„RODZAJE MODELI I METOD W TEORII DECYZJI. PODEJMOWANIE DECYZJI” .

SPIS TREŚCI:

I. Wstęp. …………………………………………………………………………………... 3

II. Teoria decyzji. ……………………………………………………………………….. . 4

1. Jakie decyzje potrzebują teorii. …………………………………………… 5

2. Pojęcie normatywne i deskryptywne. ……………………………. ……….. 6

3. Podstawowe pojęcia związane z teorią decyzji. ………………………….. 7-8

III. Podejmowanie decyzji . ………………………………………………………………. 9

1. Pojęcia związane z podejmowaniem decyzji…………………………………... 10

2. Kategorie decyzji…………………………………………………………… 11-12

IV. Rodzaje metod w teorii decyzji……………………………………………………… 13

1. Podejście normatywne…………………………………………………………… 14

2. Podejście deskryptywne…………………………………………………………. 14

3. Pewność………………………………………………………………………….. 15

4. Ryzyko…………………………………………………………………………… 16

5. Niepewność……………………………………………………………………… 17

6. Podejmowanie decyzji w psychologii i podejście kognitywistyczne…………… 18

7. Podejmowanie decyzji w socjologii……………………………………………... 19

8. Komputerowe wspomaganie decyzji……………………………………………. 20

V. Rodzaje modeli w podejmowaniu decyzji…………………………………………… 21

1. Trzy modele podejmowania decyzji…………………………………. 21-22

2. Etapy procesu podejmowania decyzji……………………………………. 23

3. Model procesu podejmowania decyzji…………………………………… 24

4. Proces decyzyjny…………………………………………………………. 25

VI. Zakończenie………………………………………………………………………… ..26

VII. Bibliografia………………………………………………………………………….. 27

I. WSTĘP.

Tematem mojej pracy zaliczeniowej są „Rodzaje modeli i metod w teorii decyzji i podejmowanie decyzji”. Podejmowanie decyzji jest najprostszym i najbardziej skutecznym mechanizmem zmiany otaczającej nas rzeczywistości. Ludzi sukcesu od przeciętnych odróżnia właśnie umiejętność podejmowania właściwych decyzji. Podejmowanie słusznych decyzji często nazywa się intuicją, na szczęście każdy z nas ma w sobie taką intuicje, ale nie każdy wie jak do niej sięgnąć. Możliwość podejmowania decyzji daje nam ogromną siłę zmiany otaczającej nas rzeczywistości, wyznaczenia sobie celu i nadania życiu nowego kierunku. Każdy z nas podejmuje dziesiątki nie prawdziwych decyzji dziennie. Za każdą prawidłową decyzją idzie działanie, jeśli nie podejmujesz działania to tak naprawdę nie podjąłeś prawdziwej decyzji. W mojej pracy postaram się jak najlepiej przedstawić proces podejmowania decyzji i również dokładnie scharakteryzować teorie decyzji i jej modele oraz metody.

II. TEORIA DECYZJI.

Teoria decyzji to wspólny obszar zainteresowań wielu różnych dziedzin nauki, obejmujący analizę i wspomaganie procesu podejmowania decyzji. Korzystają z niej i rozwijają ją: kognitywistyka, matematyka, statystyka, psychologia, socjologia, ekonomia, zarządzanie, filozofia, informatyka oraz medycyna.

W ten sposób możemy wyróżnić:

• klasyczną inżynieryjną teorię decyzji - która szuka rozwiązań optymalnych/najlepszych w dziedzinie dobrze sformalizowanej

• kognitywistyczne teorie decyzji - które szukają rozwiązań wystarczających/skutecznych

Klasyczna teoria decyzji zajmuje się:

• analizą decyzji - rozpatruje się konkretny przypadek decyzji podjętej przez osobę lub grupę osób. Analiza polega na wyznaczeniu decyzji optymalnej oraz, jeśli podjęta decyzja nie była optymalna, znalezieniu przyczyn pomyłki.

• wspomaganiem decyzji - próbą wyznaczenia rozwiązania najlepszego przy danym zasobie wiedzy i informacji o możliwych konsekwencjach. Dotyczy to również podejmowania decyzji grupowych.

1. Jakie decyzje potrzebują teorii?

Metody teorii decyzji wykorzystuje się wszędzie tam, gdzie podjęcie decyzji jest z pewnych powodów trudne. Przykładowo przyczynami mogą być:

• duża liczba możliwych wariantów - np. wybór najlepszego kandydata na dane stanowisko

• skomplikowana sytuacja decyzyjna - np. opracowanie takich tras i rozkładów jazdy autobusów, aby zapewnić wysoki poziom obsługi przy jak najniższym koszcie

• możliwość wysokich korzyści lub dużych strat - np. wybór sposobu ulokowania oszczędności

• skomplikowany proces decyzyjny - np. podejmowanie grupowych decyzji w dużych organizacjach

• waga problemu decyzyjnego - np. ustalenie okręgów wyborczych w wyborach prezydenckich

Z powyższych przykładów wynika, że metody teorii decyzji stosujemy wszędzie tam, gdzie koszt ich zastosowania może przynieść wymierne korzyści.

2. Pojęcie normatywne i deskryptywne.

Większość metod klasycznej teorii decyzji ma charakter normatywny, tzn. zajmuje się wyznaczeniem optymalnego rozwiązania przez idealnego decydenta, który całkowicie wykorzystuje dostępne mu informacje, wyznacza korzyści z perfekcyjną dokładnością i działa w pełni racjonalnie. Takie metody mają najczęściej ścisły związek z matematyką, statystyką, czy ekonomią. Celem jest wyznaczenie decyzji optymalnej, to znaczy przynoszącej największe korzyści lub minimalizującej stratę.

Ponieważ wiadomo, że ludzie zwykle nie postępują w optymalny sposób, istnieje również podejście deskryptywne tzn. opisowe, opisujące typowe zachowania człowieka w danej sytuacji decyzyjnej. Takim podejściem zajmują się głównie psychologia, kognitywistyka i socjologia. Psychologia zwraca szczególną uwagę na przebieg procesów decyzyjnych w umyśle człowieka, badając wpływ cech osobowościowych na podejmowane decyzje, np. dobór subiektywnych kryteriów oceny poszczególnych wariantów, skłonność do ryzyka. Socjologia natomiast bada uwarunkowania społeczne: miejsce decydenta w organizacji, wpływ stylu kierowania organizacji, podejmowanie decyzji grupowych i związane z tym konflikty.

3.Podstawowe pojęcia związane z teorią decyzji.

Jak każda teoria, tak i teoria decyzji systematyzuje pojęcia związane z decyzjami.

Teoria decyzji zajmuje się sytuacją problemową (problem decyzyjny), w której podmiot (decydent), staje przed koniecznością wyboru jednego z przynajmniej dwóch wariantów działania (decyzji).

W pierwszym kroku należy ustalić cel i warunki ograniczające decyzję, w rezultacie buduje się zbiór decyzji dopuszczalnych. Wyodrębniamy wszystkie istotne kryteria oceny decyzji i dokonujemy oceny każdej decyzji na podstawie kryteriów. Następnie budujemy model decyzyjny, czyli sposób wybrania decyzji optymalnej lub wystarczającej.

Ze względu na posiadane informacje, możemy podzielić problemy decyzyjne na trzy grupy:

• decyzja podejmowana w warunkach pewności - każda decyzja pociąga za sobą określone, znane konsekwencje

• decyzja podejmowana w warunkach ryzyka - każda decyzja pociąga za sobą więcej niż jedną konsekwencję, znamy zbiór możliwych konsekwencji i prawdopodobieństwa ich wystąpienia

• decyzja podejmowana w warunkach niepewności - nie znamy prawdopodobieństw wystąpienia konsekwencji danej decyzji.

Podstawowe pojęcia związane z teorią decyzji:

• sytuacja decyzyjna- to pojęcie oznaczające zbiór wszystkich czynników, mających wpływ na podjęcie decyzji przez decydenta w procesie decyzyjnym. Czynniki te można podzielić na zależne od decydenta i niezależne od decydenta.

• problem decyzyjny- to pojęcie oznaczające sytuację problemową, w której podmiot (decydent) staje przed koniecznością wyboru jednego z przynajmniej dwóch możliwych wariantów działania.

• model decyzyjny- to pojęcie oznaczające teoretyczne odwzorowanie wycinka rzeczywistości, które w sposób syntetyczny opisuje problem decyzyjny. Model taki powinien umożliwiać określenie zbioru decyzji dopuszczalnych i zbioru decyzji optymalnych, jeśli tylko takie zbiory istnieją.

• proces decyzyjny - to określony proces myślowy lub sztuczny który realizuje funkcje podejmowania decyzji . Ta sama decyzja w tej samej sytuacji może być produktem innych procesów decyzyjnych.

• decydent- to pojęcie oznaczające podmiot procesu decyzyjnego, czyli podmiot dokonujący wyboru ostatecznego wariantu decyzji.

• decyzja- świadomy, nielosowy wybór jednego z rozpoznawanych i uznanych za możliwe wariantów przyszłego działania

• przestrzeń decyzyjna- zbiór wszystkich decyzji

• kryterium oceny decyzji- to pojęcie oznaczające przyporządkowanie każdej dopuszczalnej decyzji, ilościowej lub jakościowej oceny korzyści, wynikających z podjęcia takiej decyzji. Często kryterium oceny nazywane jest celem decyzji.

• decyzja dopuszczalna- to pojęcie oznaczające taką decyzję, która spełnia wszystkie warunki ograniczające decyzję. Zbiór wszystkich takich decyzji nazywamy zbiorem decyzji dopuszczalnych.

• decyzja optymalna- to pojęcie oznaczające taką decyzję, która jest decyzją dopuszczalną i jednocześnie jest najlepsza z punktu widzenia kryteriów oceny decyzji. Zbiór wszystkich takich decyzji nazywamy zbiorem decyzji optymalnych.

• warunek ograniczający decyzję- Warunek taki ogranicza przestrzeń decyzyjną do pewnego podzbioru decyzji. Po uwzględnieniu wszystkich warunków ograniczających otrzymujemy zbiór decyzji dopuszczalnych.

• pewność - pojęcie oznaczające sytuację, w której wybranie danego wariantu na pewno pociąga za sobą określone, znane konsekwencje.

• ryzyko - w języku naturalnym oznacza jakąś miarę/ocenę zagrożenia czy niebezpieczeństwa wynikającego albo z prawdopodobnych zdarzeń od nas niezależnych, albo z możliwych konsekwencji podjęcia decyzji.

• niepewność- jako pojęcie teorii decyzji oznacza sytuację, w której określone decyzje mogą spowodować różne skutki, w zależności od tego, który z możliwych stanów rzeczy zajdzie, przy czym nie są znane prawdopodobieństwa wystąpienia poszczególnych z nich.

• stan natury - pojęcie oznaczające każde z możliwych następstw wariantu decyzyjnego nie zależące od decydenta, ale mające wpływ na końcową wypłatę.

III. PODEJMOWANIE DECYZJI.

Podejmowanie decyzji- proces polegający na zbieraniu i przetwarzaniu informacji o przyszłym działaniu (wg A. K. Koźmińskiego).Jest to jedna z funkcji zarządzania. Pozostałe to:

• Planowanie- polega na decydowaniu o podjęciu działań zorientowanych na wywołanie zjawisk, które nie zaistniałyby samoistnie.

• Organizowanie- obejmuje strategie organizacji i wszystkie jej cele

• Motywowanie- polega na takim wykorzystywaniu mechanizmów motywacji, by zapewniały zaangażowanie pracowników na rzecz sukcesu organizacji, zachęcały do podnoszenia kwalifikacji i dawały satysfakcję z pracy. Polega na wpływaniu na postawy i zachowania człowieka za pośrednictwem określonych bodźców.

1. Pojęcia związane z podejmowaniem decyzji.

• Decyzja(wg A. K. Koźmińskiego) - świadomy, nielosowy wybór jednego z rozpoznawanych i uznanych za możliwe wariantów przyszłego działania.

• Decydent - osoba lub grupa osób, które uczestniczą w procesie podejmowania decyzji i w różny sposób są obarczone odpowiedzialnością za podejmowane decyzje.

• Mechanizmy podejmowania decyzji w organizacji- zasady, procedury, i praktyka podejmowania decyzji, czyli dokonywania wyboru przyszłego działania.

2.Kategorie decyzji.

a) wg roli w procesie zarządzania

• operacyjne - Są to decyzje zdecentralizowane - podejmowane najczęściej przez kierowników średniego i niższego szczebla zarządzania. Często są one powtarzalne, występujące w dużej liczbie oraz zróżnicowane. Zwrócić należy także uwagę na dużą częstotliwość ich występowania.

• taktyczne - rozwiązują najczęściej konflikty między strategią i jej realizacją. Dotyczą także konfliktów między celami indywidualnymi i celami całej instytucji.

• strategiczne - są najtrudniejsze dla kierownictwa organizacji. Zależy od nich szansa rozwoju i zdobycia przewagi konkurencyjnej organizacji. Są to najczęściej decyzje scentralizowane, niepowtarzalne, jednostkowe, podejmowane od czasu do czasu.

b) wg stopnia ryzyka:

• decyzje podejmowane w warunkach pewności (możemy bezbłędnie przewidzieć efekty) , do ich podejmowania dochodzi wtedy, gdy znane są zależności przyczynowe, a zatem na podstawie deterministycznego systemu przewidywań znany jest przyszły wynik podjętego działania

• decyzje podejmowane w warunkach ryzyka (można określić zbiór konsekwencji i przyporządkować im pewne prawdopodobieństwo wystąpienia) , to decyzje dotyczące przyszłych działań, których skutki, a także towarzyszące im okoliczności można przewidzieć ze znanym lub dającym się oszacować prawdopodobieństwem.

• decyzje podejmowane w warunkach niepewności (nie możemy wyliczyć wszystkich konsekwencji ani tez określić z jakim prawdopodobieństwem wystąpią) , dotyczą działań, w odniesieniu do których nie jesteśmy w stanie oszacować prawdopodobieństwa ich skutków, ani okoliczności i warunków, w których te działania będą realizowane.

c) wg stopni innowacyjności:

• rutynowe - decyzje, które są powtarzalne i podejmowane w warunkach pewności.

• adaptacyjne - otoczenie podejmowanie decyzji charakteryzuje się wysokim poziomem pewności, akty wyboru są spowodowane przez względy reaktywne i zorientowane są na wzrost krótkookresowy,

• innowacyjne - dotyczą kreowania nowych norm postępowania społecznego, nowych kierunków polityki. Wychodzą one poza reguły stanu istniejącego, do których odnoszą się decyzje regulujące oraz sterujące.

• regresywne

d) wg stopnia programowalności:

• programowane- dotyczą problemów pojawiających się regularnie, są rutynowe i standardowe. Są to zwykłe, codzienne decyzje, podejmowane zazwyczaj według przyjętych w danej organizacji procedur

• nieprogramowalne - są bardziej złożone, nierutynowe, przy ich podejmowaniu jest wymagana zdecydowanie większa kreatywność. Decyzje nieprogramowe pojawiają się często wraz ze zmianą warunków działania organizacji.

IV. RODZAJE METOD W TEORII DECYZJI.

Teoria decyzji w zasadzie nie jest jednolitą dziedziną nauki, jest to raczej zbiór metod wypracowanych przez różne dziedziny. Dokonując przeglądu metod i kierunków rozwoju teorii decyzji, nie należy zapominać o interdyscyplinarnym charakterze tego zagadnienia. Zastosowanie na przykład metod programowania liniowego, nie powinno przesłaniać psychologicznych i socjologicznych aspektów procesu decyzyjnego. Takie właśnie połączenie pozornie odległych dziedzin spowodowało w ostatnich latach gwałtowny rozwój różnych technik wspomagania decyzji.

1. Podejście normatywne.

W podejściu normatywnym dążymy do wyznaczenia optymalnej decyzji dla danego problemu decyzyjnego.
Jeśli decyzja jest podejmowana w warunkach pewności, mówimy o deterministycznych metodach teorii decyzji, natomiast niepewnością i ryzykiem zajmują się metody niedeterministyczne.
Większość metod zakłada, że decydent działa w środowisku, w którym nie ma konkurentów, którzy mogliby wpłynąć na wynik decyzji lub stany natury. Takie rozważania są przedmiotem teorii gier.

2 .Podejście deskryptywne.

Podejście deskryptywne zajmuje się opisem typowych zachowań ludzi w procesie decyzyjnym i wskazuje na czynniki mające wpływ na podjęcie ostatecznej decyzji.

3. Pewność.

W przypadku, gdy znamy wszystkie możliwe konsekwencje wariantów decyzyjnych, wybór wariantu optymalnego sprowadza się do wyboru decyzji przynoszącej największe korzyści. W prostych przypadkach wybór wariantu jest trywialny, jeśli problem decyzyjny przyjmuje bardziej skomplikowaną postać, wykorzystuje się dział matematyki zwany badaniami operacyjnymi. W szczególności duże znaczenie mają następujące metody:

• programowanie matematyczne

• programowanie liniowe

• programowanie całkowitoliczbowe

• programowanie zero- jedynkowe

• programowanie celowe

• programowanie kwadratowe

• programowanie nieliniowe

• programowanie dynamiczne

• zagadnienie transportowe

• algorytmy sieciowe

• zarządzanie projektem

• CPM

• PERT

• wykres Gantta

• teoria zapasów

• zagadnienie gazeciarza

• teoria kolejek

• łańcuch Markowa- ciąg zdarzeń, w którym prawdopodobieństwo każdego zdarzenia zależy jedynie od wyniku poprzedniego.

• analiza szeregów czasowych

• metody obliczeniowe optymalizacji

• metody konwencjonalne

• bezgradientowe

• gradientowe

• metody optymalizacji globalnej

• algorytmy genetyczne

• metoda symulowanego wyżarzania

• metoda grupowania

Przypadkiem więcej niż jednego kryterium oceny decyzji zajmuje się dział teorii decyzji zwany wielokryterialną analizą decyzyjną. Istnieją dwie główne definicje problemu wielokryterialnego w ramach wielokryterialnej analizy decyzyjnej:

1. Wielokryterialne podejmowanie decyzji

2. Wspomaganie decyzji wielokryterialnych

Metody te pozwalają na agregowanie wielu kryteriów dla rozwiązywania problemu wyboru rankingu sortowania lub opisania konkurujących alternatyw w różnych dziedzinach.

4. Ryzyko.

W warunkach ryzyka konsekwencje każdej decyzji są określone przez rozkłady prawdopodobieństwa, dlatego do przypadków niedeterministycznych wykorzystujemy głównie metody teorii prawdopodobieństwa oraz statystyki. W szczególności wykorzystuje się następujące metody:

• kryteria podejmowania decyzji

• kryterium Hurwicza (maksymaksowe) - to kryterium podejmowania decyzji, według którego należy wybrać decyzję, której odpowiada największa wypłata. Jest kompromisem między podejściem optymistycznym a pesymistycznym

• kryterium Walda (maksyminowe) - to kryterium podejmowania decyzji, według którego należy wybrać decyzję, której odpowiada najwyższa spośród najgorszych wypłat dla każdej decyzji. Wyraża zachowawczą strategię postępowania w sytuacji ryzyka, gwarantując najmniejszą stratę (minimalizacja maksymalnej straty), a zarazem maksymalizując zysk.

• kryterium Savage'a (minimaksowe) - to kryterium podejmowania decyzji, według którego należy wybrać decyzję, której odpowiada najniższa z maksymalnych strat możliwości dla każdej decyzji. Wyraża pesymistyczną strategię postępowania w sytuacji ryzyka (minimalizacja maksymalnego żalu).

• kryterium Laplace'a - to kryterium podejmowania decyzji, według którego należy wybrać decyzję, której odpowiada najwyższa oczekiwana wypłata, przy założeniu, że wszystkie stany natury są jednakowo prawdopodobne.

• drzewo decyzyjne- graficzna metoda wspomagania procesu decyzyjnego, stosowana w teorii decyzji. Algorytm drzew decyzyjnych jest również stosowany w uczeniu maszynowym do pozyskiwania wiedzy na podstawie przykładów.

• wnioskowanie statystyczne - to dział statystyki zajmujący się problemami uogólniania wyników badania próby losowej na całą populację oraz szacowania błędów wynikających z takiego uogólnienia (patrz badanie statystyczne).

5. Niepewność.

W przypadku niepewności klasyczne metody statystyczne zawodzą, gdyż nie jesteśmy w stanie określić rozkładów prawdopodobieństwa konsekwencji decyzji. Podejmowaniem decyzji w takich warunkach zajmuje się statystyka bayesowska. Ogólnie przypadkami niedeterministycznymi (ryzyka i niepewności) zajmuje się statystyczna analiza decyzyjna i ostatnio kognitywistyka symboliczna.

6. Podejmowanie decyzji w psychologii i podejście kognitywistyczne.

Podejście psychologiczne to próba wyjaśnienia nieracjonalności zachowań decydentów, wynikającej z pewnych cech osobowościowych lub sytuacji, w której znajduje się decydent. W szczególności rozpatruje się takie czynniki jak: asymetria pomiędzy zyskiem i stratą, poprzednie porażki, selektywna uwaga, podejmowanie decyzji w warunkach zewnętrznego obciążenia. Szczególnie silnie koncentruje się na zagadnieniach związanych ze skłonnością do podejmowania ryzyka.

Psychologiczna teoria decyzji jest szczególnie przydatna w obszarze, gdzie podejście normatywne zawodzi: przy decyzjach podejmowanych w warunkach niepewności, rozwinięto na ten temat teorię subiektywnej oczekiwanej użyteczności (SEU)

Teoria SEU zakłada, że podejmujący decyzje człowiek dąży do maksymalizacji użyteczności wyniku. Użyteczność rozumiana jest jako maksymalizacja szansy osiągnięcia celu. Zatem w teorii tej, decyzje podejmowane są ze względu na pewien zamierzony stan przyszłości, a wybór optymalnego wariantu opiera się na porównaniu przewidywanego skutku działania do tego stanu.

Alternatywne podejście proponują Kahneman i Tversky w wyróżnionej nagrodą Nobla teorii perspektywy. Ich zdaniem kryterium oceny wariantów nie jest porównanie z zakładanym stanem, do którego człowiek dąży, ale porównanie ze stanem obecnym. W takim ujęciu skutki decyzji mogą mieć charakter zysku lub straty. W zależności od tego, czy dany skutek jest zyskiem, wybory podejmowane są inaczej.

Podejście kognitywistyczne, koncentruje się na myślowym modelu podejmowania decyzji i meta-decyzji, i dotyczy zarówno człowieka jak i robota. Podejście kognitywistyczne, ze względu na potrzeby komputerowych systemów wsparcia decyzyjnego zostało rozszerzone do tzw. inżynierii socjo-kognitywistycznej.

7. Podejmowanie decyzji w socjologii.

Podejście socjologiczne, podobnie jak psychologiczne, zajmuje się nieracjonalnością zachowań decydentów, ale wynikających z działania w ramach określonej grupy społecznej. Analizuje się na przykład różnice w procesie podejmowania decyzji w małych i dużych przedsiębiorstwach, administracji rządowej, organizacjach formalnych i nieformalnych. Z drugiej strony rozpatruje się także podejmowanie decyzji kolektywnych i czynniki warunkujące powstawanie takich decyzji (np. inicjatywy na rzecz ochrony środowiska).Dużą rolę zarówno w teorii psychologicznej, jak i socjologicznej odgrywa szczególny rodzaj procesu decyzyjnego, jakim są negocjacje.

8. Komputerowe wspomaganie decyzji.

Gwałtowny rozwój technologii informatycznych spowodował, że systemy komputerowe zaczęły pełnić istotną rolę w procesach decyzyjnych, szczególnie tam, gdzie do podjęcia decyzji konieczne jest szybkie przetworzenie ogromnych ilości danych (np. w dużych przedsiębiorstwach) lub gdzie charakterystyka sytuacji decyzyjnej wymaga zastosowania skomplikowanych obliczeniowo modeli.

W licznych obszarach działalności różne kategorie systemów pełnią różne role:

• systemy transakcyjne - zadaniem tych systemów jest dostarczanie aktualnych informacji, potrzebnych do podejmowania decyzji na poziomie operacyjnym; systemy transakcyjne mogą również zasilać danymi systemy wyższego poziomu

• hurtownie danych - dostarczają zagregowanych informacji potrzebnych do podejmowania decyzji taktycznych i strategicznych

• systemy informowania kierownictwa - dostarczają z niższych systemów informacje przygotowane w sposób ułatwiający podejmowanie decyzji na najwyższych szczeblach kierowniczych (systemy raportujące, wizualizacyjne)

• systemy wspomagania decyzji - kategoria ta obejmuje dwa typy systemów:

• systemy klasy business intelligence - systemy analityczno-decyzyjne w dużych organizacjach, zasilane z hurtowni danych lub bezpośrednio z systemów transakcyjnych, ekstrahują z dostarczonych informacji wiedzę wykorzystując bazę zaawansowanych modeli statystycznych, optymalizacyjnych czy algorytmy sztucznej inteligencji

• specjalistyczne systemy decyzyjne - ich zadaniem jest ułatwienie korzystania z jednego lub kilku modeli, wykorzystywane najczęściej przez analityków lub do automatyzacji procesu decyzyjnego (np. w medycynie)

• inteligentne systemy wsparcia decyzyjnego (IDSS - Intelligent Decision Support Systems). Takie systemy wymagają współpracy zespołów interdyscyplinarnych, wielu organizacji i zaawansowanych technologii systemowych, informatycznych, sztucznej inteligencji i modeli socjo-kognitywistycznych.

V. RODZAJE MODELI W TEORII DECYZJI.

1.Trzy modele podejmowania decyzji.

a) formalny model racjonalny - poszukiwanie decyzji optymalnej lub najlepszej

• racjonalność decyzji-racjonalność formalna, czyli podjęcie decyzji zgodnie z procedurą

• decyzja podejmowana jest fazowo:problem → faza przygotowawcza → ustalenie kryterium decyzyjnego i uporządkowanie wariantów decyzyjnych wg tego kryterium → faza podjęcia decyzji → faza realizacji i kontroli

b) model ograniczonej racjonalności - poszukiwanie pierwszej decyzji zadowalającej

• decyzja zadowalająca - gdy istnieje kryterium określające minimum warunków zadowalającego w sferach uznanych przez decydentów za ważne oraz gdy któryś z uznanych wariantów decyzji odpowiada przyjętemu kryterium lub jest od niego lepszy.

Ograniczenia racjonalności

• subiektywne

• obiektywne

• strukturalne

• poznawcze

• motywacyjne

• kompetencyjne

c) model kosza na śmieci

Sekwencyjność podejmowania decyzji odrzucona. Czasami dopasowujemy problem do znalezionego wcześniej rozwiązania.

W ocenie decyzji podjętej wg tego modelu najważniejsza jest racjonalność rzeczowa działania.

Na elementy procesu decyzyjnego składają się:

• warunki

• decydent

• cele

• alternatywy

• kryterium wyboru

• relacje między alternatywami

• wybór

2.Etapy procesu podejmowania decyzji.

• identyfikacji sytuacji decyzyjnej,

• identyfikacji i zaprojektowania wariantów decyzji,

• oceny zaprojektowanych wariantów i wyboru wariantu racjonalnego,

• stworzenia warunków realizacji decyzji,

• kontroli efektów podjętej decyzji.

3.Model procesu podejmowania decyzji.

Źródło: (B.Wawrzyniak 1980, s.34)

4. Proces decyzyjny.

Schemat pięcioetapowy:

I etap:

Określenie sytuacji i jej ograniczeń, czyli zebranie wszystkich informacji, które dotyczą stanu faktycznego i stanu prawnego.

II etap:

Analiza danych i faktów w celu ustalenia przyczyn i powiązań pomiędzy faktami, sprawdzenie, czy i w jakim stopniu wpływają na sytuację.

III etap:

Badanie alternatyw. Polega na znalezieniu i zdefiniowaniu wszystkich możliwych sposobów działania. Określeniu kosztów i zysków dla każdego z nich.

IV etap:

Wybór jednej z badanych alternatyw, który min. polega na zbilansowaniu kosztów i zysków oraz na przewidzeniu skuteczności danego postępowania w stosunku do warunków ustalonych
w etapie I.

V etap:

Wdrożenie - działanie mające na celu realizację podjętej decyzji.

VI. ZAKOŃCZENIE.

Podejmowanie decyzji jest podstawowym warunkiem rozwiązywania większości ważnych problemów występujących w przedsiębiorstwie. „W każdym przypadku sensowna analiza wariantów decyzji wymaga skrupulatnego porównania korzyści i kosztów (często, choć nie zawsze pieniężnych) alternatywnych sposobów postępowania”. Możliwość podejmowania decyzji daje nam ogromną silę zmiany otaczającej nas rzeczywistości, wyznaczenia sobie celu i nadania życiu nowego kierunku w, którym będziemy zmierzać. Jej największa moc tkwi w jej dostępności- zawsze można podjąć decyzje dotyczącą jakiegokolwiek dziedziny naszego życie i zrealizować ją. Aby podejmować możliwie najlepsze decyzje powinniśmy uświadamiać sobie swoje cele i problemy, które należy rozwiązać, a także skutki poprzednich decyzji oraz konsekwencje podjęcia nowych. Związane jest to z naszą intuicją, zdolnościami analizowania sytuacji oraz dotychczasowym doświadczeniem.

VII. BIBLIOGRAFIA.

1. Wawrzyniak B. „Decyzje kierownicze w teorii i praktyce zarządzania” PWE, Warszawa 1980

2. Targalski J., Podejmowanie decyzji, w: Organizacja i zarządzanie, pod red. A. Stabryły, J. Trzcienieckiego, Warszawa 1986

3. A. Leigh, ”Doskonałe podejmowanie decyzji”, Poznań 1999

4. Wikipedia

27

---