TEOLOGIA DOGMATYCZNA

1. Bóg wiary chrześcijańskiej, a poza chrześcijańskie wyobrażenia o Bogu.

• Pytanie o Boga. Gdy pytamy o Boga:

1. Bóg nie jest istotą pozaświatową „Bo w Nim żyjemy, poruszamy się i jesteśmy” (Dz 17,28)

2. Bóg nie jest jednym z bytów świata, jest tym który wszystko ogarnia

3. Wszechobecny, absolutnie transcendentny wobec wszystkiego

4. Bóg nie jest istotą pozornie obecną, jest kimś nieskończenie więcej

• Ludzie nie są zdolni ukształtować pojęcia Boga (pojęcie musi mieć treść proporcjonalną do rzeczywistości

• Bóg prawdziwy jest kimś nieskończonym - wszystko co myślimy o Bogu jest skończone, a więc Bóg prawdziwy nie może być przez nas poznany pojęciowo.

• Pytamy o Boga, który jest źródłem sensu naszego życia

• Bóg jest kimś osobowym

• Kiedyś chrześcijanie byli przeświadczeni że prawda o Bogu jest w Kościele.

• Czy tylko chrześcijaństwo zna prawdę o Bogu? Wspólne wszystkim religiom jest:

1. wszystkie religie jakoś wyznają Boga (bogów), jakaś prawda o Bogu w różnych religiach istnieje

2. wszystkie religie mają jakieś przesłanie moralne (odniesienie do czynienia dobra i unikania zła)

3. wszystkie religie mają przeświadczenie, że życie człowieka jest transcendentne wobec doczesności (religie głoszą jakąś obietnicę)

• Czym różni się chrześcijaństwo od innych religii - w innych religiach to ludzie szukali Boga, natomiast w chrześcijaństwie to Bóg w miłości swojej zaczął szukać człowieka

• W chrześcijaństwie Jezus Chrystus realnie wszedł w ludzkie dzieje

• Islam głosi jednoznacznie że powstał w wyniku Bożego objawienia jakie anioł Gabriel przyniósł Mohametowi. Według kard. Newmana Islam ma dla nas kontrowersyjną ale wielką naukę moralną. W Islamie jednak nie widać nic analogicznego do tego, co jest w chrześcijaństwie, ponieważ chrześcijaństwo wierzy że Bóg tak umiłował świat że dał nam swego syna (J 3, 16)

• Czy Bóg wyznawany w religiach pogańskich jest Bogiem nieba i ziemi? Nowy Testament twierdzi że:

1. bogowie wyznawani przez inne religie nie istnieją (1 Kor 8, 4-6; 1 Kor 10, 11-20)

• 1 Kor 8,4-6: „Zatem jeśli chodzi o spożywanie pokarmów, które już były złożone bożkom na ofiarę , wiemy dobrze, że nie ma na świecie ani żadnych bożków, ani żadnego boga prócz Boga jedynego. A choćby byli na niebie i na ziemi tak zwani bogowie- jest z reszta mnóstwo takich bogów i panów- dla nas istnieje tylko jeden Bóg Ojciec, od którego wszystko pochodzi i dla którego my istniejemy oraz jeden Pan Jezus Chrystus, przez którego wszystko się stało i dzięki któremu my także jesteśmy.”

• 1 Kor 10,19-20: „Lecz po cóż to mówię? Czy może jest czymś ofiara złożona bożkom? Albo czy sam bożek jest czymś? Ależ właśnie to, co ofiarują poganie, demonom składają w ofierze, a nie Bogu.”

2. Tezy pozytywne pod adresem religii pogańskich (Dz 17 - „nieznanemu Bogu”, mowa św. Pawła na Aeropagu)

• Podstawą wiary jest gotowość męczeństwa (wiara na poważnie, w przeciwieństwie do wiary „na niby”)

• Problem bałwochwalstwa

Bałwochwalstwo polega na tym, że kogoś lub coś innego niż Boga najwyższego traktujemy jako najwyższego i czynimy go przedmiotem naszych ofiar (czci) np. bożkiem może być brzuch, przyjemności, chciwość, pieniądz, drugi człowiek, rozpacz - najwyżej w hierarchii bożków (św. Paweł w Tes mówi o człowieku grzechu; Ap - państwo jest potęgą domagającej się czci najwyższej i ofiar)

• Bogu oddaje się się cześć zawsze i wszędzie, bożkom nie zawsze i wszędzie

• Różnica między Bogiem, a bożkami jest taka jak między żoną, a prostytutką.

• Bożkowie nie przyjmują każdego kto im służy (trzeba mieć zdolności by służyć bożkom) np. kieliszek

• Mircea Eliade zauważa, że religiach politeistycznych zawsze istnieje w hierarchii jakiś bóg najwyższy, Deus Remotus (oddalony), Deus Otiosus (odpoczywający, bezczynny), o którego istnieniu ludzie przypominają sobie w czasie katastrofy, niebezpieczeństwa, bo bogowie nie są w stanie mu pomóc.

• Z bożkami wchodzi się w układy, Bóg najwyższy chce całego człowieka bo kocha i jest miłością. Bogu najwyższemu mam obowiązek zaufać bez względu na to, czy on spełni nasze prośby.

II. Co wynika z tego, że Bóg jest Kimś Osobowym?

• Trzy wymiary konsekwencji wg Ratzingera („Wprowadzenie w chrześcijaństwo”):

1. Prymat Logosu nad materią (Logos: świadomość, miłość, wolność, osoba)

2. Prymat jednostki nad powszechnością (Dilak - ateista, wiedział, że świat jest głęboko sensowny)

3. Prymat wolności nad koniecznością

• Wiara w Boga jest uznaniem prymatu Logosu. Wybór Logosu oznacza opowiedzenie się za osobową, stwórczą myślą, czyli prymatem tego co jednostkowe przed tym, co powszechne. Pierwszy wybór nie jest możliwy bez drugiego i trzeciego. (pierwsza decyzja bez następnych byłaby czystym idealizmem)

• Ostatecznie znaczy to, że owa myśl nie tylko zna, ale i kocha, że jest twórcza ponieważ jest miłością i że to co przez nią pomyślane włącza w wolność własnego bytu i wyzwala jako byt samodzielny.

• Świat stworzony i zamierzony pod znakiem ryzyka wolności i miłości nie może być czystą matematyką. Jest on jako pole miłości przestrzenią otwartą dla wolności i dopuszcza ryzyko zła.

• Chrześcijanin widzi w człowieku nie indywiduum tylko osobę.

III. Niewidzialność Boga

• Dlaczego Pan Bóg jest niewidzialny:

1. Bóg obiektywnie jest absolutnie transcendentny wobec wszystkiego (np. kometę Haleya można było zobaczyć na niebie, pies tej komety nie widział, bo pies widzi to, co dotyczy jego bytu)

2. Bóg jest niewidzialny dlatego, że szanuje swoje stworzenia

3. Bóg jest niewidzialny, bo nas kocha (bo zależy Mu na tym, byśmy Go szukali - Bóg się nie narzuca ze swoją miłością)

4. Bóg jest niewidzialny, ale gdy prowadzimy rzetelne życie wiary staje się dla nas coraz bardziej widzialny.

• Bóg jest niewidzialny, bo powinniśmy Go szukać jako kogoś osobowego całym sobą.

Bóg jest niewidzialny ale całe stworzenie jest do końca widzialne dla Boga

• Hi 26, 6: „Szeol dla Niego jest nagi, Abaddon jest bez zasłony.”

• Prz 15, 11: „Szeol i Otchłań są jawne dla Pana, o ileż bardziej serca synów ludzkich.”

• Hbr 4, 13: „Nie ma stworzenia, które by było przed Nim niewidzialne, przeciwnie, wszystko odkryte i odsłonięte jest przed oczami Tego, któremu musimy zdać rachunek.”

• Bóg staje się dla nas coraz bardziej widzialny im rzetelniejsze życie wiary prowadzimy

• 2 Kor 4,18:„dla nas, którzy się wpatrujemy nie w to, co widzialne, lecz w to co niewidzialne(...)”

• Hbr 11,27: „(Abraham) wypatrywał, jakby (na oczy) widział Niewidzialnego” (oczami wiary)

4. Znaczenie moralnej prawości dla poznania Boga.

• Poglądy św. Teofila z Antiochii na temat zależności poznania Boga od postawy moralnej:

Św. Teofil używa:

1. Metafory ślepoty

2. Metafory zardzewiałego zwierciadła

Metafory te wskazują na to, jak bardzo grzechy mogą nam utrudnić, a nawet uniemożliwić poznanie Boga. Wszyscy mają oczy, lecz u niektórych są one przyćmione tak, że nie widzą światła słońca - ślepi nie widzą, a słońce nie przestaje świecić. Można to porównać do sytuacji grzechów i złych uczynków; dusza ludzka powinna być tak czysta jak zwierciadło odbijające światło, gdy zaś do zwierciadła zakradnie się rdza nie widać w nim ludzkiej twarzy.

• Różnica między filozofami greckimi, a chrześcijańskimi na temat przeszkód w poznaniu Pana Boga:

1. wg filozofów człowiek jest cielesny (poznanie Boga jest możliwe dla mężczyzn np. mędrzec)

2. wg chrześcijan człowiek jest grzeszny (Guardini - naszymi zmysłami możemy poznawać Pana Boga), dla wszystkich jest możliwe poznanie Boga w chrześcijaństwie np. dziecko, człowiek nieuczony; Poznanie Boga nie jest zależne od naszego usytuowania kulturowego.

• Jak św. Tomasz z Akwinu opisuje znaczenie postaw moralnych dla poznania Pana Boga?

Osoby dobre i złe (człowiek żyjący w stanie grzechu) mogą poznać Boga. Jeżeli człowiek prawdziwie zły poznaje Boga to jego poznanie jest uwikłane w grzech. (to poznanie nie jest życiodajne)

5. Sobór Watykański I. Na temat naturalnej poznawalności Boga.

• XIX w. - wielki atak na chrześcijaństwo, na wiarę w Boga. Pojawiają się propozycje ateistyczne na terenie filozofii Europy. Pojawia się nurt - fideizm. (od fides - wiara) Nurt ten chciał bronić wiary za pomocą prośby: „Kochani niewierzący, wy się od nas odczepcie”. Fideizm jest groźną postawą dla wiary. Z fideizmu wynika, że wiara jest postawą nierozumną i nie potrafi rozumowi się przeciwstawić.

• Sobór Watykański I stwierdził, że Boga można poznać bez pomocy łaski (samymi władzami naturalnymi).

• 1870 - Sobór Watykański I z Konstytucji dogmatycznej „O Wierze Katolickiej”

„Bóg, początek i cel wszystkich rzeczy może być za pomocą naturalnego światła rozumu poznany z pewnościa z rzeczy stworzonych.”

• Dogmat ten mówi o:

1. Poznaniu Boga nie samego w sobie, ale w aspekcie Boga jako początku i celu wszystkich rzeczy.

2. Boga można poznać nawet naturalnymi siłami rozumu

3. Boga poznać można ale nie jest tak, że wszyscy muszą Go poznać. (sobór nie podpowiada żadnych sposobów poznania Boga)

4. Można poznać nawet z pewnością (chodzi tu o poznanie z rzeczy stworzonych)

• Sobór podaje źródła biblijne nauki zawartej w tej konstytucji:

• Rz 1, 18-24: „Albowiem gniew Boży ujawnia się z nieba na wszelką bezbożność” - my naszymi złymi czynami możemy zagłuszyć w sobie prawdę do której poznania zostaliśmy powołani, a którą poznawszy zagłuszamy.

• Mdr 13, 1-9: ”Głupi [już] z natury są wszyscy ludzie, którzy nie poznali Boga”

• Zdaniem soboru wskutek grzechu nasze naturalne zdolności i możliwości poznania Boga uległy osłabieniu. Są to cztery osłabienia wiary w Boga:

1. Wskutek grzechu Boga poznajemy nie wszyscy

2. Nie od razu

3. Nie zawsze z całą pewnością

4. Nieraz z domieszką błędu

Dzięki Bożemu objawieniu Boga te 4 osłabienia możemy poznać, ale nie to jest celem Bożego objawienia. Tym celem jest zbawienie.

• Dogmat - prawda wiary

• Akt wiary nie jest ostatecznie skierowany ku zdaniu wypowiadającemu prawdę, ale ku samej prawdzie, którą to zdanie wyraża

• Wierzymy w Boga, że On stworzył świat, gdzie objawia się Jego dobroć, że Człowiek jest zdolny poznać w stworzeniach Boga jako początek i koniec wszystkich stworzeń, że grzech istnieje i jest w stanie zmącić naszej zdolności poznawcze Boga, grzech nie zniszczył całkiem naszych zdolności poznawczych, ale poważnie je uszkodził.

• św. Tomasz wyróżnia 3akty wiary

1. Credere Deum- wierzę, że jest Bóg (stworzycielem nieba i ziemi itp.) Po czym poznać, że jestem niewierzący ale tylko wyznaję światopogląd katolicki? Odp: św. Augustyn wiary szukał długo i doszedł do momentu, gdy na 100% miał pewność, że prawda jest w Kościele katolickim i wiedział też dobrze, że jest człowiekiem niewierzącym (moment nawrócenia - Tolle lege). Augustyn wiedział, że nie da rady żyć tymi chrześcijańskimi zasadami, ale uwierzył, a więc spotkał się z Bogiem prawdziwym.

2. Credere Deo - wierzę Bogu - Augustyn uwierzył Bogu, otworzył się na Jego dary. Wierzyć Bogu jest niemożliwe bez pomocy łaski. Wiara jest darem łaski.

3. Credere in Deum- wierzę w Boga - siebie całego zawierzyć Bogu (nie tylko w tym momencie, ale we wszystkich momentach - całego). Uwierzyć w Kogoś to nie znaczy stać wobec kogoś niewidzialnego. Ten wymiar wiary w Boga w sensie całoosobowego zaangażowania jest możliwy tylko za pomocą łaski uświęcającej.

• W wyznaniu wiary mówię „Wierzę w Boga”. Czy w stanie grzechu mogę mówić te słowa?

Odpowiedź św. Tomasza - wtedy wiarę wyznaje Kościół, a ja się do tego wyznania przyłączam.

• Jeżeli Boga można poznać również naturalnymi władzami poznawczymi a przeszkodą jest grzech to czy niewiara jest grzechem?

1. Niewiara niewątpliwie jest skutkiem grzechu. Gdybyśmy nie byli grzesznikami to nie byłoby niewierzących.

2. Nie do nas należy wydawanie sądów na temat poszczególnych niewierzących czy ich niewiara jest skutkiem grzechu.

3. Chyba jedyna sytuacja w której możemy powiedzieć, człowiekowi niewierzącemu że jest niewierzący jest wtedy, gdy człowieka tego kocham i staram się powiedzieć to w życzliwości. (nieraz odrzucanie wiary jest czymś pozytywnym, bo jeśli ktoś ma złe pojęcie Boga - jako „potwora” - to dobrze że w niego nie wierzy)

• Po co dogmat? - rozmowa z niewierzącym racjonalistą

Kierunki rozmowy:

1. Rozum nie jest źródłem prawdy. Rozum jest tylko ułomnym narzędziem poznania prawdy. Źródłem prawdy jest rzeczywistość; prawda - to, co poznając w rzeczywistości poznajemy zgodnie z nią.

2. Nawet jeżeli nie wiemy, że Bóg jest albo jaki jest to chociaż w formie hipotezy zastanówmy się, że Bóg jest i jest osobowy. (ja nie mam możliwości przymuszania Go, by dał nam się poznać)

- Ja cię szanuję, zdaję sobie sprawę z tego, jak ja ten temat widzę i chcę Ci przedstawić mój punkt widzenia, nie chcę niczego narzucać. Uznaję Boże objawienie bo poznaję Boga jako kogoś osobowego.

• Mnie objawienie, wiara nie interesuje, mnie interesują motyle. - rozmowa

Kierunek rozmowy:

1. Zwrócić uwagę na to, że są tematy, którymi się interesujemy lub nie, ale też są tematy, którymi się nie możemy nie interesować. (np. widzę, że mam guza, ale udaję że go nie widzę) Od tego tematu zależy sens Twojego istnienia. Pytanie o Boga to pytanie o którym nie można się nie interesować.

6. Naturalna poznawalność Boga w klasycznej teologii protestanckiej

• Teologia protestancka bardzo inaczej niż Sobór Watykański I odpowiada na pytanie o możliwości naturalnego poznania Boga w książkach:

1. Gilson - „Chrystianizm a filozofia”

2. Karol Tarnowski - artykuł „Teologiczna debata o Bogu”

3. ks. Stanisław Kowalczyk - „Idea Boga Paula Tillicha”

• Protestantyzm przeczy poznaniu Boga naturalnym rozumem, bo głosi, że grzech zniszczył w człowieku pierwotną wolność. Rozumem grzeszników nawet jeśli poznajemy Boga to poznajemy nie Boga tylko Jego karykaturę (SW I - Boga poznajemy nie wszyscy itp.)

• Prawdę o Bogu, wg protestantów, możemy poznać tylko dzięki Bożemu objawieniu o tyle, o ile Bóg zechce nam ją dać poznać. (rozumem naturalnym jesteśmy zdolni do postawienia pytania o Boga - tak mówił Tillich)

• Nauka SW I mocno podkreśla, że grzech przeszkadza w poznaniu Boga.

7. Poznanie Boga według św. Tomasza z Akwinu (1225-1274)

• W Sumie Teologicznej św. Tomasz rozróżnia:

1. Poznawalność istnienia Boga

2. Poznawalność Boga

Ad.1 - Poznawalność istnienia Boga

Nie jesteśmy w stanie ściśle zapytać: „Czy Bóg istnieje?” Musimy stawiać pytanie o to. Sam fakt, że człowiek ma wątpliwości co do istnienia Boga zmusza nas do postawienia pytania o to, czy zdanie: „Bóg istnieje” jest zdaniem oczywistym (prawdziwym). Niektórzy uważają, że nie. Jak radzi sobie św. Tomasz z tym pytaniem?

Odp: Summa Teologiczna zaczyna się słowami:

„Wydaje się, że Boga nie ma:

Argumenty:

a) Gdyby istniał Bóg to nie byłoby tyle zła na ziemi

b) Bóg wydaje się niepotrzebny, bo sama natura wyjaśnia nam zjawiska naturalne (5 dróg św. Tomasza) - drogi dochodzenia do tego, że zdanie „Bóg istnieje” jest prawdziwe.

Odpowiedzi na te dwa zarzuty (dlaczego w świecie jest tyle zła? - Tomasz odpowiada formułą św. Augustyna):

a) Bóg jest dostatecznie wszechmocny i naprawdę nas kocha, ale ma moc, szanując naszą wolność i dopuszczając zło, wyprowadzać z tego zła dobro, ma moc sprawiać, żeby nawet zło nie niszczyło ostatniego sensu świata.

b) Same zjawiska natury wymagają przyczyny.

Ad.2 - Poznawalność Boga (q 12 Summy Teologicznej)

Tezy św. Tomasza:

Tomasz zaczyna od tezy: Bóg jest absolutnie najbardziej poznawalny ze wszystkiego, co istnieje. (różnica między wymiarem obiektywnym, a ludzką subiektywną możliwością rozpoznania tego wymiaru obiektywnego). Bóg jest absolutnie najbardziej poznawalny dlatego, bo w Nim jest nieskończenie wiele do poznania.

Teza metafizyki Arystotelesowskiej - Ens et verum convertuntur - wszystko co istnieje jest poznawalne w takim stopniu, w jakim istnieje.

Pojęcia transcendentalne to te pojęcia, które określają wszystkie byty bez wyjątku, są wynikiem spojrzenia na byt w różnych aspektach.

veritas - prawda w sensie epistemicznym (prawda poznawalna przez nas umysł, poznaję prawdę).

verum - prawda ontyczna, prawdziwość bytu niezależnie od tego, czy ja to poznaję, czy nie.

• Tezy św. Tomasza:

1) Bóg jest nieskończenie poznawalny, bo jest nieskończonym bogactwem bytu. (jest tak poznawalny dla nas się jawi jak jedna ciemność, bo skoro jest tak nieskończenie poznawalny, że nawet najdoskonalsi aniołowie nie poznają Go do końca, w życiu wiecznym Boga nie poznamy do końca).

2) Nieskończenie poznawalny Bóg jest tylko w niewielkim stopniu poznawalny dla skończonego umysłu stworzenia.

3) Nie możemy poznać Boga do końca, ale jest w nas naturalne pragnienie poznania Boga (poznania istoty Boga, której nie da się zrealizować w sobie w sposób naturalny)

• Uzasadnienie tezy, że jest w nas naturalne pragnienie poznania Boga św. Tomasza:

- taka jest struktura naszego umysłu, że poznając coś możemy poznać naturalną przyczynę powstania tego czegoś. Poznając przyczynę mamy potrzebę poznania przyczyny tej przyczyny aż do przyczyny pierwszej. Poznając przyczynę pierwszą umysł nasz ma naturalną potrzebę poznania jej istoty. To poznanie istoty jest niemożliwe w sposób naturalny zrealizować. Sam Pan Bóg nie mógł nam dać inaczej istnienia niż stwarzając nas. To naturalne pragnienie poznania Boga jest świadectwem miłości Boga. (każdy z nas ma rodziców i dzięki temu, że oni są ludźmi, my jesteśmy ludźmi. Bóg chce nas wywyższyć więcej. Bóg chce, abyśmy byli Jego dziećmi. Przez chrzest jest to możliwe.)

Tomasz głosi że człowiek - każdy z nas - jest gruntownie, metafizycznie niezdolny do poznania Boga (Jego istoty). Uzasadnia to w kategoriach swojej teorii poznania. W jego teorii poznania wszystko co poznajemy, poznajemy za pomocą obrazów poznawczych (species), to samo dotyczy poznania umysłowego - wszystko co poznajemy za pośrednictwem species - istoty Boga tak poznać nie możemy. Istotę Boga można poznać najabsolutniej bezpośrednio. (np. „oglądanie Boga twarzą w twarz”) Do takiego bezpośredniego oglądania Boga jesteśmy zdolni za pośrednictwem „światła chwały” wg św. Tomasza. Jest to światło wiary. Są sytuacje, że Bóg jest ewidentnie obecny ale niepoznawalny dla innych (ja oczyma wiary widzę sens jakichś trudności, jest „światło chwały” które pomoże mi poznać Boga. „Światło chwały” to coś, co czyni nas Bogokształtnymi wg Tomasza, coś co nas samych przekształci. Dzięki niemu będziemy zdolni do poznania Boga w tym wymiarze w jakim On daje się poznać.

Zbawieni (przekształcani) Boga, będę oglądać w niejednakowej mierze. W Bogu będziemy oglądać wszystko, co nas będzie interesowało.

8. Pascal, Newman, Guardini, Marcel na temat poznania Boga

1. Blaise Pascal

• matematyk, fizyk, chemik, przyrodnik, spostrzegł, że Europa zmierza do dechrystianizacji, dlatego zamierza napisać wielką apologię, umiera jednak w czasie robienia notatek.

• Pascal chciał przemówić do człowieka nie mającego żadnych doświadczeń duchowych. Istota zakładu: założenie - „Wobec pytania o Boga nie da się być obojętnym”. Będziemy żyli tak, albo jakby Bóg był albo tak, jakby Boga nie było. Pascal zastanawia się jaki styl życia należy przyjąć w oparciu o rachunek prawdopodobieństwa.

- nie wiemy czy Bóg jest, czy Go nie ma.

- jeżeli wybierzemy życie takie jakby Boga nie było i faktycznie Go nie ma, to nie liczymy się z przykazaniami, nie tracimy czasu na praktyki religijne

- jeżeli żyjemy tak, jakby Boga nie było, a Bóg jest to tracimy prawdziwość siebie, a także wieczność

- jeżeli żyjemy tak, jakby Bóg był, a Boga nie będzie to żyliśmy dobrze, tracimy czas na praktykę, siły na dobre postępowanie

- jeżeli żyjemy tak jakby Bóg był początkowo nie wiedząc czy On jest to przekonujemy się własnym doświadczeniem, że ten opór był słuszny (to co nas odciąga to myślenie kategoriami korzyści - zakład Pascala).

2. J.H. Newman

• Wielki teolog katolicki XIX w. Urodził się jako anglikanin, był wybitnym teologiem Kościoła anglikańskiego. Miał wielki problem czy przyjąć katolicyzm. Wprowadził rozróżnienie pomiędzy apostazją (odstępstwo) i konwersją (nawrócenie). Mówi on, że te pojęcia są rozumiane relatywnie. Jeśli ktoś od nas odchodzi, wówczas (?) wówczas apostatą nazywa się konwertytą. Nawrócenie jest to taka zmiana, która wiąże się z możliwością największą tego, co mi było najbliższe. Apostazja - postawa odejścia, pogardy dla tego, co mi było drogie dotychczas. Newman ma postawę przyjazności wobec wspólnoty od której odchodzi, nie potępia jej i nią nie gardzi. Swoją drogę duchowa opisał w książce pt. „Apologia pro vita sua”. Jego nawrócenie dokonało się tak, że interesował się Ojcami Kościoła. Miał hipotezy, że Kościół anglikański jest możliwie najbliżej prawdy „o rozwoju doktryny chrześcijańskiej” - zaczął pisać tę książkę i doszedł do wniosku że wiara apostolska jest w chrześcijańskim Kościele. („Logika wiary” - Newman)

• Założenia Newmana na temat poznania Boga:

1) Niczego co by nie było drogie dotychczas nie depczę, ale traktuję z szacunkiem (protestanci głoszą że grzech sprawił ludzką naturę i straciliśmy możliwość poznania Boga. Wiara chrześcijańska odwrotnie.)

2) Rozróżnienie rozumowych argumentów i doświadczenie (rozumowe argumenty są drugorzędne, pierwsze spotkanie z Bogiem jest pierwszorzędne, rozum jest zdolny wypracowywać argumenty przeciwko prawdzie - jedno doświadczenie przeważa dziesięciu innym argumentom.)

Newman mówi, że są w człowieku szczególne miejsca, w których Boga można spotkać:

a) twierdzi że Boga spotyka szczególnie w doświadczeniu swojego „ja” (jest tylu ludzi na ziemi, a tylko ja jestem „ja”)

b) sumienie (szczególne miejsce w którym doświadczamy Boga - Bóg we mnie a jednocześnie nie we mnie; to echo osoby mówiącej do mnie. Gdy Go słucham, daje zadowolenie, gdy nie słucham - boję się - relacje osoby do osoby).

c) Newman zwraca uwagę na kumulację argumentów. Mówi że wielość argumentów znaczy więcej niż wszystkie poszczególne razem, prawdopodobieństwo przemienia się w pewność. Newman posługuje się metaforą stalowej liny. Mówi, że wielość argumentów za istnieniem Boga jest podobna do liny zasadzonej na słabych drucikach. Wszystkie razem mają moc stalowego pręta. Używa też Newman metafory igły magnetycznej (zawsze pokazuje w tym samym kierunku)

3. Romano Guardini

• Teolog niemiecki, włoskiego pochodzenia XX w. Próbuje wprowadzić metodę fenomenologiczną. Pytanie o poznanie Boga zaczyna od porównania zmysłowego poznania zwierząt ze zmysłowym poznaniem człowieka.

• Poznanie: różnice pomiędzy poznaniem zmysłowym człowieka, a poznaniem zmysłowym zwierząt. Poznanie zmysłowe człowieka jest zupełnie inne od poznania zmysłowego zwierząt. Pokazuje on to według opisu: patrzę na twoją twarz i widzę uczucia osób (smutek, radość, zainteresowanie). Na twarzy nie objawia się dusza, ani też drogą wnioskowania, nie staram się poznać jej. Na twojej twarzy rozpoznaję symboliczny obraz mojej duszy. (symbalein - zestawiać razem). Cały świat jest miejscem symbolicznej obecności Boga (można Go poznawać zmysłami, ale trzeba się tego nauczyć wg Guardiniego).

• Teza Guardiniego: rozpoznawanie symbolicznej obecności Boga nie jest czymś, co możemy mieć spontanicznie. Możliwość naturalnego poznania Boga jest nie tylko za pomocą powodów logicznych.

4. Gabriel Marcel

• Filozof XX w., uważany za egzystencjalistę. Urodził się w rodzinie niewierzącej, poznał Chrystusa, przyjął chrzest. (jego opracowania „Być i mieć”, „Od sprzeciwu do wyznania”). (K. Tarnnowski - „Ku absolutnej ucieczce”). Pytanie o możliwość poznania Boga umieszcza wewnątrz swojej filozofii rozróżnienia wartości typu być i mieć. Oba rodzaje wartości są bardzo ważne i są na równi. Marcel pokazuje naturalną otwartość wartości typu „mieć” na wartości typu „być”. „Mieć” - gdy stają się naszym celem ostatecznym to je degradujemy. Są też darem twórcy, otwierają nas na to, by być pełniej ludźmi.

• Istotą jego nauki jest twierdzenie, że rozróżnienie wartości typu mieć i być odnosi się do prawdy.

- prawda, którą można poznać

- prawda, która może być - to jest pytanie o Boga)

Jest prawda, której się nie da poznać np. odpowiedź na pytanie „Co to jest miłość?” i odpowiedź na pytanie o sens cierpienia.

- pytania egzystencjalne dotyczą prawdy typu być

- pytania o prawdę typu „mięć” to pytanie o problem, który czeka na rozwiązanie np. chrabąszcz ma 6 nóżek.

- pytanie o prawdę typu „być” jest pytaniem o tajemnicę (na to pytanie nie ma wystarczającej odpowiedzi

• Według Marcela pytanie o Boga jest pytaniem o tajemnicę, to prawda nad którą nie da się zapanować.

• W historii myśli ludzkiej pytanie o Boga było degradowane do pytania o problem. (wtedy pytanie o Boga traci swoją prawdę). Marcel jest przeciwny przeprowadzaniu dowodów na istnienie Boga. Boga nie można sproblematyzować.

9. Typologia ateizmu

• Ateizm to postawa bardzo różnorodna. Są różne poziomy ateizmu. W starożytności to postawa odmowy uczestniczenia w kulcie państwowym. np. chrześcijaninie nie czcili innych bogów państwowych, byli nazywani ateistami.

• 5 różnych postaw ateizmu (jest ich więcej niż 5):

1. Ateizm scjentystyczny (agnostycyzm)

2. Ateizm egzystencjalny (antyteizm)

3. Ateizm polityczno-społeczny (antyklerykalizm)

4. Ateizm konsumpcyjny (indeferentyzm)

5. Ateizm religijny (ateizm ludzi religijnych)

Ad.1

Od sciencia = nauka. Jest to postawa, która polega na nieuprawnionej transpolacji pewnego bardzo uprawnionego poglądu na świat. To postawa ludzi zafascynowanych rozwojem współczesnych nauk przyrodniczych, którzy uważają, że wszystko, co nie podlega naukom przyrodniczym nie istnieje. Charakterystyczne jest to, że ateizm ten lubi przyjmować postawę agnostycyzmu (to postawa „nie wiem czy Bóg istnieje”). Ateiści tego typu są często obojętni.

• L. Witgenstein zwraca uwagę na to, że agnostycyzm to postawa, która musi się skończyć (nie może trwać długo). np. kobieta nie wie czy jest w ciąży ale się niedługo dowie. Wg Witgensteina agnostycyzm jest postawą ukrytego ateizmu.

Ad.2

Ma co najmniej 2 postaci:

- postawa odrzucenia Boga z powodu zgorszenia złem

- bojaźń (formułowana obrazowo) o naszą wolność (Boga ktoś widzi jako zagrożenie swojej wolności). Ateizm ten nie jest negacją Boga ale odrzuceniem Boga (możliwe, że Bóg istnieje, ale ja nie chcę z Nim mieć nic wspólnego).

Ad.3

Objawił się w postaci marksistowskiego (?). Wynika z przeświadczenia, że religia spełnia rolę społecznie negatywną (jest czymś złym)

- polega na odrzuceniu Kościoła

Ad.4

indeferentyzm - nie odrzucam Boga, ale czuję, że jest On gdzieś daleko. (zamknięcie swojego życia w doczesności. Ta postawa przybiera różne formy np. kręcenie się w kółko.

- może mieć postać oszałamiającej jazdy na karuzeli

- kręcenie się w kieracie

Ten rodzaj ateizmu nie musi być ściśle sformułowany przez ateizm.

Ad.5

Człowiek modlący się co niedziela, chodzący do Kościoła to ateizm ludzi religijnych.

- taki człowiek modli się, ale w zgromadzeniu (sam się nie modli)

- zachowuje przykazania Boże, ale nie w sytuacjach gdy przychodzą trudności

- jego życie jest poza horyzontem nadziei na życie wieczne.

• KDK 19-21 - Soboru Watykańskiego II

KDK 19: formy i źródła ateizmu

Ateizm - zagrożenie godności ludzkiej

• Różne formy ateizmu wg Soboru:

- rozróżnia ateizm od agnostycyzmu

- ateizm scjentystyczny

- ateizm egzystencjalny „błogosławione” fazy ateizmu (Bóg to nie potwór)

- ateizm polityczno-społeczny

- ateizm konsumpcyjny

- ateizm religijny

• Kościół stara się szanować dobro zarówno wierzących jak i niewierzących. (próba narzucania Boga to absurd)

10. Historia współczesnego ateizmu

1) Począwszy od Kartezjusza, wierzącego katolika, filozofa, swoją filozofią istotnie przygotował do ateizacji. Jego punkt wyjścia - powszechne zwątpienie.

- "nie wiem nic" - nie wiem, czy Bóg istnieje

Kartezjusz rozpoczyna swoją filozofię od ateizmu metodologicznego.

- w jego filozofii Bóg to ktoś konieczny dla uzasadnienia Boga i nas (rola nadrzędna Boga)

- Bóg wg Kartezjusza - konieczny do uzasadnienia stwierdzenia "Jestem ja, który myślę"

2) Dawid Hume - nie był ateistą

Wątpliwość, czy wobec faktu istnienia zła możliwe jest, że Bóg jest wszechmocny (albo, albo - kocha nas i jest wszechmocny albo nie <- idea w myśli anglosaskiej w XIX w.). Myśl tą rozwija J.S. Mill. Niedobra antropomorfizacja - wg. Kushnera.

3) Filozofowie oświecenia francuskiego

Są to 3 uderzenia w prawdę wiary chrześcijańskiej

a) filozofowie oświecenia zgodni byli w zredukowaniu Pana Boga do obrazu deistycznego (Bóg filozofii ostatecznie wyjaśnia świat)

b) próba zredukowania chrześcijaństwa do moralności (np. najważniejsze by człowiek żył dobrze - atak filozofów na dogmaty)

c) zdecydowana antykościelność (idea umowy społecznej)

Dwaj filozofowie - Tomasz Hobbes i Jan Jakub Rousseau - teoria umowy społecznej zakłada, że człowiek z natury nie jest istotą społeczną, ale ukształtował się poprzez umowę społeczną. (woli żyć sam, ale wspólnota zapewni mu bezpieczeństwo). Człowiek nie może być wcześniej niż społeczność. Społeczność - skutek rezygnacji z części wolności w celu uzyskania bezpieczeństwa (postawa wyrwania społeczności, przeciwstawianie interesom grupy - jednostce. np. roszczeniowo)

Modele opisania relacji międzyludzkich:

- kolektywizm - wspólnota jest ważniejsza niż jednostka, dobro wspólnoty ważniejsze niż dobro jednostki

- indywidualizm - jednostka ważniejsza niż społeczność

- personalizm - poszczególna osoba jest ważniejsza niż wspólnota, mamy obowiązek do zharmonizowaniach dobra wspólnoty, do dobra jej członków - wspólnota nie jest zagrożeniem, wspólnota powinna być ważnym środowiskiem rozwoju jednostek.

4) Kant Immanuel - filozof, nie jest ateistą

Istnienie Boga jest postulatem rozumu praktycznego. Kant przeczy możliwości poznania Boga rozumem - Bóg jest niedostępny dla poznania naszego rozumu teoretycznego, ale Bóg jest - Jego istnienie postuluje nasz rozum praktyczny (to typowy przykład woluntaryzmu - Bóg istnieje, bo jest nam potrzebny).

5) August Comte - filozof francuski, twórca tzw. Pozytywizmu.

Teza: ludzkość powtarza okresy życia poszczególnej jednostki. (dzieciństwo ludzkości, młodość, dorosłość). Rola chrześcijaństwa kończy się tak jak dzieciństwo. Bóg naukowo jest niepotrzebny, społecznie rolę swoją spełnia.

6) Georg Friedrich Hegel - nie jest ateistą

a) głosi tezę, że chrześcijaństwo swoją rolę spełniło. Boga wiary i dogmatów chce zastąpić Bogiem rozumu i pojęć.

b) tezy chrześcijaństwa: posłuszeństwo i bierność, trzeba zastąpić aktywną twórczością.

c) teza powstawania Boga (duch absolutny jest nie na początku dziejów ale na końcu - dzieje tworzą ducha absolutnego)

7) Dwaj uczniowie Hegla:

Ludwig Feuerbach (ateista)

Religia jest owocem alienacji (wyobcowania). Polega to na tym, że najlepszą cząstkę samego siebie wyprowadzam poza siebię i kształtuję sobie wersję Boga. (Marks poprzez alienację pokazał tą tezę na płaszczyźnie ekonomicznej). Feuerbach mówi: “Trzeba człowiekowi przywrócić Boga” (Bóg to najlepsza cząstka nas)

Karol Marks

Religia jest opium ludu - polega na tym, że lud uciskany, pozbawiony tego, co mu zabiera kapitalista, wypracował sobie narkotyk, za pomocą którego się pociesza. (narkotyki niszczą) Marks głosił, że z religią trzeba walczyć kompleksowo, poprzez budowanie sprawiedliwych stosunków społecznych (usunięcie religii poprzez system społeczny) np. nie trzeba zrywać kwiatów z kajdan, trzeba starać się zrzucić kajdany.

8) Fryderyk Engels (przyjaciel Marksa, podzielał jego poglądy)

Wprowadził do krytyki religii marksistowskiej pozytywistyczne elementy. (religia jest prymitywną wiedzą nauki o świecie)

9) Włodzimierz Iljicz Lenin (pierwszy przywódca)

Religia jest opium DLA ludu (czymś narzuconym przez wyzyskiwaczy). Według niego z religią trzeba walczyć. Komunizm walczyl z religią.

10) Friedrich Nietzche (jeden z 3 wielkich filozfów podejrzeń: Marks, Freud, Nietzche)

Krytyka chrześcijaństwa:

- Bóg projekcją naszych lęków

- chrześcijaństwo głosi niby miłość, a tak naprawdę to jest tchórzostwo itp.

- moralność chrześcijańska (niewolników, bab i mnichów)

Nietzche - typowy ateista.

11) Sigmund Freud

“Na początku była ludzka horda, która miała szefa do którego należały wszystkie kobiety. Synowie zazdrośni zabili tatę (szefa). Zabili i przerazili się, że zabili kogoś wiecznego. Uświadomili sobie, że zabijanie jest złe - moralność. Podzielili się kobietami - społeczeństwa. Powstało prawo.”

- religia jest nerwicą na jaką zapadła ludzkość

- z nerwicy trzeba się leczyć

Psychoterapia Freuda, psychoterapia ku ateizmowi.

12) Carl Gustav Jung (przyczynił się bardziej do odrodzenia gnozy aniżeli religii, w jednych tekstach mówi o Bogu jako kimś nieistniejącym, a też opisuje Boga).

- stara się religię zastąpić psychologią

13) Alfred North Whitehead (filozof anglosaski, twórca panenteizmu - przeświadczenia, że świat jest częścią Boga, a Bóg częścią świata)

- Nie tylko my - świat - potrzebuje Boga, ale i Bóg potrzebuje świata.

14) Jean Paul Sartre

- Jestem wolny, jeśli jest Bóg to ogranicza naszą wolność

15) Koło Wiedeńskie - ateizm, grupa logików działających w okresie międzywojennym

Morie Schlick - głoszi oni tezę, że nie da się o Bogu mówić sensownie, mówienie o Bogu jest bełkotem

Carl Popper - krytykował to stanowisko bełkotu, nie wolno zaprzeczać istnienia czegoś, czego nie umie się wyjaśnić

E. Mascall - odpowiada na zarzut Koła Wiedeńskiego; tomista

11. Sens współczesnego ateizmu wg J. Maritaina

• 2 niekonsekwencje (sprzeczności) współczesnego ateizmu :

- współczesy ateizm “głosi nieuchronny zanik wszelkich religii, a sam jest jest zjawiskiem religijnym” - ateizm absolutny bierze początek w odwróconym akcie wiary i jest zaangażowaniem religijnym w wielkim stylu; porzucenie wiary religijnej nie musi oznaczać porzucenia religijności (Erich Fromm - “Sztuka miłości”) - człowiek jest niezdolny do tego, aby nie być religijnym.

- odrzucenie Boga w imię wolności - kończy się to niewolą (2 formy dawania siebie: wyrzeczenie, oddanie całego siebie). Jedynym środkiem uwolnienia się od ateizmu absolutnego jest uwolnienie się od ateizmu praktycznego.

• Według Maritaina są 2 punkty widzenia:

1) punkt widzenia ludzkiego podmiotu, który wyznaje, że jest ateistą:

- praktyczni - sądzą, że wierzą w Boga, a w rzeczywistości negują Jego istnienie w każdym ze swych działań.

- pseudoateiści -sądzą, że nie wierzą w Boga, a w rzeczywistości nieświadomie wierzą w Niego, gdyż Bóg, którego istnienie negują nie jest Bogiem lecz czymś innym.

- absolutni - rzeczywiście negują istnienie Boga, tego w którego wierzą wierzący, Boga stwórcę, zbawiciela i ojca.

2) punkt widzenia logicznej treści różnych filozofii ateistycznych

- negatywny - proces odrzucania pojęcia Boga, które zostaje zastąpione przez próżnię, negujące rzeczywiście samego Boga

- pozytywny - (absolutny pozytywny) ateizm współczesny; antyteizm rządający by został przeżyty do głębi przez człowieka i chcący zmienić obliczę ziemi - walka przeciwko wszystkiemu, co przypomina nam Boga.

12. Analogiczność naszego poznania Boga

• O Bogu nie da się mówić jednoznacznie

• św. Justyn - „Apologia” - o Bogu mamy wyobrażenie dalekie, w oparciu o dobrodziejstwa jakie od Niego otrzymujemy; jakichkolwiek słów byśmy o Bogu użyli nie będą one adekwatne do Boga żywego.

• św. Teofil z Antiochii - list do Autolyka np. „mądrość” jest to słowo o wiele za małe, by nazwać Boga. To nie jest imię Boga.

• Orygenes - „Contra Celsum” (243 r.) - odpowiedź na księgę 6 r. 12, zarzuty przeciw chrześcijaństwu sformułowane wcześniej przez Celsusa; podaje 2 wymiary słabości poznania: grzech i skończoność człowieka

• Św. Grzegorz (Mowa 28) - mówił o zasadniczej niepoznawalności Boga.

• św. Jan z Damaszku - (teolog żyjący w czasach muzułmańskich, ostatni Ojciec Kościoła wschodniego) skoro natura Boska jest niepojęta to nie może być poznana, a więc nie szukajmy nazw na jej określenie.

• św. Tomasz - „Non Deo capere possumus quid est, sed quid non est”(Summa contra gentiles, lit 1,cap 3)

Boga nie możemy poznać, kim jest, ale kim nie jest. (!)

(Józef Pieper - „Prawda i niepoznawalność filozofii św. Tomasza z Akwinu” - wydobył intuicję, że Bóg w swoim każdym stworzeniu zostawił ślady swojej nieskończoności. )

Formuła wiary św. Tomasza:

„Articulus Fidei est enuntiatio divinae veritatis tendens ad ipsa”. - prawda wiary jest większa niż zdania, na które ją wskazują. Wierzymy nie w zdania, ale w prawdę. (np. w Ojca, Syna i Ducha Świętego a nie tylko w to zdanie) Żadne zdanie nie jest w stanie oddać prawdy Boga. Formuła ta wyrażona w zdaniu jest wypowiedzeniem Bożej prawdy ku tej prawdzie zmierzającym.

• W chrześcijaństwie wschodu mówiąc o Bogu rozróżnia się nadistotę (Bóg w tym, co dla niego właściwe jest całkowicie niedostępny, nawet w życiu wiecznym) i energię (Bóg jest dostępny w swoim udzielaniu się; działanie)

Teza analogiczności naszego poznania Boga:

1) nie da się jednoznacznie mówić o Bogu. Jednoznaczne mówienie to taka mowa gdzie pojęcia odzwierciedlają treść rzeczywistości w sposób proporcjonalny. O Bogu takiego poznania mieć nie możemy. (bo znajomość poznania Boga nie byłaby czymś proporcjonalnym)

a) teza pierwsza negatywna - Boga nie można poznać jednoznacznie

b) teza druga - Jednak nie jest tak, by Bóg był dla nas zupełnie niepoznawalny. (bo Jego doskonałości odzwierciedlają się w stworzeniach); wogóle niezdolni do poznania Boga nie jesteśmy.

Można Boga poznawać analogicznie. Analogia - jedność nazwy pod względem podobieństwa treści. Pojęcia jakie wypowiadamy o Bogu, prawdę o Bogu przekazują.

• 2 rodzaje analogii wg św. Tomasza:

1) Analogia atrybucji (przypisania) to rodzaj analogii gdzie jest jeden analogat główny realizujący treść w sposób wewnętrzny, a analogaty drugorzędne realizują analogat główny. (analogat główny - sam w sobie; analogaty drugorzędne - realizują ze względu na analogat główny np. zdrowe powietrze

2) Analogia proporcjonalności - polega na tym, że wszystkie analogaty analizują treść analogii w sobie (wewnętrznie, ale nie jednoznacznie np. istnienie)

Czy o Bogu mówimy orzekaniem analogii atrybucji czy analogią proporcji?

Orzekanie o Bogu jest analogią proporcjonalności, ale takiej który ma analogat główny (Bóg) orzekany o analogaty wszystkie.

• 3 metody odsłaniania analogiczności naszych pojęć i zdań wypowiadanych o Bogu: (!) (trzeba ich używać wszystkich razem)

1) Metoda negacji (via negationis) - polega na tym, żeby używając pojęcia o Bogu na ile to możliwe oczyścić je z wszelkich niedoskonałości z którymi owo pojęcie czy zdanie mogą być związane (np. jeżeli Boga nazywamy Ojcem to trzeba wykonać pracę, by o Bogu jako o Ojcu mówić tak, by to nie kojarzyło się z ograniczonością ojcostwa ludzkiego).

- Polega na usunięciu niedoskonałości moralnych ale też etycznych.

Ale w jakim sensie Bóg ojcem nie jest?

- nie biologicznym (w sensie niedoskonałości ontycznej)

- nie surowym

W ojcostwie Bożym nie ma niedoskonałości ontycznych takich jak:

- Bóg jest Ojcem od zawsze, nie jest Nim od pewnego czasu

- człowiek realizuje swoje ojcostwo w różny sposób, także śpi, Bóg nie robi tego

- ojcostwo Boże należy uwolnić od skojarzeń z płcią. PŚ przyznaje Bogu też macierzyństwo, ale woli go nazywać Ojcem np.

• Lb 11, 10-15: "Noś go na łonie swoim, jak nosi piastunka dziecię, i zanieś go do ziemi, którą poprzysiągłem dać ich przodkom?" (Bóg wcale się matką nie nazywa ale się do matki porównuje)

• Iz 42, 14: "Milczałem od długiego czasu, w spokoju wstrzymywałem siebie, teraz jakby rodząca zakrzyknę, dyszeć będę z gniewu, zabraknie mi tchu.” (Bóg - wojownik, a przypisuje sobie sytuację rodzącej kobiety)

• Iz 46,3: „Nosiłem [was] od urodzenia, piastowałem od przyjścia na świat.” (obrazy macierzyństwa)

• Iz 49, 15: „Czyż może niewiasta zapomnieć o swym niemowlęciu, ta, która kocha syna swego łona? A nawet, gdyby ona zapomniała, Ja nie zapomnę o tobie.”

• Ps 22, 10-12: „Ty mnie zaiste wydobyłeś z matczynego łona; Ty mnie czyniłeś bezpiecznym u piersi mej matki. Tobie mnie poruczono przed urodzeniem, Ty jesteś moim Bogiem od łona mojej matki, 12 Nie stój z dala ode mnie, bo klęska jest blisko, a nie ma wspomożyciela.”

• Ps 131, 2-3: „Przeciwnie: wprowadziłem ład i spokój do mojej duszy. Jak niemowlę u swej matki, jak niemowlę - tak we mnie jest moja dusza. Izraelu, złóż w Panu nadzieję odtąd i aż na wieki!”

• Oz 11, 4.8: „Pociągnąłem ich ludzkimi więzami, a były to więzy miłości. Byłem dla nich jak ten, co podnosi do swego policzka niemowlę - schyliłem się ku niemu i nakarmiłem go. Jakże cię mogę porzucić, Efraimie, i jak opuścić ciebie, Izraelu? Jakże cię mogę równać z Admą i uczynić podobnym do Seboim? Moje serce na to się wzdryga i rozpalają się moje wnętrzności.”

• Syr 4,10: „Bądź ojcem dla sierot, jakby mężem dla ich matki, a staniesz się jakby synem Najwyższego, i miłować cię On będzie bardziej niż twoja matka.”

Metoda negatywna na przykładzie pojęcia „ojciec” odnoszącego się do Boga: Bóg jest Ojcem bardziej doskonałym. Ojcostwo Boże jest ponad męskość i kobiecość. Jan Paweł II zwracał uwagę na to, że w Kościele są 2 wymiary: wymiar Maryjny (ważniejszy) i wymiar Piotrowy (podporządkowany pierwszemu). To wymiary świętości i hierarchiczny. Maryja - przodownica wiary na drodze świętości (poprzedzała Piotra i Apostołów w wyznaniu wiary). Maryjny wymiar Kościoła jest ponad wymiarem Piotrowym. Kobieta jest „doskonalsza” od mężczyzny. Syn Boży przyjął postać mężczyzny ale kobieta jest Matką Boga. Jezus Chrystus się uniżył do człowieka - mężczyzny. Wierzymy, że posługa hierarchiczna jest postawą uobecniania Syna Bożego wśród nas. Dlatego Kościół nie udziela kobietom sakramentu kapłaństwa, ponieważ my w Jezusa Chrystusa naprawdę wierzymy. Kobiety zostały „bardziej” do świętości powołane. KKK 773.

2) Metoda afirmacji (via affirmationis) polega na tym, że z tworzenia się pojęcia o Bogu staramy się wydobyć te treści pozytywne, które mówią o ojcostwie Boga. (treści pozytywne ludzkiego ojcostwa decydują o tym, że Boga można nazwać Ojcem - opiekuńczy, daje życie, On nas kocha i jesteśmy w stanie opowiedzieć mu na tę miłość swoją miłością. Bóg jest Ojcem, bo Jego miłość do nas jest pierwsza niż nasza miłość i czyni nas zdolnymi do tego, by kochać innych, stawia wymagania, chroni nas, wybacza.

3) Metoda uwznioślenia (via eminentiae) - najważniejsza metoda. Chodzi o to, by te treści wypowiedzi na najwyższym poziomie mówić o ojcostwie Bożym aby powiedzieć coś zgodnego z PŚ ale też oszałamiającego (na skraju ludzkich możliwości), mówić o Bogu w najlepszy sposób.

- podobieństwo dziecka do ojca (relacja), ujęcie ewangeliczne - J 3, 3: „W odpowiedzi rzekł do niego Jezus: «Zaprawdę, zaprawdę, powiadam ci, jeśli się ktoś nie narodzi powtórnie, nie może ujrzeć królestwa Bożego».”

- Bóg jest wobec nas nie tylko jak Ojciec, On chce być Ojcem wobec nas (w wymiarze mamy i taty - Bóg jest naszym Stwórcą, nie Ojcem). Dopiero w wymiarze łaski Bóg jest naszym Ojcem, gdy jesteśmy uczestnikami Bożej świętości, mamy udział w zbawieniu. (jesteśmy przybranymi dziećmi Bożymi)

- przez chrzest to zrodzenie z Boga się zaczęło przez życie w łasce i kontynuuje się ono - Bóg wobec nas naprawdę jest Ojcem. (św. Paweł mówi: „Jesteśmy dziedzicami Boga i współdziedzicami Chrystusa)

Przykłady:

-> Boże miłosierdzie, przebaczenie to usprawiedliwienie Boga (jeżeli Bóg usprawiedliwia, to grzesznik już nie jest grzesznikiem, ale sprawiedliwym)

-> Bóg jest Ojcem naszym nieustannie i aktualnie (żaden człowiek tego nie potrafi). Boże Ojcostwo nieustannie aktualne.

-> w Bogu wymierzanie sprawiedliwości utożsamia się z okazywaniem miłosierdzia

• „Bóg jest sędzią” (jeśli ktoś będzie potępiony to dlatego, że sam tego chciał)

1) Droga negacji - w jakim sędzie Bóg sędzią nie jest?

Odpowiedzi: Bóg jest

- nieomylny

- On nie musi dowodzić prawdy

- nieprzekupny

- bezstronny

- Bóg jest żywy, kocha, jest miłością

- Bóg z natury jest sędzią

2) Droga afirmacji - co to znaczy, że Bóg jest naszym sędzią?

3) Droga uwznioślenia

- Bóg jest sprawiedliwy nie tylko w sensie orzekania. Sąd Boży polega na tym, że Bóg swoją wszechmocną miłością wkracza w sprawy człowieka, aby położyć kres złu, a przywrócić dobru należne mu prawa. (św. Augustyn - grzech już nie potrzebuje kary, on sam jest karą, bo niszczy człowieczeństwo)

13. Istota i przymioty Boże

Jeżeli mówimy o istocie Bożej to się wymądrzamy. W naszych próbach zrozumienia Boga to jest ważne.

Istota - to to w każdym bycie, dzięki czemu jest ten byt tym, a nie czymś innym. św. Augustyn - istotą Boga jest to, że jest On najwyższym dobrem. Samą istotą Boga jest Jego istnienie. (Bóg jest jedynym, który z istoty swej istnieje, On nie mógłby nie istnieć). Cały świat jest odbiciem Bożej istoty. Nie jest tak, że Bóg musi zadecydować, że dobro jest dobrem, ale to, że jest ono odzwierciedleniem Jego istoty

przymioty Boga - doskonałości absolutne, w sposób konieczny wypływające z Bożej istoty i przysługujące Panu Bogu

Doskonałości absolutne to takie, które zawsze i bez wyjątku lepiej mieć niż nie mieć.

- Boże przymioty utożsamiają się z samym Bogiem (każdy przymiot). Między przymiotami Bożymi nie ma różnicy realnej. Wyróżniamy je, bo taki jest sposób poznawania (w Bogu mądrość i piękno utożsamia się z samym Bogiem, sprawiedliwość utożsamia się z miłosierdziem i odwrotnie).

- w tradycji teologicznej rozróżnia się ontyczne i historiozbawcze przymioty Boga.

Ontyczne - rozpatrywane w nich samych

Historiozbawcze - rozpatrywane ze względu na człowieka.

- przymioty Boga można naśladować; gdy mówimy o Bożych przymiotach należy zauważać, że jesteśmy wezwani do naśladowania Boga w Jego przymiotach („świętymi bądźcie, bo ja jestem święty”)

- przymioty Boże można też przedrzeźniać - pierwszy Go przedrzeźnia diabeł (np. wszechmoc)

• Przymioty Boga to:

1) Boża niezłożoność (prostota)

2) Boża niezmienność

3) Boża wieczność

4) Boża przedwiedza

5) Boża wszechmoc

6) Boża wszechobecność

7) Boża jedność

8) Boża wiedza

14. Boża niezłożoność i niezmienność

• Boża niezłożoność (Boża prostota) - nieprawda panteizm. W Bogu negujemy wszelkie złożenia jakie są w świecie stworzonym. np. materia i forma, substancje i przypadłości, istota i istnienie. Wszystko co jest w Bogu utożsamia się z Nim samym. Bóg jest czystą aktualnością, jest doskonałością, nie ma w Nim złożeń ontycznych. Nie ma w Bogu złożenia na podmiot poznający i akt poznania. W Bogu wszystko jest Nim samym, zarówno byty osobowe jak i stworzenia nierozumne uczestniczą w Bożej niezłożoności.

Jak ja mogę naśladować Bożą niezłożoność?

- jeśli staram się usuwać swoją dwoistość z racji grzeszności (chcemy dobrze w sposób zły)

- przeżywanie dwulicowości

• Boża niezmienność - Bóg jest kimś absolutnie niezmiennym, bo jest kimś nieskończenie doskonałym, że nie może być bardziej doskonały (Bóg nie jest bytem rozwojowym).

Co to znaczy, że Bóg jest niezmienny?

- Boża niezmienność to niezmienność nieskończonego życia. (aspekt ontyczny) np. kamień jest niedoskonały, pusty.

- historiozbawczy aspekt - Bóg jest wierny (historiozbawcze imię Bożej niezmienności

15. Czy Bóg podlega cierpieniu?

• Kiedyś odpowiadano, że nie. W PŚ są tajemnicze teksty o Bożym cierpieniu (Boża niezmienność w żaden sposób nie kłóci się z osobowymi zachowaniami).

Iz 43, 24: "Nie kupiłeś Mi wonnej trzciny za pieniądze ani Mnie nie upoiłeś tłuszczem twoich ofiar; raczej Mi przykrość zadałeś twoimi grzechami, występkami twoimi Mnie zamęczasz." - naszym grzechem Bogu sprawiamy ból

Ef 4, 30: "I nie zasmucajcie Bożego Ducha Świętego, którym zostaliście opieczętowani na dzień odkupienia."

• Teksty o radości Boga są liczniejsze:

Pwt 30, 9: "Pan, Bóg twój, poszczęści tobie w każdym poczynaniu twej ręki, w owocach twego łona, przychówku bydła i płodach ziemi. Bo Pan na nowo będzie się cieszył ze świadczenia ci dobrodziejstw, jak cieszył się wyświadczając je twoim przodkom,"

Iz 62, 5: "Bo jak młodzieniec poślubia dziewicę, tak twój Budowniczy ciebie poślubi, i jak oblubieniec weseli się z oblubienicy, tak Bóg twój tobą się rozraduje."

Prz 23, 24: "Raduje się ojciec prawego, kto zrodził mądrego, się cieszy;"

Łk 15, 32: "A trzeba się weselić i cieszyć z tego, że ten brat twój był umarły, a znów ożył, zaginął, a odnalazł się"

Jr 32, 40: "Zawrę zaś z nimi przymierze wieczne, mocą którego nie zaprzestanę im wyświadczać dobra. Napełnię ich serca moją bojaźnią, by się już nie odwracali ode Mnie."

J 10, 1-21: Dobry Pasterz

• Jeśli Bóg jest niezmienny to jak to możliwe, że sprawiamy mu ból swymi grzechami albo że cieszy się jak chodzimy dobrymi drogami?

(Jan Paweł II - "Dominum et Vivificantem" nr 39)

Odpowiedź: Analiza ludzkiego cierpienia miłości. Jak ktoś mi mówi, że zachowuje się źle, to ja cierpię.

• 2 aspekty ludzkiego cierpienia:

1) aspekt cierpienia miłości

2) cierpienie powodujące zamęt

W Bogu cierpienie ma tylko jeden aspekt - 1-szy (ono nie powoduje zamętu wewnętrznego). On cierpi z miłości.

Orygenes o cierpieniu (homlia: wykład do Kpł 7, 2 - "Zbawiciel wciąż opłakuje moje grzechy" - Zbawiciel nie może się radować jak ja trwam w niegodziwości bo jest on moim rzecznikiem u Ojca)

Orygenes (homilia do Lb 23, 22 - "Wielkim świętem (dla Boga) jest zbawienie człowieka" - Bóg ma swoje święta, nasze powroty są dla niego radością)

• Stworzenie (nierozumne też) uczestniczy w Bożej niezmienności - św. Tomasz z Akwinu (Summa Teologiczna)

16. Wszechobecność Boga

• Kojarzy się ona z przestrzenią bardziej niż z wiecznością (z czasem)

• Bóg jest Stwórcą wszystkiego, także Stwórcą przestrzeni

• O Bożej Wszechobecności mówimy w wymiarach ontycznym i historiozbawczym

• Ontyczne aspekty Bożej wszechobecności (św. Tomasz):

1) ubiqiutas per praesentiam - Bóg wszystko widzi (realnie), wszystko dzieje się w Jego obecności

2) ubiqiutas per potentiam - Bóg jest wszędzie obecny, swoją mocą, bo wszystko podtrzymuje w istnieniu

3) ubiqiutas per essentiam - Bóg jest wszechobecny wszędzie całym sobą i samym sobą

- wszystko w Bogu utożsamia się z Nim samym (Jego działanie uobecnia się z Nim samym jako transcendentnym). Cały wszechświat nie może ogarnąć Boga, ale Bóg jest obecny w całym wszechświecie.

• Filozofia klasyczna Go nie zauważała. Zupełnie inny jest sposób istnienia w przestrzeni rzeczy i osób.

Rzeczy - są tylko tam, gdzie są np. stół w sali

Osób - mogą być i nie być tzn. np. jestem na wykładzie ale myślami mnie nie ma.

• Bóg jest kimś niewyobrażalnie osobowym. Ludzkie pojęcia są zbyt ograniczone, by ogarnąć to, że Bóg jest kimś osobowym - jest osobowy samym sobą wszędzie (na każdym miejscu) ze względu na swoją ponadosobowość jest On Bogiem realnie istniejącym wszędzie.

• Aspekty historiozbawcze wszechobecności Boga

Co to znaczy że Bóg jest wszechobecny dla nas? (Ps 139: "Panie, przenikasz i znasz mnie, Ty wiesz, kiedy siadam i wstaję. Z daleka przenikasz moje zamysły, widzisz moje działanie i mój spoczynek i wszystkie moje drogi są Ci znane. (...) Gdy wstąpię do nieba, tam jesteś;" )

To znaczy, że gdziekolwiek bym się znalazł Bóg jest obecny, żeby słyszeć moją modlitwę, udziela mi łaski, doprowadzi do zbawienia.

1) Bóg jest wszechobecny dla nas

2) Bóg jest zawsze blisko, chociażby człowiek się bardzo oddalił to On jest

Syr 16, 17-19: "Nie mów: "Ukryję się przed Panem i któż z wysoka o mnie pamiętać będzie? W wielkim tłumie nie będę rozpoznany i czymże jest moja dusza w bezmiarze stworzenia?" Oto niebo i niebo niebios, przepaść i ziemia trzęsą się od Jego wejrzenia, góry też i fundamenty ziemi, gdy na nie popatrzy, drżą z przerażenia." - rozpustnik chce się ukryć przed Bogiem, który jest miłością (pierwszy odruch grzesznika - schować się)

Prz 15, 29: "Od nieprawych jest Pan daleko, modlitwy prawych On słyszy."

Ps 138, 6: "Prawdziwie, Pan jest wzniosły i patrzy łaskawie na pokornego, pyszałka zaś dostrzega z daleka."

3) Są takie miejsca, w których wszechobecny Bóg nie jest obecny (Iz 1, 15 - "gdy wyciągnięcie ręce wasze do modlitwy, ja odwrócę od was moje oczy, choćbyście nawet mnożyli modlitwy, Ja nie wysłucham (...) grzechy wasze wykopały przepaść między nami - mówi Bóg" - Bóg nie zamierza uczestniczyć w naszym budowaniu światów pozornych - ja mogę być w takim miejscu, ale Bóg jest nim.

• W poezji:

wiersz "Bóg jest wszędzie" - Kazimiera Iłakowiczówna

czterowiersz Beaty Obertyńskiej

"Gdziekolwiek" - Edward Stachura

"Wyznania" ks. 5 rodz. 2, ks. 7 rozdz. 1 - św. Augustyn

W przypowieści o Synu Marnotrawnym jest coś, co tłumacz polski źle przetłumaczył, a w oryginale jest że "jak (ten syn) wszystko stracił to wszedł w siebie" (wcześniej zgubił siebie, wyszedł z siebie)

17. Boża wszechmoc

• PŚ mówi dwupostaciowo o Bożej wszechmocy

- aspekt w tradycji wschodniej

- aspekt w tradycji zachodniej

• Aspekty:

1) Bóg jest wszechwładcą - Pantokrator

Wszystko podlega Jego władzy, nic się spod tej władzy nie wymknie

Ap 1, 8: "Jam jest Alfa i Omega, mówi Pan Bóg, Który jest, Który był i Który przychodzi, Wszechmogący."

Ap 4, 8: "Cztery Zwierzęta - a każde z nich ma po sześć skrzydeł - dokoła i wewnątrz są pełne oczu, i nie mają spoczynku, mówiąc dniem i nocą: Święty, Święty, Święty, Pan Bóg wszechmogący, Który był i Który jest, i Który przychodzi."

Ap 16, 3

Ap 16, 7: "I usłyszałem, jak mówił ołtarz: "Tak, Panie, Boże wszechwładny, prawdziwe są Twoje wyroki i sprawiedliwe"

Ap 19, 6: "I usłyszałem jakby głos wielkiego tłumu i jakby głos mnogich wód, i jakby głos potężnych gromów, które mówiły: "Alleluja, bo zakrólował Pan Bóg nasz, Wszechmogący."

Ap 19, 15: "A z Jego ust wychodzi ostry miecz, by nim uderzyć narody: On paść je będzie rózgą żelazną i On wyciska tłocznię wina zapalczywego gniewu Wszechmogącego Boga."

Ap 21, 22: "A świątyni w nim nie dojrzałem: bo jego świątynią jest Pan Bóg wszechmogący oraz Baranek."

2) Boża wszechmoc ma znaczenie historiozbawcze (Bóg może dokonać to, co jest niemożliwe)

Rdz - "Dla Boga nie ma nic niemożliwego" - Anioł Boży zapowiada, że Sara będzie miała dziecko

Jr 32 - Jerozolima oblężona. Babilończycy nie popuszczają. Jeremiasz w takich czasach ma kupić ziemie. "Dla Boga nie może być nic niemożliwego".

• Największe dzieło Bożej wszechmocy to wcielenie Syna Bożego (Anioł ma na imię Gabriel = moc Boża)

• Bożą wszechmoc przede wszystkim należy traktować z perspektywy historiozbawczej

• Uwagi co do Bożej wszechmocy:

- Boża wszechmoc lubi być niezauważalna, lubi ciszę, bo jest napełniona miłością

- doświadczenie Eliasza (wszechmoc Boga nie jest w burzy, ogniu, ale w lekkim wietrze)

Czy Bóg może stworzyć kamień, którego nie mógłby podnieść?

1 odp: to, że Bóg czegoś nie może, to nie znaczy, że jest ograniczony, ograniczony jest nasz język. Mówimy tak nie dlatego że Bóg tego nie może, lecz dlatego, że my nie umiemy mówić o jednoznacznej nieskończoności Bożej dobroci, rozumności (np. Bóg nie może nie istnieć - trzeba to tłumaczyć przeciwnie. Bóg jest jedynym, który nigdy nie może nie istnieć)

• 2 odp: Czy Pan Bóg może stworzyć bułkę, której nie mógłby zjeść? (czy Bóg zajmuje się podnoszeniem kamieni albo je bułki? - to jest nieprawdziwy obraz Boga w człowieku)

(czy Bóg podlega prawom logiki i prawom naturalnym?

- 1 fałszywa odp: są prawa, którym Bogowie podlegają;

- 2 fałszywa: Bóg ustanawia prawa logiki i prawa naturalne takie jakie są, gdyby chciał zrobiłby inaczej

- 3 prawdziwa: zarówno prawa logiki jak i naturalne są skończonym odblaskiem nieskończonej doskonałości Boga (te prawa pokazują nam Boską doskonałość itp.)

• Czy my możemy Boga naśladować nawet w Jego wszechmocy?

Tak. Ewangelie pokazują nam co najmniej 2 sposoby naśladowania Boga w Jego wszechmocy:

1) W Bożej wszechmocy uczestniczymy przez wiarę Mt 9, 22-23 - "Wszystko jest możliwe dla tego, kto wierzy" (inny cytat "Gdybyście mieli wiarę jak ziarenko gorczycy (...)")

2) Przez modlitwę uczestniczymy w Bożej wszechmocy

"O cokolwiek będziecie prosić Ojca, da wam"

"Jeżeli wy, choć źli jesteście, potraficie dawać dobre rzeczy waszym dzieciom, to o ileż bardziej Ojciec niebieski da Ducha Świętego tym, którzy Go o to proszą"

• Przedrzeźnianie Boskiej wszechmocy

Wszelkie popisywanie sie swoją potęgą w celu niszczenia

18. Wieczność Boga

• (nie mamy wrodzonego doświadczenia czym jest wieczność Boga. Pojęcie to tworzymy od pojęcia czasu, poprzez zaprzeczenie niedoskonałości czasu)

• W pojęciu czasu:

1) Odrzucamy element kresu (początku i końca)

2) Odrzucamy pojęcie następstwa momentów (wieczność to takie "teraz", które nie ma swojego "przedtem" i "potem") - my teraz nosimy w sobie "przedtem" i "potem"

• Definicja wieczności Boecjusza

Aeternitas est interminabilis vitæ tota simul et perfecte possesio - Wieczność jest to nieustannie całkowite i doskonałe posiadanie bezkresnego życia (to niezmienne i dynamiczne „teraz”, nie ustające ani przedtem, ani potem)

W PŚ są intuicje dotyczące tego nieprzemijającego „teraz” za pomocą opisu wieczności:

- „lata Boże nie przemijają”

- nasze życie jest zanurzone w przemijaniu (?)

- Ps 102,26-28: „Ty niegdyś założyłeś ziemię i niebo jest dziełem rąk Twoich, Przeminą one, Ty zaś pozostaniesz. I całe one jak szata się zestarzeją: Ty zmieniasz je jak odzienie i ulegają zmianie”

19. Co to znaczy, że Bóg jest jeden?

To, że w Bogu nie ma realnej różnicy między Jego przymiotami wynika stąd, że Bóg jest aktem czystym i wszystko w Bogu jest Nim samym.

• Jedność Boga:

- Bóg nie jest bytem szczegółówym

- Bóg jest realnie istniejącym bytem powszechnym

- jest On kimś osobowym oddzielonym od stworzenia ale realnie obecnym wśród stworzenia (w każdym ze stworzeń), a zarazem radykalnie różny od swoich stworzeń.

- do jedności Boga nie można stosować arytmetyki np. zamek na wawelu jest jeden i można to sobie wyobrazić, Bóg jest kimś ponad wszystkie stworzenia i nie możemy Go określić liczbami, jest Jeden. (Ojcem, Synem i Duchem Świętym)

• Karl Jaspers - „Gdyby nie monoteizm to najprawdopodobniej nie doszlibyśmy do stworzenia pojęcia ludzkości albo pojęcia jednego świata.” („Nietzche a chrześcijaństwo”)

20. Wola Boża

• Wola Boża utożsamia się z samym Bogiem.

Czy Bóg chce coś innego od Siebie?

(Boga w filozofii rozumiano jako samotnika będącego źródłem wszelkiego dziania się, ale nie interesującego się tym wszystkim ...)

św. Augustyn - „Ponieważ Bóg jest dobry - my jesteśmy” - „Deus vult se esse ut finem, alia - ut ad finem”

Odp: św. Tomasz - „Siebie Bóg chce jako ostatecznego celu swojego chcenia”, wszystko inne chce by zwrócić ku niemu, jako celowi ostatecznemu.

• Czy wola Boża jest konieczna?

Bóg z konieczności chce samego siebie, stworzeń zaś - niekoniecznie.

- Wola Boża jest przyczyną rzeczy (tylko scientia visionis - oglądam - jej towarzyszy wola Boża by to zaistniało) - tym się różni wola Boża od wiedzy Bożej.

W jaki sposób Bóg chce przyczyn?

Deus vulut hoc esse propter hoc, sed non hoc propter hoc. - Bóg chce powołać do istnienia kogoś i nie są mu do tego potrzebne inne storzenia.

Bóg nie jest związany przyczynami powodującymi skutki (On może skutki stwarzać bez przyczyn)

On w swojej dobroci chce powoływać swoje stworzenia w uczestniczeniu w wolności przyczyn.

• 3 tezy historiozbawcze na temat woli Bożej

1) Wola Boża zasługuje na to, by Go ukochać, bo Bóg bardziej niż ja sam chce mojego dobra. On nie ma wrogich zamiarów wobec nas.

Dlaczego Bóg dopuszcza zło? - Bo Bóg zła nie chce, ale je dopuszcza.

św. Augustyn - „Bóg nie dlatego dopuszcza zło, żeby nie był wielki, mocny ani dlatego, żeby nas nie kochał. Dopuszcza zło, bo szanuje naszą wolność, ale też ma możliwość i wolę umocnić nas abyśmy z tego zła wyprowadzili dobro.”

2) Różnica woli Bożej w odniesieniu do dobra i zła

Bonum est facientum semper, sed non ad semper. Mallum est vitandum semper, et ad semper.

Dobro należy czynić zawsze, ale zależnie od okoliczności. Zła należy unikać zawsze ale niezależnie od okoliczności.

3) Wola Boża przychodzi do nas nieustannie

Wola Boża przychodzi do mojego „dziś” np. jak popełniam grzech to Bóg chce, bym się nawrócił.

21. Wiedza Boża

• Odwołania biblijne:

- Ps 147, 4-5: "On liczbę gwiazd oznacza, wszystkie je woła po imieniu. Pan nasz jest wielki i zasobny w siły, mądrość Jego jest niewypowiedziana." - takie sformuowania miały miejsce wtedy, gdy mało wiedziano na temat astronomii

- Ps 139, 4-6: "Choć jeszcze nie ma słowa na języku: Ty, Panie, już znasz je w całości. Ty ogarniasz mnie zewsząd i kładziesz na mnie swą rękę. Zbyt dziwna jest dla mnie Twa wiedza, zbyt wzniosła: nie mogę jej pojąć."

- Syr 23, 19-20: "Tylko oczy ludzkie są postrachem dla niego, a zapomina, że oczy Pana, nad słońce dziesięć tysięcy razy jaśniejsze, patrzą na wszystkie drogi człowieka i widzą zakątki najbardziej ukryte. Wszystkie rzeczy są Mu znane, zanim powstały, tym więc bardziej - po ich stworzeniu." - Boska wszechwiedza

- Rz 11, 33: "O głębokości bogactw, mądrości i wiedzy Boga! Jakże niezbadane są Jego wyroki i nie do wyśledzenia Jego drogi!"

• Samo przypisywanie wiedzy Bogu domaga się analogiczności tego pojęcia:

1) Wiedza w Bogu utożsamia się z Nim samym. W Bogu podmiot wiedzy, przedmiot i akt wiary utożsamiają się z Nim samym - Bóg poznaje całym sobą, samym sobą. Bóg siebie samego poznaje sobą i w sobie.

św. Tomasz z Akwinu napisał to tak: „Bóg siebie samego poznaje Słowem, które jest Jego Synem, nas tak samo poznaje ale w stosunku do siebie jest ono wyrażaniem samego siebie, a nas poznaje tym samym Słowem, nim nas wyraża i sprawia.

2) Wiedza o Bogu jest przyczyną rzeczy. Bóg poznając powołuje do istnienia i udziela istnienia. Dlatego ja istnieję, że Bóg mnie poznaje. Bóg poznając udziela istnienia, wiedza Boża jest stwórcza. (mit o królu Midasie)

Czy Bóg rozpoznaje to, co musi zaistnieć?

• Tradycja teologiczna rozróżnia 2 rodzaje wiedzy Bożej:

1) Scientia visionis - wiedza oglądu - Bóg rozpoznaje wszystko, co istniało kiedyś, istnieje i istnieć będzie

2) Scientia simplicis inteligentis - wiedza prostego poznania - wiedza, którą Bóg poznaje swoje realne możliwości, których postanowił nie powoływać do istnienia.

• Dyskusja teologiczna dotycząca łaski i przeznaczenia

Jaką wiedzą Bóg poznaje futura contingentia? (rzeczy przyszłe, które zaistnieją bądź niezaistnieją od wolnej woli stworzenia). Bożej przedwiedzy nie można umieszczać w czasie. np. małżeństwo Piotra i Marysi zależy od nich, Bóg to małżeństwo poznaje wiedzą pośrednią. (scientia media)

Odp. św. Tomasza - futura contingentia Bóg poznaje wiedzą oglądu jeżeli one zaistnieją i wiedzą prostego poznania, jeżeli nie zaistnieją.

• Boża przedwiedza

Jeśli ktoś zmarnuje swoje życie i innych też (np. Hitler, Stalin) to czy Bóg wiedział, przed wiekami, że oni to zrobią?

1) Boska przedwiedza nie jest przedwiedzą czasową. To nie jest tak, że Bóg przed wiekami wiedział. Boża przedwiedza jest to przedwiedza Boga nieprzemijającego, wiecznego, który się nie starzeje. To przedwiedza Boga wiekuistego.

2) Jeśli mówimy rzeczy przekraczające naszą wolność na temat Bożej przedwiedzy to się mylimy. Boża przedwiedza nas nie determinuje. Mamy przede wszystkim wolną wolę.

• Teksty tradycji dotyczące Bożej przedwiedzy

- Dialog św. Augustyna o wolnej woli (ks. 3)

- Boecjusz - „O pocieszeniu jakie daje filozofia” (ks. 5)

- św. Anzelm - „Boża przedwiedza i ludzka wolność”

- św. Justyn - „Dialog z Żydem Tryfonem” (o Bożej przedwiedzy należy mówić jak o czymś bardzo realnym, ale nie jest też ona przeciwko wolności)

- św. Augustyn - "Wyznania" ks. 11 rozdz. 13 (Bóg utwierdza całą przeszłość nieskończonością nieustannie obecnej wieczności).

- „Boża przedwiedza i ludzka wolność” - o. Salij

- ks. Michał Heler zwraca uwagę na możliwość bezczasowości w świecie materialnym

• Nie używać twierdzeń: Bóg istnieje poza czasem, ponad przestrzenią ale takie: Bóg istnieje PONAD przestrzenią i PONAD czasem (jest on transcendentny).

• Lata Boże trwają nie ustannie, nie przemijają.

22. Boża Opatrzność

• Słowo "opatrzność" (pronoia od nus=praumysł, prazamiar) w ST pojawia się 2 razy w: Mdr 14, 3 i Mdr 17, 2.

"Włosy na naszej głowie są policzone." To dlaczego Bóg dopuszcza ścinać głowę?

Technika odpowiednio wcześniej nas ostrzega, ale my źle z tego korzystamy. Dla zająca zostać zabitym - to ostateczne, ale dla człowieka - nie. "Nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało (...)". Nawet utrata życia może być ważnym pozytywnym czynem duchowym.

• Definicja Opatrzności św. Tomasza:

"Providentio et ratio ordinus rerum in finem in mente dinina praeexistens" - "Opatrzność jest to przedwieczny zamysł Boży kierujący rzeczy ku celowi oraz ku środkom za pomocą których ten cel można niezawodnie osiągnąć" (opatrzność jest opisywana w porządku przyczynowości celowej).

Dlaczego Opatrzność Boża rozciąga się na wszystkie byty? (na cały świat)

Odpowiedź: zasady proporcjonalności przyczynowości celowej do sprawczej

1. Sprawca w takim stopniu wyznacza cel rzeczy przez siebie sprawionej w jakim stopniu jest jej sprawcą. np. stół - sprawca: stolarz - wydał tworzywo i nadał kształt.

2. Bóg jest sprawcą absolutnie całkowityw wszystkiego co istnieje (Bóg wyznacza cel wszystkiemu co istnieje i to w całości). np. jest sprawcą mojej koszuli :)

Celem istnienia zajączkiem jest bycie zajączkiem. Celem bytu jest realizowanie własnej sobie doskonałości.

- religijnie gdy mówimy o Bożej Opatrzności to mówimy, że to jest sam Bóg zajmujący się stworzeniem rozumnym jako Ojciec i opiekun.

23. Szczególność Bożej opatrzności wobec człowieka

• Opatrzność Boża w PŚ:

- Rdz 45, 8: "Zatem nie wyście mnie tu posłali, lecz Bóg, który też uczynił mnie doradcą faraona, panem całego jego domu i władcą całego Egiptu." - mowa Józefa pocieszająca braci, to co go spotkało Józef przedstawia jako zamiar Opatrzności Bożej

- Ps 147, 3n.8n: "On leczy złamanych na duchu i przewiązuje ich rany. On niebo okrywa chmurami, deszcz przygotowuje dla ziemi; sprawia, że góry wypuszczają trawę [i zioła, by ludziom służyły]" - nauka o Bożej Opatrzności ale nie dosłowna

- Mdr 17, 2: "Niegodziwcy, co zamyślili ujarzmić lud święty, legli, uwięzieni ciemnością, zniewoleni długą nocą: zbiegowie przed wieczną Opatrznością - zamknięci pod strzechą." - pronoia - Opatrzność - człowek może próbować uciec przed Bożą Opatrznością

- Syr 23, 18: "Człowiek popełniając cudzołóstwo mówi do swej duszy: "Któż na mnie patrzy? Wokół mnie ciemności, a mury mnie zakrywają, nikt mnie nie widzi: czego mam się lękać? Najwyższy nie będzie pamiętał moich grzechów"." - rodzaj satyry na kogoś, kto usiłuje uciec przed Bożą Opatrznością (fakt o rozpustniku)

- Mt 6, 26nn: "Przypatrzcie się ptakom w powietrzu: nie sieją ani żną i nie zbierają do spichrzów, a Ojciec wasz niebieski je żywi. Czyż wy nie jesteście ważniejsi niż one?" - Bóg swoją Optrzność rozciąga na całe stworzenie, aż do ostatniego szczegółu.

• W starożytności nauka o Bożej Opatrzności była krytykowana przez ówczesną mentalność pogańską (Fronton z Cytry 166)

W ujęciu stoickim Opatrzność Boża była drabinkowa np. sejm nie może się zająć wszystkimi sprawami jakie ludzie mają do rozwiązania (np. ustalenie terminu egzaminu). Stoicy Bogu przypisy ogólną Opatrzność. Krytykowali chrześcijan, że oni wierzą w Boga, który widzi wszystkich szczegółowo.

• Boża Opatrzność rozciąga się na każdego z nas

Jak rozciąga Swoją opatrzność na ludzi? Po co zdajemy się na Bożą Opatrzność?

np. nawozy sztuczne

Bóg rozciąga Opatrzność nad wszystkim co stworzył jako nad istotami rozumnymi nad takimi jakimi nas stworzył, aż do każdego szczegółu. Człowiek stworzony jest jako istota wolna i zdolna wziąć odpowiedzialność za swój los i los braci. Gdy to robimy to realizujemy Bożą Opatrzność. (np. gdy szukam pomocy Bożej też powinienem zrobić swoje, by to o co proszę było spełnione). Szczególność Bożej Opatrzności polega na tym, że Opatrzność Boża jest nad nami w takim stopniu, w jakim Bóg nas stworzył.

• Opatrzność Boża, a nasza modlitwa

Czy my naszą modlitwą możemy wpływać na wyroki Opatrzności Bożej? (Bożej przedwiedzy)

Boża przedwiedza nie jest umiejscowiona w czasie. Ludzie się modlą. Czemu Bóg nie wysłuchuje tych próśb?

• Biblia o niewysłuchanych modlitwach:

1) To nie jest tak, że wszystkie nasze modlitwy są wysłuchane (może są modlitwy, które są Bogu wstrętne)

Iz 1,15 ("Gdy wyciągniecie ręce, odwrócę od was me oczy. Choćbyście nawet mnożyli modlitwy, Ja nie wysłucham. Ręce wasze pełne są krwi.") - Prawdziwa modlitwa to modlitwa tego, kim ja jestem? Czy człowiekiem Bożym w zgodzie z Bożymi przykazaniami itp.

2) Nie będą wysłuchane modlitwy gdy prosimy o coś złego Jk 4, 3 ("Modlicie się, a nie otrzymujecie, bo się źle modlicie, starając się jedynie o zaspokojenie swych żądz. ")

3) Bywa że Bóg wysłuchuje o wiele więcej niż człowiek o to prosił - żebrak prosi przy świątyni Piotra o jałmużnę, Piotr nie dał mu pieniędzy, ale przywrócił mu zdrowie (Dz 3, 1-11)

Mt 6, 33 "Starajcie się naprzód o królestwo i o Jego sprawiedliwość, a to wszystko będzie wam dodane." - prawdziwa modlitwa w jednej sprawie jest wysłuchana zawsze.

Przypowieść o niesprawiedliwym sędzim, którego kobieta prosiła o pomoc "Jeżeli wy, choć źli jesteście, potraficie dawać dobre rzeczy waszym dzieciom, to o ileż bardziej Ojciec niebieski da Ducha Świętego tym, którzy Go o to proszą"; ważne jest by modlitwa była wytrwała.

• 4) Bóg nie wysłuchuje naszych modlitw dla naszego dobra 2 Kor 12, 7-9 - św. Paweł miał problem, Bóg Go nie wysłuchał trzykrotnie (dużo prosił Pana o pomoc). Bóg powiedział "«Wystarczy ci mojej łaski. Moc bowiem w słabości się doskonali»."

• Mdr 4, 7nn - przedwczesna śmierć może być darem ("A sprawiedliwy, choćby umarł przedwcześnie,
  znajdzie odpoczynek.")

24. Pytanie o sens cierpienia

• Pytanie jest charakterystyczne dla kultury judeochrześcijańskiej, w kulturych dalekowschodnich, nie. np. prawem kieruje prawo karne. Biblia, a zwłaszcza chrześcijaństwo głosi 2 prawdy

1) Bóg kocha człowieka i dał nam swego Syna na ukrzyżowanie

2) Człowiek to nie jest byle kto - to przedmiot szczególnego Bożego umiłowania

To pytanie jest trudne dopiero w wymiarze wiary ewangelicznej.

Chrześcijańska nauka o sensie cierpienia:

Dlaczego cierpienie? Co mam zrobić? - pytania filozoficzne

• Przegląd odpowiedzi myślicieli

1. A. Shopenhauer - inspirował się filozfią dalekowschodnią. „Człowiek cierpi, bo sobie zasłużył”. Cierpienie jest karą za grzech istnienia. Grzech istnienia to znaczy „zachciało się nam być kimś szczególnie (osobą), czymś wyodrębnionym” (zaproszenie do hindujskiego rozwiązania, że cierpienie jest czymś pozornym.

2. Leibnitz - twórca „Teodycei” - tezy, że żyjemy na najlepszym ze światów. Sam Bóg nie mógłby stworzyć świata lepszego. Dlaczego jest zło i cierpienie? Zło jest pożyteczne byśmy uświadomili sobie jak wielkie jest dobro. Cierpienie jest pożyteczne, byśmy uświadomili sobie jak wielkie jest szczęście.

3. Młody Wolter - autor noweli „Zadig” - opowieść o pustelniku, którego uboga wdowa przyjęła z gościnnością. Pustelnik zrzucił jej syna do rzeki mówiąc że ochronił ich przed wielkim złem.

- zło, cierpienie ma ogromny sens, którego nie muszę rozpoznać

- Bóg wie wszystko o cierpieniu, my mamy zaufać

4. Jan Jakub Roussean - wręczył Wolterowi list „O Bożej Opatrzności” który mówił o tym, że źródłem cierpienia jest kultura. Gdy chcemy mniej cierpieć wróćmy do natury np. zamiast wieżowców - szałasy.

5. I. Kant - odpowiedział na argumenty Leibnitza - argumenty Leibnitza nie mogą przekonać człowieka, który cierpi

6. B Schlick - przedstawiciej najskrajniejszego ateizmu - Koła Wiedeńskiego (zimny ateizm - o bełkocie)

O cierpieniu:

- napisał studium pt. „Rozkosz cierpienia”

- cierpienie to coś, co chcemy uniknąć, ale nie udawajmy przed sobą, że sprawia ono nam rozkosz. Jest ono ważnym momentem w którym możesz przewartościować sens swojego życia.

Chce by ewolucja szła w tym kierunku, by rola tego przysługiwała radością.

- o. Salij uwrażliwia by nie mówić ludziom, że cierpienie uszlachetnia - więcej pokory.

7. W. Frankl - psychiatra Wiedeński (żył długo), filozof, autor „Homo patiens” („Człowiek cierpiący”). Pisze o cierpieniu rzeczy optymistyczne, a wie co to cierpienie bo był 5 lat w obozie Oświęcimskim i potem był praktykującym psychiatrą. (są takie cierpienia psychiczne, wobec których cierpienia fizyczne są niczym)

- do osiągnięcia dojrzałości osobowej potrzebne są 3 rzeczy:

a) percepcja - otwieranie się na rzeczywistość

b) twórczość - twórczy stosunek do życia

c) cierpienie - gdy w czyimś życiu cierpienie nie pojawiło się w ogóle to nie będzie on w pełni człowiekiem. np. leśnik sadzący las funduje drzewu złe warunki, aby lepiej rosło

Najważniejsze jego tezy:

- cierpienie zawsze ma sens i nawet wtedy, gdy cierpiący tego nie widzi, to trzeba go zaprosić w uwierzenie, że to cierpienie ma sens (logoterapia - leczenie poprzez odkrywanie sensu tego, co nas spotka)

Zasada wiary w sens cierpienia, w które warto wierzyć nawet jeśli tego sensu nie widać. Ból jest bardzo ważny, bo jest ważnym instrumentem naszego kontaktu ze światem.

• Wiara chrześcijańska na temat cierpienia

Tajemnica - tzn. Stoimy wobec rzeczywistości, która nas przekracza, którą można rozumieć coraz głębiej.

• Oczyszczenie przedpola tajemnicy

1) Prawdziwe człowieczeństwo polega na tym, że jesteśmy wobec zwierząt życzliwi

- cierpienie zwierząt - człowiek powinien starać się zwierzętom bólu nie zwiększać

Pogląd Mascala w „Teologia, a nauki przyrodnicze”: mówi że cierpienie zwierząt jest nieporównywalnie z cierpieniem ludzkim, bo nawet wysoko rozwinięte małpy nie mają rozwiniętego mózgu (doświadczenia w czasie). Nasze zanurzenie w czasie zwiększa pamięć o cierpieniach, jakie zaznaliśmy i lęk przed cierpieniem, które może nas spotkać. (małpy mniej cierpią, bo nie mają doświadczenia w czasie)

2) My potrafimy nie tylko sami ściągać na siebie cierpienia, ale też bardzo dużo cierpienia jest niepotrzebnego, bo my sami je sobie zadajemy.

3) Cierpienie wyimaginowane (np. do szkoły mam pod górkę)

• Przypatrzenie się tajemnicy cierpienia

Zasady:

1. Cierpienie wolno nam traktować jako coś złego, czego powinniśmy unikać, bo ono nie jest czymś dobrym.

2. Jakkolwiek wolno nam unikać cierpienia, to nie za wszelką cenę. Nie wolno nam unikać cierpienia za cenę grzechu - niektórych cen w walce z cierpieniem płacić nie wolno (to cierpienie w chrześcijaństwie nazywa się krzyżem)

3. W stosunku do naszych bliźnich, którzy cierpią obowiązuje nas postawa charytatywna (otwarcie na potrzeby ludzi - chrześcijaństwo ma taki obowiązek)

- listy Juliana Apostaty nakazują chrześcijanom pomagać biednym

4. W stosunku do mojgo cierpienia obowiązuje mnie zasada otwarcia się na tę sytuację, żeby ona mnie nie zniszczyła, ale zbudowała.

• Spojrzenia biblijne podejścia do cierpienia

- Obraz dwóch drzew (jedno na pustyni, drugie nad rzeką - niespodziewanie przychodzi żar letni i drzewo na pustyni usycha, a drzewo przy rzece głębiej zapuszcza korzenie. - to jest moment, który nas może zniszczyć, ale też zbudować.

- Dn - 3 młodych ludzi wrzucono do pieca, ci co wrzucali zginęli, a ci z pieca przeżyli

- Hi - Hiob skarży się, że to jest niesprawiedliwe, że on cierpi, scena gdy Hiob pada na twarz i uznaje, że Bóg ma rację (gdy my kierujemy ostre oskarżenia przeciw Bogu to formułujemy je ze znacznego dystansu wobec Boga)

- góra Kalwaria opisuje 3 modele zmagania się z materialnym cierpieniem. Na górze stały 3 krzyże:

25. Przeznaczenie nas do zbawienia

• Treść artykułu „Czy Pan Bóg nas zaprogramował”

- w kulturze starogreckiej były 3 spojrzenia na przeznaczenie, które nie miały nic wspólnego z biblijnym spojrzeniem na przeznaczenie. W PŚ przeznaczenie jest inaczej wyrażane niż w kulturze greckiej:

• Starogreckie przeświadczenie

1) ananke - łac. fatum, pl. los - przeświadczenie, że życie człowieka podlega siłom go determinującym do tego stopnia, że próbują one nas samych użyć przeciwko nam (np. mit Edypa - wyrocznia)

- los z góry zaplanowany, próby ucieczki będą skierowane przeciwko Tobie

2) heimarmone - łac. predestinatio pl. przeznaczenie - wiara, że tzw. sfera podksiężycowa (ziemia) jest zdeterminowana przez sferę nadksiężycową (ciał niebieskich - teoretyczna podstawa astronomii)

3) moiry (mit o mojrach, córach Koryntu) - mówi o tym, że nasza wolność jest pod znakiem zapytania. Fundamentalne wybory życiowe podejmujemy jeszcze przed swoim poczęciem według tego mitu.

Przesłanie mitu - podstawowe wybory zostały podjęte przed naszym życiem doczesnym.

• We wszystkich 3 mitach jest ziarno prawdy, one przekazują gruntowną nieprawdę, ale ona tam jest.

Ad. 1

Jest o skutkach grzechu (bo podejmując grzeszne decyzje działamy przeciwko sobie)

Ad. 2

Wywodzi się z empirycznej wartości, że nasza wolność jest empirycznie uwarunkowana

Ad. 3

Jest zakorzeniony w empirycznej prawdzie, że są wybory, które mają znaczenie na dalszą część naszego życia (np. jeżeli się ożenisz to już nigdy w życiu nie będziesz kawalerem)

26. Prawda o przeznaczeniu nas do zbawienia, a nasza ludzka wolność

• Prawda o przeznaczeniu jest w PŚ wyrażona za pomocą zupełnie innego spojrzenia niż te 3. PŚ używa terminu proorismos, w sensie biblijnym pojęcia są od czasowników, w tym wypadu od prooridzein.

Ef 1, 3-7 - „Niech będzie błogosławiony Bóg i Ojciec (...)” - mowa o tym, że jeszcze nas nie było, a każdy z nas był umiłowany przez Boga (Bóg ukochał nas przed stworzeniem, ukochał byśmy byli Jego przyjaciółmi na życie wieczne).

• Przeznaczenie w sensie chrześcijańskim to przeznaczenie na życie wieczne

• Ponieważ ukochał to jest niewyobrażalne, by przeznaczenie nie było związane z obdarzeniem nas wolnością, ale i umożliwieniem nam wolności.

- w ciągu wieków kilka razy prawdę o przeznaczeniu odczytywano inaczej (budziła zamęt) Rz 8 - „Tych, których przed wiekami powołał, tych też przeznaczył, usprawiedliwił, obdarzył chwałą”.

Rz 9 - Paweł daje przykłady na to.

Rebeka, która miała bliźnięta - Ezawa i Jakuba jeszcze ich nie urodziła, a powiedziano jej, że starszy będzie służył młodszemu (Jakub umiłowany, Ezaw znienawidzony). Złe rozeznanie - wybranie zależy od Boga, który wyświadcza łaskę, a kogo chce czyni zatwardziałym

- garncarz może ulepić gilnę jak chce

Czy przeznaczenie to przeciwieństwo wolności?

Kontekst - 2 wielkie fakty kontekstualne:

1. Kontekst bliższy (Paweł tymi słowami w Rz 8 zaczął od wyjaśniania Bożej miłości) - entuzjastyczne orędzie o Bożej miłości:

- Jakub, Ezaw, faraon, glina

2. Całość jest zawarta w 4 rozdziałach listu do Rz w których Paweł zmaga się z problemem, że tylu jego rodaków nie uwierzyło w Bożą miłość.

Artykuł „Pozateologiczne interpretacje doktryny o przeznaczeniu”

- to typowa mowa biblijna, w której liczy się składnik pozytywny (to, co negatywne jest tłem), autor entuzjazmuje się nad swym przeznaczeniem, reszta jest kontekstem.

- metafora Boga garncarza w Biblii po raz pierwszy w opisie stworzenia człowieka - to opis szczególnej miłości Boga do człowieka, człowiek jest przedmiotem Bożego upodobania

Jer 18 - obraz Boga - garncarza, ale prorok podkreśla, że glina jest obdarzona wolnością.

Czy przeznaczenie to przeciwieństwo wolności:

- prawda o przeznaczeniu nie sprzeciwia się wolności

1. Przeznaczenie do zbawienia to dar Bożej miłości (Boża miłość jest pierwsza od naszego zaistnienia)

2. Tam gdzie jest miłość tam się szanuje wolność tego, kogo się kocha.

3. O Bogu to mało powiedzieć, że szanuje naszą wolność. Bóg daje nam wolność (uzdalnia nas do niej). Lęk o tym, że Bóg może być zagrożeniem naszej wolności to absurd.

4. Miłość Boża przywraca nam wolność w tym wszystkim, w czym my swoim grzechem naszą wolność zniszczyliśmy (grzech istotnie niszczy naszą wolność)

5. Jest na pewno w tajemnicy przeznaczenia moment tajemnicy (nie jest tak, że wszystko da się wyjaśnić). O wolności nie można myśleć w kategoriach rzeczowych (do wolności rzeczowej nawet psy są wolne np. pies i 2 zające)

6. Istota naszej wolności jest głębiej niż możliwość wyboru między tym a tamtym. Ona jest początkiem wolności. Istota wolności polega na tym, że decyzje jakie podejmuje to one naprawdę płyną ze mnie (to ja je podejmuje a nie namiętności czy strach). Przeznaczenie nas do zbawienia to też zamysł Bożej miłości, by doprowadzić nas do wolności.

27. Max Weber o wpływie kalwińskiej doktryny o przeznaczeniu na powstanie kapitalizmu

• Max Weber w 1905 opublikował „O roli protestantyzmu w procesie kształtowania się kapitalizmu”

• Teza: kalwińska doktryna o przeznaczeniu była siłą napędową do powstania nowożytnych tez. Kalwińska doktryna - Bóg jednych przeznaczył do zbawienia, innych do potępienia. Max Weber mówi: „Jeśli ktoś uwierzył w tą doktrynę i chce być zbawiony, a nie jest obojętny wobec problemu wiary w podwójne przeznaczenie pojawia się potrzeba szukania znaków przeznaczenia - dzięki nim ufam, że będę zbawiony np. przynależność do wspólnoty kalwińskiej. Znakiem przeznaczenia według Webera była asceza wewnątrz świata jako przeciwieństwo ascezy klasztornej odrzuconej przez protestantów.

• 2 reguły ascezy wewnątrz świata:

1) praca

2) oszczędność

(Szkoci to narów w całości kalwiński)

Max Weber pokazuje, że te 2 reguły zbudowały idealnego przedsiębiorcę (pracowitego, nierozrzutnego) i idealnego pracownika (solidny, rzetelny z niewygórowaną pensją jak dla człowieka oszczędnego). Tymi regułami kalwini chcą uciszyć swój strach.

- teza ta była różnorodnie kwestionowana i modyfikowana. Jest ona ważnym punktem odniesienia w Europie (Kalwin - doktryna o podwójnym przeznaczeniu w tradycji była bardzo mocno osadzona).

Dogmatem wiary katolickiej - „niech będzie wyłączony z Kościoła ten, ktokolwiek sądzi że Bóg kogoś przeznaczył do potępienia:

473 r. -BF VII nr 16 - Lucidus składa wyznanie wiary, w której wyrzeka się nauki o podwójnym przeznaczeniu

529 r. - BF VII nr 38 - synod w Orange o łasce

1547 r. - BF VII nr 93 - reakcja bezpośrednia Soboru Trydenckiego w dekrecie o usprawiedliwieniu

• Przeznaczenie do zbawienia - przeznaczenie do życia wiecznego.

• Nie odpowiadać, że Bóg przeznaczył wszystkich do zbawienia. Formuła odpowiedzi Kościoła brzmi: „Niewątpliwie wszystkich Bóg chce zbawić, a jeśli ktoś nie będzie zbawiony, to będzie to z jego winy, a nie Bożego przeznaczenia”

- wysławiajmy Bożą miłość

Boga nie ma

Bóg jest

życie w grzechu

życie w łasce

Nie musimy przestrzegać przykazań, nie tracimy czasu na praktyki religijne

tracimy wieczność, własną prawdziwość

Żyjemy dobrze, tracimy czas na praktykę, siły na dobre postępowanie

Zyskujemy nieskończenie więcej niż wkładamy

}

jedno i drugie jest nauczane w obu Kościołach, ale pierwszy aspekt jest zgłębiany bardziej we wschodnim

Cierpienie jałowe i bezpłodne - krzyż przeklęty

Człowiek sprawiedliwy, ukrzyżowany za to, że dobrze czynił, nie zachwiał swojego zawierzenia Ojcu - Jezus

Krzyż Dobrego Łotra - źle żył ale nawrócił się - krzyż pokuty (odnawiający)

}

Dzięki tym rytuałom będę zbawiony

---