk, dojrzały, uczciwy, sprawny pod względem porozumiewania się, integralny.

Zawartość wizerunku kandydata:

1. Geograficzne zakorzenienie kandydata (miejsce urodzenia, gdzie się wychował i żył).

2. Odwoływanie się do wartości grupy społecznej (intelektualista, np. Geremek, milioner - Tymoński).

3. Wykształcenie kandydata (znajomość języków obcych)

4. Związki kandydata z partią polityczną (wizerunek kandydata powinien być zgodny z wizerunkiem partii; tu problem Kwaśniewskiego i Runowicza).

5. Etniczność, rasa i pochodzenie narodowe (ważne np. w USA)

6. Wiara, wyznanie, neutralność światopoglądowa

7. Orientacja seksualna

8. Zamożność

9. Cechy osobiste (uważane za najważniejszy element) - a) zdolności przywódcze (umiejętność sprawnego działania i pozyskiwania pracowników oraz stawiania im wymagań); b) kompetencja (umiejętność ciężkiej pracy, inteligencja i wiedza); c) integralność wewnętrzna (przyzwoitość, uczciwość, umiejętność dawania dobrego przykładu); d) empatia (umiejętność dbania o dobro obywateli, wzbudzanie akceptacji u wyborców, wewnętrzne ciepło).

Rywalizacja wizerunków (2 modele):

1. Gdy wizerunki różnią się w zasadniczy sposób, są sobie przeciwne - wyborca ma jasne rozeznanie, wie, kto mu się podoba, a kto nie.

2. Gdy kandydaci są do siebie podobni - tu decyduje wizerunek zewnętrzny kandydata

49. Zachowania niewerbalne kandydata:

Kanały komunikacji niewerbalnej

1. Wizerunek kandydata jest przekazywany za pomocą kilku znaków - wyborcy je dekodują, domyślając się innych właściwości kandydata. Bardzo ważne są: wyraz twarzy, ton głosu, zdrowie, sprawność fizyczna, postawa życiowa, samochód, biżuteria, włosy, styl jedzenia i picia. Najważniejsze jest pierwsze wrażenie.

2. Sposób i styl ubierania się kandydatów - w Polsce pierwszą partią zwracającą uwagę na ujednolicone ubiory kandydatów i polityków był Kongres Liberalno Demokratyczny, demonstrujący elegancję powstającej klasy średniej. Bardzo popularna stała się niebieska koszula, którą upowszechnił w Polsce A. Kwaśniewski w czasie kampanii prezydenckiej.

3. Język ciała i wyraz twarzy kandydata - duże znaczenie mają sprzeczności między przekazem werbalnym i niewerbalnym (przyjazne słowa w połączeniu z agresywnym wyrazem twarzy i takimi gestami). W czasie transmisji na żywo ważne jest też np. patrzenie prosto w kamerę - 1960 rok, Nixon (mówił do kontrkandydata) kontra Kennedy (on patrzył w kamerę, mówił do wyborców).

4. Sposób mówienia kandydata - ta sama treść może nabrać zupełnie innego znaczenia, jeśli zostanie wypowiedziana innym tonem. Na sposób mówienia składają się: barwa głosu (M. Thatcher zmieniła barwę swojego głosu, dzięki czemu stała się bardziej kobieca i przystępna), rytm, akcent, szybkość mówienia, modulacja wypowiedzi.

50. Definicja marketingu politycznego i jego cztery reguły skuteczności:

Definicja - marketing polityczny jest elementem procesu komunikacji politycznej, polegającej na formułowaniu idei i wyrażaniu ich za pomocą słów i obrazów.

3 typy definicji:

1. Transakcyjny - nacisk na zawieranie specyficznej ugody pomiędzy wyborcą a kandydatem.

2. Szersza definicja - oparte o koncepcje wymiany dóbr między wyborcą a kandydatem.

3. Celowościowe definicje - podkreślają, że działania kandydata mają wywołać reakcję.

Steinberg - marketing polityczny obejmuje wykorzystywanie badań do zrozumienia środowiska politycznego, skuteczną prezentację produktu, wykorzystywanie różnych metod marketingowych w celu sprzedaży, penetrowanie rynku wyborczego przez środki masowego przekazu.

4 reguły skutecznego marketingu:

1. Koherencji - wymóg koordynacji działania z innymi działaniami w całej kampanii. Gdy nastąpi naruszenie spójności, następuje utrata zaufania wyborcy.

2. Innowacyjności - wymóg dostosowania strategii do nowej sytuacji (nie robić tej samej kampanii po sobie)

3. Różnicowania - podkreślenie, czym się różnimy od innego kandydata.

4. Bezpieczeństwa - wszelkie działania marketingowe muszą być analizowane od strony skutków negatywnych, kampania musi być bezpieczna - problem aktualizacji danych i pamięć odbiorcy.

Przeciw marketingowi - osłabia wpływa partii politycznej, przyczynia się do grupowania kandydatów, metody marketingowe powodują ucieczkę od prawdy, wymaga pełnego profesjonalizmu.

51. Negatywne i pozytywne skutki negatywnej kampanii wyborczej:

Kampania negatywna to bezpieczny atak na kontrkandydata / partię.

3 typy ataku:

1. Bezpieczne zarzuty przeciw osobie

2. Bezpieczne porównania, wskazanie na niższość kontrkandydata

3. Porównania pośrednie - sugerują wyborcy interpretację faktów na niekorzyść kontrkandydata.

Trzeba brać pod uwagę kontekst kulturowy, stosunki do obyczajów w danym państwie.

4 reakcje na kampanię negatywną:

1. Niepodejmowanie żadnych działań przez kandydata

2. Podtrzymywanie własnego stanowiska merytorycznego.

3. Podjęcie wyzwania i agresywna odpowiedź na agresję kontrkandydata

4. Reaktywna - bezpośrednie udzielenie odpowiedzi na zarzuty. Rodzaje odpowiedzi: a) zaciemnienie - zaprzeczenie słuszności oskarżeń bez dowodów; b) odpieranie - zaprzeczenie i dowody, że są niesłuszne; c) zaprzeczanie - odrzucenie zarzutów i kontratak; d) przyznanie się - potwierdzenie zasadności zarzutów, że albo czyn był celowy albo, że nieświadomy; akceptacja zarzutu, przyznanie i obietnica poprawy; e) wyznanie grzechu i akceptacja pokuty - przyznanie się do działania i stwierdzenie, że były one błędem.

Jest jeszcze możliwość zastosowania tzw. szczepionki - podanie argumentów za oboma rozwiązaniami, by obywatele dostali argumenty uodparniające na zarzuty i argumenty, które mógłby podać przeciwnik. Na umocnienie wyborcy (pokazuje bezstronność kandydata).

Negatywne skutki kampanii negatywnej:

1. Bumerangowy - gdy zmasowany atak wraca w postaci niechęci do atakującego

2. Syndrom popierania ofiary ataku.

3. Alienacja elektoratu i erozja fundamentów systemu politycznego.

Pozytywne skutki kampanii negatywnej:

1. Dramatyzacja, stymulacja zaangażowania wyborców.

2. Jednoznaczne określenie preferencji wyborców (białe-czarne).

52. Marketing medialny:

Marketing medialny najszybciej rozpowszechnił się w USA.

Amerykanizacja procesów wyborczych polega na:

a) uzyskaniu dominacji roli przez środki przekazu telewizyjnego,

b) personalizacji polityki,

c) większej roli wizerunków medialnych w stosunku do klasycznej prezentacji programów wyborczych oraz na profesjonalizacji kampanii wyborczych.

Reklamy telewizyjne - 3 punkty widzenia:

1. Treść przekazu - a) upowszechnienie nazwiska kandydata; b) merytoryczne argumenty kandydata i często odwołujące się do emocji wyborców; c) upowszechniające medialny wizerunek kandydata; d) reklamy służące do prowadzenia kampanii negatywnych.

2. Typ nadawcy - a) reklamy formułowane w pierwszej osobie (osoba przekazująca treść reklamy zwraca się bezpośrednio do odbiorcy i nawiązuje z nim kontakt wzrokowy); b) w drugiej osobie (osoba przekazująca treść jest członkiem jakiejś zbiorowości); b) w trzeciej osobie (odbiorcy proponowany jest ogląd wiata z różnych perspektyw).

3. Technika przekazu - wywiady z ludźmi z ulicy, rozmowy ze zwykłymi ludźmi, odwołanie się do symboli. Podstawę przekazu stanowi ogólnie dostępna telewizja (broadcasting) oraz narrowcasting (przekaz wyspecjalizowany i skierowany do wybranych grup mieszkańców czy grup interesów - telewizja kablowa).

53. Reakcje wyborców na kampanię i sondaże:

3 fazy:

1. Kodowanie - stworzenie medialnego wizerunku kandydata i definicja jego programu (kodowanie podstawowych treści).

2. Kanał przekazu - stworzony wizerunek zostaje dostarczony odbiorcom.

3. Dekodowanie - wyborcy odbierają docierające do nich wiadomości i podejmują decyzje wyborcze.

Odbiorcami działań marketingowych jest 5 grup wyborców:

1. Innowatorzy - dostrzegają walory kandydata i formułują grupę przywódczą (są to ludzie sukcesu - odważni, młodzi, mający wysoki status społeczny oraz chętnie podejmujący ryzyko). Często przyłączają się do organizowania kampanii.

2. Obdarzeni autorytetem społecznym - zapewniają kampanii wsparcie polityczne, moralne, finansowe. Są bogaci, szanowani, dojrzali, dobrze wykształceni i twórczy.

3. Idący za przykładem - tworzą bazę wyborczą, przyłączają się do wspierania kandydata wtedy, gdy stanie się osobistością publiczną. Podążają za liderami, są przywiązani do jakiejś partii.

4. Wyborcy bierni - status społeczny i zarobki niższy od średniego. Jak chce się wygrać, trzeba mieć poparcie tej grupy - w tym celu prowadzi się aktywne działania marketingowe, by przełamać ich apatię polityczną.

5. Wyborcy wyobcowani - tradycyjni i konserwatywni. Mają tendencję do nieuczestniczenia w wyborach lub popierają kandydata, który jest uważany za faworyta.

Sondaże - a) jeżeli kandydat lub partia tracą poparcie i jest to sygnalizowane w kolejnych sondażach, to opublikowanie dalszych sondaży powoduje dalszy spadek poparcia - wyborcy porzucają swojego kandydata, bo nie lubią tracić głosu i przegrywać w wyborach. b) sygnalizowany w sondażach wzrost poparcia powoduje przyłączenie się niezdecydowanych do kształtującej się większości. Wyborcy chcą wygrać wybory, chcą żyć w państwie rządzonym przez popieranego przez siebie kandydata.

Inna tendencja - spadek poparcia wywołuje jednocześnie demobilizację części elektoratu i mobilizację innej jego części.

Inna możliwość - poparcie dla kandydata lub partii rośnie, to następuje mobilizacja niezdecydowanych (chcą przyłączyć się do większości), ale i występuje demobilizacja dotychczasowych zwolenników (myślą, że jak jego faworyt i tak wygra, to nie ma co głosować - wtedy faworyt może przegrać).

54. Typy wyborców:

Elektoraty:

Ustrukturalizowany - wyborcy identyfikują się z jakąś partią i jej kandydatami w sposób trwały, głosując w określony sposób od wielu lat. Nic nie zmieni jego nastawienia.

Nieustrukturalizowany - jest płynny, wyborcy nie są związani z daną partią (dzieje się tak, gdy partia jest młoda i nie związała się jeszcze ze swoimi wyborcami; program partii zmienia się, ewoluuje).

Typy wyborców:

Racjonalni - dokonują wyboru na podstawie kompletnych informacji na temat partii czy kandydata.

Irracjonalni - wyboru dokonują według subiektywnych kryteriów.

Cybernetyczni - przeciętni wyborcy, brakuje im wiedzy o funkcjonowaniu rzeczywistości, więc upraszczają ją, stosując schematy poznawcze, a swe decyzje podejmują w oparciu o 5 prostych reguł heurystycznych: a) dostępności - wyborca dociera tylko do skróconego programu tego kandydata, którego uważa za wybitnego przedstawiciela danej organizacji; b) reprezentatywności - jak wyborca chce głosować na wykształconego kandydata, to informacja o ukończeniu przez niego studiów jest wystarczająca do potwierdzenia wysokich kwalifikacji; c) przystosowania - dopasowywanie kolejnych decyzji do nowych informacji otrzymywanych przez wyborcę (dzieci-kwiaty i zdrada to ok.; moralność i zdrada - zmiana sympatii); d) antycypacji - kandydat proponuje zamknięcie zakładu, to robotnik podobnej fabryki nie zagłosuje - przewidywanie skutków własnej decyzji; e) autorytetu - autorytet popierający partię lub kandydata skłania nas do popierania tego samego ugrupowania.

Motywy wyborów (8 typów wyborców):

Pozytywni - najliczniejsza grupa, swą decyzję opierają na podstawie sympatii i pozytywnych uczuć żywionych do kandydata. Medialny wizerunek kandydata zbudowany na emocjach ma dla nich decydujące znaczenie.

Negatywni - występuje niechęć do kandydata, więc głosuje na innego (nie musi go popierać) - głosuje na kogokolwiek. Tych wyborców jest coraz więcej na skutek kampanii negatywnych.

Aksjologiczni - opierają swe decyzje na abstrakcyjnych zasadach czy koncepcjach politycznych, przeciwstawiając lewicę prawicy, liberalizm konserwatyzmowi.

Partyjni - znaczenie ma poczucie lojalności i przynależności do danej partii politycznej.

Grupowi - utożsamiają się z wielką czy małą grupą społeczną, definiują swe interesy wraz z nią i traktują swoją lojalność w stosunku do tej grupy jako najważniejsze kryterium decyzji wyborczej.

Niezależni - głosuje w sposób trudny do przewidzenia, nie jest lojalny jakiejś grupie, nie kierują nim emocje czy analizy programowe.

Wyalienowani - nie biorą udziału w wyborach, podejmują typowe niedecyzje polityczne. Postrzegają system polityczny jako zagrożenie jego osobistej egzystencji i dobrobytowi.

Programowi - decyzje podejmują na podstawie sformułowania własnej opinii na temat stanu państwa i sposobów jego poprawy. Analizują programy kandydatów oraz podnoszone przez nich problemy. Wyboru dokonują na podstawie poparcia dla stanowiska kandydata w jednej bądź kilku sprawach.

499

---