NAUKA ADMINISTRACJI 8

KONTROLA ADMINISTRACJI i ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Administracja publiczna, jako organizacja inteligentna

1. Kontrola

1. Geneza kontroli ze szczególnym uwzględnieniem kontroli państwowej (I. Sierpowska)

• Kontrola jest nieodzownym elementem każdej demokracji. Potrzebę jej istnienia dostrzegano już w starożytności. Naczelne organy kontroli funkcjonowały i działają w różnych systemach prawnych, w monarchiach i republikach, w państwach socjalistycznych i kapitalistycznych. Instytucje te są głównymi wykonawcami kontrolnej funkcji” (I. Sierpowska)

• wyodrębniła się jako część systemu kontroli w XIX w.

• w średniowieczu funkcjonowały instytucje, które można porównać do prekursorów późniejszych organów kontroli

• analizując genezę kontroli, należy ją ujmować szeroko:

• jako podstawową funkcję państwa

• powstanie jej należy łączyć z początkiem organizacji państwa

• jako funkcja państwowa wyodrębniła się w okresie feudalizmu (XII/XIII w.) - przyczyniło się do tego powstanie parlamentu w Anglii

• początki kontroli należy upatrywać ze skarbowością (zbieranie podatków)

• grody jako ośrodki życia, grody miały na czele komesa --> później kasztelana; do komesów (/kasztelanów) należały funkcje administracyjne w tym funkcja nadzorczo-kontrolna

• tendencje zjednoczeniowe (RP) - starosta jako namiestnik królewski

• od X do XIII wieku w Europie Zachodniej funkcjonował pierwotny aparat kontrolny; organy:

Francja - Balibowie

Niemcy - wójtowie, paletynie

Anglia - Szeryfowie

• etap monarchii stanowej (dualizm władzy); finanse i kontrola łączyły się z uczestnictwem i uprzywilejowaniem grup (zgromadzenie stanowe, XIII w., Anglia); w Anglii Centralny Urząd Skarbowy - jeden z pierwszych organów kontroli

• Francja - silnie rozwinięty system kontroli; Izba Obrachunkowa wydzielona z...

• okres monarchii absolutnej - władza kontrolna należy do władcy

• „Z problematyką kontroli administracji wiąże się cały szereg pojęć np. kryterium kontroli, przedmiot kontroli) oraz technicznych zagadnień kontroli (np. sprawa techniki i polityki kontrolnej, efektywności kontroli, sprawdzania wyników kontroli, problem kontroli i kontrolerów i in.). Tymi wszystkim zagadnieniami kontroli i sposobów jej przeprowadzania zajmuje się nauka administracji” (J. Homplewicz)

• Pojęcie kontroli J. Boć „Najogólniej przez kontrolę rozumiemy:

1) badanie zgodności stanu istniejącego ze stanem postulowanym,

2) ustalenie zasięgu i przyczyn rozbieżności,

3) przekazanie wyników tego ustalenia, a czasem i wynikających stąd dyspozycji zarówno podmiotowi kontrolowanemu, jak podmiotowi organizacyjnie zwierzchniemu”

• Kontrola prawna - część kontroli regulowana prawem

• Kontrola administracyjna - sensu largo - system środków w dziedzinie administracji, które miały zagwarantować zgodność z przepisami; kontrolę administracyjną można rozumieć dwojako - administrację jako podmiot (czyli kontrola przez administrację) i jako przedmiot (kontrola administracji)

• R. Herrnritt, Grundlehren des Verwaltungsrechts, Tubinga 1921(za W. Klonowiecki) - „pod kontrolą administracyjną w szerszym znaczeniu słowa rozumie się system środków w dziedzinie administracji, mających na celu zagwarantować zgodność z przepisami poszczególnych czynności administracyjnych chodzi więc o to aby zapewnić każdej czynności administracyjnej urzeczywistnianie celów administracji według miary regulujących jej przepisów”

1. Pojęcie systemu kontroli - definicja systemu kontroli - całość wewnętrznie zespolonych wartości określających:

• zadania kontroli

• warunki prawidłowej organizacji i funkcjonowanie kontroli

• organizacja podmiotów kontrolujących

• zasięg elementów podmiotowych i przedmiotowych

• skutki kontroli

1. Czynniki, formułujące warunki dla trwania i rozwoju systemu kontroli

• prawo

• budowa ustroju (zasada demokratycznego państwa prawa)

• trudności finansowe

• globalizacja

• przystąpienie RP do UE

1. Kontrola a koordynacja i nadzór

• Nadzór według T. Bigi to „taki zespół realizowanych kompetencji, których wpływ na działalność organów podporządkowanych jest bardziej intensywny i bezpośredni, a które mają na celu usunięcie nieprawidłowości i zapobieganie im na przyszłość

• J. Homplewicz „jeżeli przez nadzór rozumiemy całokształt uprawnień organu wyższego do ingerencji w działania i organizację organu podległego - to nietrudno stwierdzić, że kontrola podejmowana przez organ nadrzędny w stosunku do podległego stanowi jeden z elementów nadzoru.

• W. Dawidowicz „ nadzór oznacza prawną możliwość wpływania na działalność podporządkowanych organów i instytucji”

• J. Boć „nadzór w sferze prawa administracyjnego oznacza badanie działalności danego podmiotu administracyjnego (kontrola) połączone z możliwością pomocy, wpływu, a także modyfikacji tej działalności, dokonywane przez organ zwierzchni organizacyjnie bądź funkcjonalne w celu zapewnienia zgodności z prawem, a w określonych przypadkach zgodności z pewnymi wartościami szczegółowymi (także określonymi w prawie)”

• M. Wierzbowski, A. Wiktorowska, „ termin nadzór jest używany najczęściej dla określenia sytuacji w której organ nadzorujący jest wyposażony w środki oddziaływania na postępowanie organów czy jednostek nadzorowanych (…).

• Z. Leoński „można przyjąć iż pojęcie nadzoru obejmuje środki kontroli oraz środki korygujące działalność jednostek nadzorowanych. Przy czym kryterium oceny działań podmiotów nadzorowanych powinna być legalność działania, a środki nadzoru posiadające charakter władczego działania można stosować tylko w takim zakresie w jakim przewiduje to ustawa”.

• J. Korczak „nadzór jest zatem stosunkiem prawnym łączącym da podmioty nie powiązane ze sobą hierarchiczną nadrzędnością i podporządkowanie, należące do dwóch odrębnych ustrojowo systemów organizacyjnych”

Geneza nadzoru (J. Korczak) - wywodzi się z definicji policji w znaczeniu pewnych funkcji państwa związanych z utrzymaniem jednostki władzy organizacji i całości życia społecznego. Z czasem w miarę wyodrębnienia się aparatu administracyjnego ukształtował się nadzór w dzisiejszym rozumieniu. Nadzór stał się samoistną funkcją, przy której aparat państwowy mógł wykonywać władzę o charakterze publicznym przez podmiotowy i przedmiotowy system kontroli.

XVIII/XIX w. - nadzór zaczęto łączyć z formami decentralizacji. Nadzór traktowany jako stosunki wewnętrzne pomiędzy poszczególnymi częściami systemu administracji publicznej

Nadzór jest stosunkiem prawnym, łączącym dwa podmioty niepowiązane ze sobą hierarchiczną nadrzędnością i podporządkowaniem, należące do dwóch odrębnych ustrojowo systemów organizacyjnych - NADZÓR NAD SAMORZĄDEM (nadzór i kontrola): luka pojęciowa, nachodzenie się zakresów na siebie:

• nadzór weryfikacyjny - dot. samorządu terytorialnego silnie zdecentralizowanego

• nadzór policyjny - pozostałe dziedziny

• J. Boć i M. Miemiec: „nadzór w sferze prawa administracyjnego oznacza badanie działalności danego podmiotu administrującego (kontrola) połączone z możliwością pomocy, wpływu, a także modyfikacji tej działalności, dokonywane przez organ zwierzchni organizacyjnie bądź funkcjonalnie, w celu zapewnienia zgodności tej działalności z prawem, a w określonych przypadkach zgodności z pewnymi wartościami szczegółowymi (także określony w prawie)”

• J. Jeżewski „Jak zauważa J. Jeżewski odwołując się do poglądów J. Bocia szczegółową treść pojęcia nadzoru "należy za każdym razem budować na podstawie treści tych postanowień normatywnych, które regulują nadzór,,. Oznacza to, że pojęcia doktryny są kształtowane w odniesieniu do praktyki legislacyjnej (nie są więc apriorycznymi, ogólnymi konstrukcjami teoretycznymi - założonymi modelami) w konsekwencji mogą więc być pojęcia nadzoru o różnej treści.. W tej ramie metodologicznej został następnie wyróżniony:

- nadzór nad administracją rządową (w układzie nadrzędności i podporządkowania), czyli nadzór hierarchiczny, określany także jako kierownictwo

- nadzór nad samorządem terytorialnym (w układzie decentralizacji);

- nadzór policyjny niezależny od kategorii podmiotów kontrolowanych, mający na celu ochronę wartości objętych policją administracyjną”. (…)W sensie prawnym kontrola jest samoistną konstrukcją, obejmującą upoważnienie organu kontrolującego do podjęcia działania, obowiązek podmiotów kontrolowanych poddania się kontroli oraz określenie prawnych konsekwencji związanych z wynikami kontroli (przedstawienie kontrolowanemu wyników, W myśl poglądu dominującego w doktrynie, kontrola jest składnikiem działania nadzorczego;
nadzór obejmuje kontrolę połączoną z prawną możliwością władczej ingerencji wobec podmiotu nadzorowanego. Jednak nadzór jest również konstrukcją prawną - i w sensie prawnym jest to konstrukcja samoistna, odrębna od kontroli” (J. Jewżeski)

Podsumowanie: Nadzór:

• Dawidowicz - właściwość organu

• Homplewicz - uprawnienie

• Longchamp - możność oddziaływania

• Bigo - zespół kompetencji

• Jaroszyński - zespół instrumentów

• Korczak - stosunek prawny

Kontrola i nadzór w poglądach F. Lonchampsa

• podmiot nadzoru: Minister Opieki Społecznej

• sprzeciw wobec uchwały, udział w posiedzeniach

• środki nadzoru

• rodzaje nadzoru:

• hierarchiczny

• zwierzchni etc.

„Nadzór państwowy i środki prawne o ubezpieczeniu społecznym” poddając analizie podmioty nadzoru w tym przypadku Ministra Opieki Społecznej a także analizując dziedzinę funkcji nadzorczej - ingerencji w zakresie działalności instytucji ubezpieczeń społecznych tj. np.:

• sprzeciw z mocą wstrzymującą wykonanie uchwały,

• udział w posiedzeniach organów kolegialnych instytucji ubezpieczeń społecznych i zwoływanie posiedzeń

• obligatoryjne zatwierdzanie uchwał i decyzji organów

• rozstrzyganie sprzeciwów od uchwał organów i zażaleń

• rozstrzyganie sporów

• ustanawianie komisarzy lub specjalnych organów kolegialnych

• Do władz nadzorczych należy też w dużej mierze organizacji ubezpieczalni i zakładów oraz ogólny nadzór nad sprawami majątkowymi

• Instytucja nadzoru wewnętrznego a kontroli wewnętrznej

• „Czy stanąwszy już na takim stanowisku można się zgodzić że nadzór ten [wewnętrzny] ma charakter prawny wewnętrznej kontroli?

• Nie, bo instytucje ubezpieczeń społecznych nie są organami administracji centralistycznej, natomiast są zakładami z odrębną osobowością prawa publicznego jednak o specjalnym charakterze.

• Mimo wszystko bowiem nadzór sięga bardzo głęboko a szczególnie podkreślić trzeba kompetencje władzy nadzorczej w dziedzinie ustalania warunków ubezpieczeń.

• Jednakże nadzór ten F. Longchamp odróżnia od nadzoru nad samorządem terytorialnym.

T. Bigo, F. Longchamps, Kontrola administracji z roku 1965

• Kontrola sejmowa

• Kontrola państwowa

• inspekcja specjalna (w sensie organizacyjnym tj. korpusy powołane do zadań kontrolnych pod pewnym specjalnym, określonym względem. Są one wbudowane poszczególne resorty administracyjne ale ich kompetencje kontrolne sięgają poza ich własne resorty. (…) inspekcja handlowa ”

• Kontrola społeczna (nie zorganizowana i zorganizowana)

• Kontrola resortowa i nadzór hierarchiczny ( w ramach systemy rad narodowych nadzorze władczym: wytyczne, zawieszanie i uchylanie uchwał i decyzji)

• Kontrola instancyjna (szczególny przypadek nadzoru hierarchicznego, (…) kompetencje z tytułu nadzoru są wykonywane w obrębie postępowanie administracyjnego tylko w sprawach indywidualnych

• Kontrola prokuratorska

• Kontrola bankowa

• Arbitraż gospodarczy (rozstrzyganie sporów majątkowych)

• Kontrola sądowa, typy: (kontrola bezpośrednia legalności decyzji administracyjnych, okazjonalne orzecznictwo o decyzjach administracyjnych, kontrola sądowa operatywnej działalności organów administracyjnych, orzecznictwo sądów cywilnych o odpowiedzialności państwa za szkody:

• Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszów przy wykonywaniu powierzonych im czynności

• Odpowiedzialność za działania legalne organów administracyjnych

• Odpowiedzialność z tytułów ryzyka

• Kontrola działań władczych

• Kontrola dyscyplinarna

„Można tu przedstawione urządzenia sklasyfikować pod względem intensywności kontroli. Przez cały czas używaliśmy tu terminu „kontrola” bez specjalnych wyjaśnień, wiadomo raczej że jest ona raczej wieloznaczny. Otóż rodzaje kontroli można ułożyć w pewnie szereg zaczynając od najbardziej intensywnych:

• Nadzór hierarchiczny (…) obejmuje możność żądania wszystkich wyjaśnień i możność wkraczania uprzednio w trakcie działań lub ex post

• Nadzór zwierzchni możność wkraczania uprzednio w trakcie działań lub ex post

• Kontrola w ścisłym znaczeniu gdzie istnieje oczywiście możność wyjaśniania ( w granicach celu kontroli i nieraz z wyłączeniem pewnych dziedzin(…)) a potem możność wniosków czy wystąpień o skuach różnych od wiążących i wkraczających w działania jednostki kontrolowanej do warunkowo wiążących lub nie postulatów.

• Impuls kontrolny stanowią skargi i wnioski

Kontrola i nadzór (J. Szreaniawski)

1. Kontrola wewnętrzna

2. Kontrola zewnętrzna

• Kontrola społeczna

• Kontrola parlamentarna

• Kontrola państwowa

• Kontrola prokuratorska

• Rzecznik Prawa Obywatelskich

Kontrola Sądowa

• Naczelny Sąd Administracyjny

• Sądy powszechne

• Trybunał Stanu

• Trybunał konstytucyjny

• Nadzór

• Zwierzchni

• Ogólny - sprawowany w ramach podporządkowania i nadrzędności między jednostkami posiadającymi własne kompetencje

• Specjalny (w ściśle określonych dziedzinach np. n. budowlany n. sanitarny)

„W nauce prawa administracyjnego są to dwa pojęcia różne omawiane często oddzielnie (….). Nadzór jest pojęciem szerszym gdyż jego zakresie mieści się kontrola (…) Nauka prawa administracyjnego z reguły traktuje nadzór jako aktywną możliwość władczego wkraczania działalność jednostki nadzorowanej (…) „

Europejska Karta Samorządu Lokalnego (J. Korczak, J. Korczak, Przejawy patologii w sprawowaniu nadzoru nad samorządem terytorialnym, [w:]. P. J. Suwaj, D. R. Kijowski (red.), Patologie w administracji publicznej, red. P.J.. Suwaj, D.R. Kijowski, Wolters Kluwer, Warszawa 2009)

„(…) w art. 8 wprowadza regulację ustalające zarazem podstawy prawne jak i granice ingerencji samodzielność wspólnot lokalnych w ramach szeroko pojętej kontroli, bowiem nie posługuje się ona terminem nadzór”

• Europejska Karta Samorządu Lokalnego - art. 8 - podstawy prawne i granice ingerencji

• kryterium zgodności z prawem

• kryterium celowości

• ust. 1 - konstytucja/ ustawa

Artykuł 8

Kontrola administracyjna działalności społeczności lokalnych

1. Wszelka kontrola administracyjna społeczności lokalnych może być dokonywana wyłącznie w sposób oraz w przypadkach przewidzianych w Konstytucji lub w ustawie.

2. Wszelka kontrola administracyjna działalności społeczności lokalnych powinna w zasadzie mieć na celu jedynie zapewnienie przestrzegania prawa i zasad konstytucyjnych. Kontrola administracyjna może jednakże obejmować kontrolę celowości realizowaną przez organ wyższego szczebla w odniesieniu do zadań, których wykonanie zostało społecznościom lokalnym delegowane.

3. Kontrola administracyjna społeczności lokalnych powinna być sprawowana z zachowaniem proporcji

między zakresem interwencji ze strony organu kontroli a znaczeniem interesów, które ma on chronić.

1. Rozrost kontroli

Przyczyny rozrostu kontroli

• Następuje pogorszenie działalności kontrolowanej pod względem dotychczasowych stosowanych wobec niej wymogów

• obniżenie sprawności, rzetelności, obiektywności, efektywności

• zmiana warunków działalności kontrolowanej potrzeba zwiększenia i intensyfikowanie kontroli

• objęcie kontrolą dodatkowych dziedzin, które wcześniej jej nie podlegały

Rozrost kontroli (drogi rozrostu) może polegać na:

• większa liczba jednostek kontrolujących

• zwiększeniem aparatu wykonawczego w obrębie tego samego rodzaju kontroli

• więcej rodzajów kontroli

• zwiększenie zasięgu kontroli w określonym rodzaju kontroli

Pozytywne aspekty rozrostu kontroli:

• zwalczanie bezrobocia

• rozbudowa kontroli społecznej

• lepsza skuteczność i sprawność działań administracji publicznej

• wprowadzenie kontroli sądowej nad działaniami administracji

• budowa społecznej opinii

• ulepszenie wartości powszechnie uważanych za korzystne dla społeczeństwa i państwa (ulepszenie stanu bezpieczeństwa)

1. Zadania w obrębie kontroli

• Fundamentalne zadanie kontroli: wynik kontroli o char. publicznym --> oddziałuje na społeczeństwo

• ulepszenie działalności kontrolowanej poprzez wskazanie jej uchybienia (ulepszenie sytuacji podmiotu dotkniętego przez działania objęte kontrolą

• polepszenie sytuacji administracji kreowanej przez działalność, która kontrolę wywołała (ulepszenie całej tej części administracji, w której mieści się podmiot objęty kontrolą w zakresie wskazywanych w kontroli uchybień)

Szczegółowe zadania kontroli - potrzeba:

• kontroli inicjowanej dla potrzeb profilaktycznych poprawa administrowania

• kontrola ze względu na potrzeby ogólnej wiedzy w danych dziedzinach/sprawach

• kontrola ze względu na wymóg społecznego zadośćuczynienia oczekującym kontroli obywatelom

• kontrola ze względu na utrzymanie zaufania obywateli do państwa i samorządów ze względu na zabezpieczenie stabu normalnego i bezpiecznego przedsięwzięć o char. publicznym

1. Cztery rodzaje podmiotów przeprowadzających kontrolę

1. Podmioty powołane wyłącznie do kontrolowania - jedynym celem ich powołania i działania jest organizowanie i przeprowadzanie kontroli

2. Podmioty, w których wydzielone zostały specjalnie komórki organizacyjne powołane do kontrolowania

3. Podmioty stworzone do kontroli jednorazowej

4. Organy i urzędy, które w swojej strukturze organizacyjnej powołanej do określonej działalności merytorycznej nie zawierają specjalnego wyodrębnienia organizacyjnego powołanego do kontrolowania, a w razie potrzeby kontroli uczestniczą w niej całym swoim organizmem

1. Zasięg przedsięwzięć kontrolnych dokonywanych przez:

• Samokontrolę (dokonywana przez urzędnika decydującego także po podjęciu rozstrzygnięcia)

• Współfunkcjonariuszy publicznych

• kierownika jednostki organizacyjnej/ urzędu

• organ, którego kompetencję daną czynnością urzędnik realizuje

• podmioty zewnętrzne, których zwierzchność wobec kontrolowanego ujawnia się w toku i z powodu takiej kontroli

1. Podmiotowo-przedmiotowy zasięg kontroli - kto może być kontrolowany?

• Organy administracji państwowej

• Organy administracji rządowej w sferze organizacyjno-wewnętrznej

• Organy administracji rządowej w sferze kształtowania zew. Stosunków społecznych i gospodarczych

• Organy sam. Terytorialnego w sferze organizacyjno-wewnętrznej

• Organy sam. Terytorialnego w sferze kształtowania zew. Stosunków społecznych i gospodarczych

• Podmioty społeczne w uregulowanej przez prawo sferze organizowania stosunków społecznych, gospodarczych i politycznych

• Gospodarcze podmioty samorządowe i państwowe w sferze kształtowania stosunków gospodarczych i społecznych

• Gospodarcze podmioty prywatne w sferze organizowania stosunków gospodarczych i społecznych

• Obywatele w poddanej prawu publicznemu sferze ich działalności politycznej, społecznej, gospodarczej

1. Podziały kontroli [tabela]

KONTROLA
Kontrola zewnętrzna i wewnętrzna
Kontrola zewnętrzna - gdy podmiot kontrolujący znajduje się poza organizacyjną strukturą administracji publicznej (kontrola prokuratora, sądu) lub gdy kontrolowany i kontrolujący nie znajdują się w tym samym pionie organizacyjnym administracji (kontrola spółki akcyjnej przez organy PISanitarnej)		Kontrola wewnętrzna - gdy podmiot kontrolujący znajduje się wewnątrz organizacyjnej struktury administracji publicznej lub gdy kontrolowany i kontrolujący znajdują się w tym samym pionie organizacyjnym administracji (kontrola resortowa)
Kontrola a nadzór - odróżniane z względu na intensywność charakter środków zapewniających skuteczność i wzajemne związki organizacyjne między kontrolowanym i kontrolującym
Kontrola: T. Bigo - do kontroli należą działania sanujące lub usuwające skutki działań nieprawidłowych, akty prewencyjne nadające kierunek działalności, np. polecenia służbowe, uchylanie lub zmiana decyzji, wytyczne (ogólne) - organ nadzorujący musi mieć dobre rozeznanie w tym, co dzieje się w jednostce niższego szczebla. - zabiegi i działania, które służą temu celowi, tj. zmierzają bezpośrednio do zdobycia informacji, zdobycia rozeznania zaliczanie kontroli przeprowadzanej przez organy nienadrzędne strukturalnie nad kontrolowanym, wyposażone w środki działania o charakterze władczym musi mieć podstawę w wyraźnie formułowanych kryteriach, których stosowanie pozwoli na rozdzielenie kontroli od nadzoru		Nadzór: T. Bigo - nadzór to taki zespół realizowanych kompetencji, których wpływ na działalność organów podporządkowanych jest bardziej intensywny i bezpośredni, a które mają na celu usunięcie nieprawidłowości i zapobieganie im na przyszłość Jeśli kontrola sprawowana jest przez organ zwierzchni organizacyjnie nad kontrolowanym, a zatem i odpowiedzialny za jego działania, i jeśli temu organowi służą środki oddziaływania władczego wobec podrzędnego strukturalnie podmiotu kontrolowanego, to kontrola przybiera kwalifikowaną postać nadzoru kontrola sprawowana przez organ zwierzchni funkcjonalnie and kontrolowanym i gdy służą mu wobec kontrolowanego podmiotu zdecentralizowanego środki oddziaływania władczego to kontrola przybiera kwalifikowaną postać nadzoru weryfikacyjnego np. wobec podmiotów samorządu terytorialnego nadzór nad samorządem terytorialnym w związku z jego pozycją podmiotu silnie zdecentralizowanego, odpowiada pojęciu kontroli danego organu - kontrola może być podejmowana doraźnie (poza planem), z własnej lub cudzej inicjatywy w pozostałe dziedziny należy wprowadzać już pojęcie nadzoru policyjnego (nadzór weterynaryjny, policyjny sanitarny, policyjny nadzór budowlany, itp.)
Kontrola z urzędu i na wniosek - podział pod względem inicjatywy kontroli wyróżniamy kontrolę podejmowaną z urzędu (NIK) i na wniosek (kontrola instancyjna)
Kontrola z urzędu - przez NIK;		Kontrola na wniosek - inaczej kontrola instancyjna; każda osoba fizyczna i każda jednostka organizacyjna mogą zwracać się do „każdego organu kontrolującego z inicjatywą zbadania tej czy innej sfery działania adm.” różne są stopnie prawne uwzględnienia praktycznej skuteczności takiej inicjatywy. Każda kontrola odbywa się na podstawie planów kontroli uwzględniających miejscową i rzeczową intensywność zjawisk negatywnych w procesach poddanych kontroli danego organu
Podział ze względu na stosunek w czasie czynności kontrolującej do czynności kontrolowanej
Kontrola wstępna	Kontrola faktyczna - najbardziej efektywna jest kontrola faktyczna, ale podmioty prowadzące ją muszą być równie liczne, jak podmioty prowadzące działalność kontrolowaną, jeśli miałaby to być kontrola obejmująca wszystkie podmioty. Organ kontrolujący byłby współodpowiedzialny za treść decyzji.		Kontrola następna
Znaczenie przedmiotu kontroli
Ze względu na przedmiot kontroli stosujemy podziały oparte np. na: kryterium charakteru czynności kontrolowanych: organizacyjne, techniczne, księgowe inne, na kryterium zakresu kontroli: określona część lub całość czynności organizacyjnych, technologicznych innych
Znaczenie sposobu przeprowadzania kontroli
sposób prowadzenia kontroli daje podstawę do podziału na: inspekcję wykonywaną w drodze bezpośredniej obserwacji zachowania się ludzi w jednostce kontrolowanej, lustrację mającą na celu ocenę stanu rzeczywistego badanego przedmiotu czy wyników określonego działania, rewizję polegającą zwykle na kontroli finansowej, wizytację zmierzająca do oceny przez bezpośredni wgląd w całokształt działalności podmiotu kontrolowanego
Podział wg podmiotu kontrolującego
najczęściej spotykany wyróżniamy: kontrolę parlamentarną (sejmową, senacką), prezydencką, społeczną, sądową, prokuratorską, kontrolę NIK, adm. rządowej, nad adm. sam., kontrolę resortową, instancyjną, międzyresortową (w tym bankową), dyscyplinarną. kontrolę RPO, dokonywaną przez TK Wszystkie wymienione rodzaje mieszczą się w ramach prawnego systemu kontroli administracji

1. Cechy działań kontrolnych - kontrola:

• Jest podejmowana w sposób i zakresie, w którym jest konieczna

• powinna być legalna, celowa, rzetelna, gospodarna, zgodna z interesem publicznym i indywidualnym

• powinna być zharmonizowana (zharmonizowanie przybiera 3 postacie): koordynacja, współdziałanie, czynności utrwalające uzależnienie jednej kontroli od drugiej

• powinna odpowiadać elementom prakseologicznym każdego działania racjonalnego, sprawnego i efektywnego

1. Kryteria kontroli - treścią działania kontrolnego jest ustalenie zasięgu i przyczyn rozbieżności między stanem istniejącym a stanem postulowanym. Kryteria:

1. Legalności - zgodność z prawem powszechnie obowiązującym, wewnętrznym, kontrola umowami.

„Legalność i praworządność są to kryteria oceny dokonywanej z punktu widzenia obowiązujących przepisów pranych: przy czym o legalności mówimy zwykle wtedy, gdy oceniamy pod względem zgodności z przepisami określoną czynność lub akt o praworządności - gdy oceniamy całokształt poczynań i efektów działalności określonego organu lub ich zespołu” (J. Homplewicz)

Legalność administracji

• „Administracja powinna być wyznaczona prawem (postulat zasady legalności administracji)

• Administracja jest wyznaczona prawem (stwierdzenie zasady legalności administracji)

• Administracja jest zgodna z prawem (stwierdzenie legalności administracji)” (F. Longchamps)

2. Celowości - oznacza, by działania podejmowane były i mieściły się w celach określonych przez akty normatywne; czy środki były optymalne i odpowiednie dla realizacji określonych celów; kontrola działań pod względem osiągnięcia bezpośrednio lub pośrednio zamierzonego efektu całościowego i cząstkowego

3. Rzetelności - czy realizowane zadania były wykonywane z należytą starannością, sumiennością, uczciwością, solidnością, wiarygodnością, we właściwym czasie?

4. Gospodarności - wg Homplowaicza jest to celowość z punktu widzenia ekonomiczności i oszczędności. Maksymalizacja efektów i minimalizacja potencjalnych strat, unikanie ryzyka, osiąganie zamierzonych przychodów. Pełne realizowanie zadań publicznych przy nakładzie minimalnych środków finansowych, rzeczowych i organziacyjnych.

5. Uwzględniania interesu społecznego

6. Uwzględniania interesu indywidualnego

7. Zgodności z polityką rządu

8. Inne kryteria szczegółowe

1. Wyniki i skutki kontroli

• Paradoks - dobrych wyników dobrej kontroli nie widać, natomiast złe wyniki złej kontroli są zawsze zauważalne

• Wyniki kontroli objawiają się na polu wiedzy, która może się przydać wszystkim oraz na polu modyfikacji, którą bezpośrednio uruchamiają tylko organy nadzoru, nadzoru weryfikacyjnego, policyjnego i sądy.

• Efektywność kontroli oznacza należyte wykorzystanie wyników kontroli dla poprawy działalności aparatu administracyjnego.

1. Kontrola kontroli dokonywana przez:

1. Organ zwierzchni organizacyjnie lub funkcjonalnie nad organem kontrolującym

• Kontrola kontrolującego może być strukturalnie i procesowo oderwana od podmiotu kontrolowanego ( brak wpływu na poprawę kontrolowanego przedmiotu)

• Kontrola kontrolującego może się odbywać albo w okolicznościach, w których obejmuje całość jego przedsięwzięć, albo tylko tych, w których obejmuje daną sprawę

• Elementy nieobiektywności kontroli dokonywanej przez podmiot organizacyjnie zwierzchni nad kontrolującym

2. Sąd/ trybunał

• W razie jej uruchomienia kontynuuje się ją obligatoryjnie

• Może ją uruchomić każda ze stron

• Jest kontrolą najmocniej skuteczną

• Odbywa się w okolicznościach maksymalnej obiektywności

• Ma pełne szanse realizacji jej ustaleń

• Następne podobne działania można opierać na jej wynikach

• Jej wyniki mocniej zapadają w świadomość administracji kontrolowanej i kontrolującej

• Może połączyć ocenę z odpowiedzialnością

3. Inny szczególny podmiot (np. komisja parlamentarna)

• Dokonana wyłącznie wtedy, gdy jej dopuszczalność i formy przeprowadzania oraz konsekwencje określone są w prawie

• Nierzadko dotyczy sytuacji wywołującej ogromne zainteresowanie społeczne

4. Organ partyjny mający zdolność reakcji formalnej, wyrażanej wobec władzy ustawodawczej

• Jest kontrolą, której wywołanie, przebieg i efekty nie są regulowane prawnie

• Daje satysfakcję i refleks społeczny związane wyłącznie z faktem kontroli

1. Kontrola dokonywana przez podmiot polityczny

2. W. Klonowiecki, Kontrola wewnętrzna w polskiej administracji rządowej, Lublin 1934.

Autor nawiązuje na pierwszych stronicach swej pracy do pojęci administracji Fayol przewidywać organizować zarządzać uzgadniać i kontrolować. Kontrola jest jednym słowem funkcją czynności administracyjnych. Następnie autor odwołuje się do Herrnritta. Analizie poddaje przedmiot kontroli, określa czym jest podporządkowanie „ stosunek dwóch osób nierównych z punktu widzenia prawa którego teść określa wola osoby przełożonej. Dalej powołując się na Herrnritta pisze zjawisko to wynika z celów organizacji i administracji państwowej za pomocą której wola państwa najwięcej miarodajna w organach naczelnych władzy administracyjnej musi przenikać do wszystkich (…) administracji. Następnie także odwołując się do tego autora określa skutki kontroli dzieląc ja na akty wadliwe i akty ważna. Przy aktach wadliwych za Herrnritta pisze: „czynności administracyjna może wywołać pełne skutki prawne tylko wtedy jeżeli zarówno pod względem formy jak i treści odpowiada normie prawnej na zasadzie której została dokona a więcej gdy jest zgodna z prawem wolna od błędu”, odwołuje się także do Jeze . Na koniec autor dokonuje podgumowania dotyczącej kontroli wewnętrznej pisząc m.in. iż „ kontrola wewnętrzna choć w systemie kontroli administracji odgrywa bardzo ważną rolę sama by nie wystarczyła, że koniecznie musi być uzupełniona o kontrolę zewnętrzną”

3. Kontrola w administracji rządowej - ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o kontroli w administracji rządowej (Dz. U. Nr 185, poz. 1092)

1. Cel kontroli art. 3 ,

2. Podmioty kontrolujące art. 6 (Prezes Rady Ministrów, Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, Minister, kierownik urzędu centralnego lub przewodniczący komitetu wchodzącego, Wojewoda, Organy administracji zespolonej i niezespolonej)

3. Tryby kontroli:

• Kontrola w trybie zwykłym

• Kontrola w trybie uproszczonym

4. Dokumentacja kontroli, Rozdział 4

5. Informacje o wynikach kontroli Rozdział 5

ODPOWIEDZIALNOŚĆ

Odpowiedzialność

1. „Z funkcjonowaniem administracji podobnie jak z jakąkolwiek działalnością, wiąże się ryzyko spowodowania szkody. Jest ono tym większe im bardzie rozległy jest zakres działania administracji „Z teoretycznego punktu widzenia ciężarem szkód jakie towarzyszą procesowi administrowania, można albo obciążyć samego poszkodowanego, albo funkcjonariusza państwowego albo wreszcie samą administrację (…)”” (E. Łętkowska). [Problem ten zauważył już W. L. Jaworski]

Wł. L. Jaworski Zarys teoryi wynagrodzenia szkody Lwów 1891 „Szkoda jest zmniejszeniem wartości jakiegoś dobra dla podmiotu władającego nim …” Autor przedstawia: Teorie szkody (pojęcie, rodzaje, wielkość) Teorie wynagrodzenia (ogólne znamiona, uzasadnianie wielkości wynagrodzenia, oznaczenie podmiotów)

2. Pojęcie odpowiedzialności - można je rozumieć dwojako, jako:

• Możliwość uruchomienia ocen i środków prawnych wobec określonego podmiotu, który zachował się w sposób nie odpowiadający oczekiwanym kryteriom społecznym, kulturowym, ekonomicznym i innym (lecz zawsze kryteriom nie regulowanym prawnie)

• Możliwość uruchomienia ocen i środków prawnych wobec określonego podmiotu, którego zachowanie się nie odpowiada wymogom sformułowanym prawnie.

3. Dwa pola odpowiedzialności:

1. Odpowiedzialność za działania legalne administracji - obejmuje głownie działalność majątkową. Zarys modelu tej odpowiedzialności został uformowany w najogólniejszych zarysach na podstawie pozakonstytucyjnego materiału ustawodawczego. Chodzi tu o odpowiedzialność władzy publicznej za szkody powstałe w wyniku wydania lub wykonania niewadliwego aktu normatywnego, dającego podstawę wywołującej stratę zmiany sytuacji prawnej z mocy samego prawa albo za szkody powstałe z wydania lub wykonania niewadliwego aktu administracyjnego.

2. Przykłady legalnych działań administracyjnych wywołujących straty legalne podlegające wyrównaniu:

• Przejęcie zabytku na własność państwa

• Wywłaszczenie nieruchomości

• Zniszczenie, uszkodzenie, zużycie lub utrata mienia w ramach świadczeń nakazanych dla zwalczania klęsk żywiołowych

• Utrata lub uszkodzenie oraz szkody wynikłe z używania przedmiotów świadczeń rzeczowych nałożonych na rzecz obrony

• Szkody poniesione z powodu wydania lub wykonania niewadliwych decyzji administracyjnych na podstawie prawa wodnego

↓↓↓

WYWŁASZCZENIE

• Ujęcie doktrynalne ujęcia: Herrnritta Ottona Mayera. Karola Mengera.Wł. L. Jaworskiego, a także J. Szreniawski

• Instytucja wywłaszczenia „akt konstytutywny, przez który państwo odbiera lub ogranicza prywatną własność, zasadniczo nieruchomą, na rzecz publicznego przedsiębiorstwa, zasadniczo za od szkodowaniem, po przeproprowadzeniu ustawą przepisanego postępowania”. (Wł. L. Jaworski)

• „instytucja wywłaszczenia jest klasyczną konstrukcją prawa administracyjnego, łączącą w sobie także elementy prawa prywatnego za pomocą której państwo pozyskuje prawa przysługujące innemu podmiotowi, jeżeli jest to niezbędne dla realizacji ważnych celów publicznych.”(J. Szreniawski)

• F. Longchamps, „Ograniczenia własności nieruchomości w polskim prawie administracyjnym” [m.in. analiza zapisów art. 99 Konstytucji z 1921, Profesor stawia pytanie czy w art. 99 mowa jest o wywłaszczeniu i jaki jest stosunek wywłaszczenia do ograniczenia własności ]

• Art.99. Rzeczpospolita Polska uznaje wszelką własność, czy to osobistą poszczególnych obywateli, czy to zbiorową związków obywateli, instytucji, ciał samorządowych i wreszcie samego Państwa, jako jedną z najważniejszych podstaw ustroju społecznego i porządku prawnego, oraz poręcza wszystkim mieszkańcom, instytucjom i społecznościom ochronę ich mienia, a dopuszcza tylko w wypadkach, ustawą przewidzianych, zniesienie lub ograniczenie własności, czy to sobistej, czy to zbiorowej, ze względów wyższej użyteczności, za odszkodowaniem.

• Tylko ustawa może postanowić, jakie dobra i w jakim zakresie, ze względu na pożytek ogółu, mają stanowić wyłącznie własność Państwa, oraz o ile prawa obywateli i ich prawnie uznanych związków do swobodnego użytkowania ziemi, wód, minerałów i innych skarbów przyrody - mogą, ze względów publicznych, doznać ograniczenia.

• Ujęcie normatywne

• Kodek Napoleona (w Księstwie Warszawskim w 1808r)XIĘGA TRZECIA - XIĘGA DRUGA - o Dobrach, i o różnych ograniczeniach własności (art. 516-710) Tytuł II - o Własności (art. 544-577) art. 545 Nikt przymuszonym bydz nie może do ustąpienia swoiey własności wyiąwszy przypadku uzytku publicznego i za poprzedzaiącem sprawidliwem wynagrodzeniem Tytuł XIX - o Przymuszonem wywłaszczeniu (expropriation) i o porządkach między wierzycielami (art. 2204-2218)

• Konstytucja z 3 maja 1791 Nade wszystko zaś prawa bezpieczeństwa osobistego, wolności osobistej i własności gruntowej i ruchomej tak, jak od wieków każdemu służyły, świątobliwie, nienaruszenie zachowane mieć chcemy i zachowujemy (…)

• Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 września 1934 r. - Prawo o postępowaniu wywłaszczeniowem. Dz.U. 1934 nr 86 poz. 777 (art. 2 „Wywłaszczenie unormowane prawem niniejszem może polegać na:

• Odjęciu prawa własności lub innych praw rzeczowych na nieruchomości albo na ograniczeniu czasowem lub stałem praw rzeczowych na nieruchomości

• Odjęciu prawa własności materjałów niezbędnych do budowy urządzeń na cele obrony Państwa, dróg lądowych i wodnych oraz kolei

• Czasowem zajęciu nieruchmości”

• Akty normatywne współczesne

• art. 21 ust. 2 Konstytucji (a art. 64 ust. 3)

• art. 1 Protokół nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzony w Paryżu dnia 20 marca 1952 r.

• Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej art. 17 (w interesie publicznym za słusznym odszkodowaniem)

• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Rozdział 4 Wywłaszczanie nieruchomości)

WYWŁASZCZENIE A KOMASACJA

• STANY NADZWYCZAJNE Konstytucja Art. 228 W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej. A także Ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela (Art. 2. 1. Każdemu, kto poniósł stratę majątkową w następstwie ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela w czasie stanu nadzwyczajnego, służy roszczenie o odszkodowanie).

Konstytucja Art. 77.

Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.

1. O odpowiedzialność za działania nielegalne obejmuje:

• Odpowiedzialność polityczna - sformułowana jest w konstytucji; przewiduje tylko jedną formę jej realizacji - odwołanie ze stanowiska; obejmuje jedynie osoby pełniące funkcje organów administracji; może się łączyć i tworzyć:

• Odpowiedzialność dyscyplinarną - char. Polityczny i prawny

• Odpowiedzialność partyjną - char. Polityczny i pozaprawny

• Odpowiedzialność majątkowa - ma dwojaki charakter:

• Jako odpowiedzialność o char. Cywilnym opartą na zasadach KC na zasadach sprawstwa, winy, ryzyka, sąsiedztwa, słuszności

• Odpowiedzialność sformułowaną w KC w granicach wykonywania postanowień art. 77 KRP; obejmuje odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej w zakresie naprawienia szkody w odniesieniu do prawodawstwa.

• Odpowiedzialność urzędnicza - oparta na aktach regulujących zatrudnienie w admin. publ.

• Odpowiedzialność karna - regulowana przez prawo karne za przestępstwa związane z wykonywaniem kompetencji w sferze admin. publ.

• Odpowiedzialność służbowa - porządkowa i dyscyplinarna; oparta na zróżnicowanych podstawach prawnych, mająca char. represyjny

• odpowiedzialność w sprawach o wykroczenie - gdy przekroczenie prawa lub niedopełnienie obowiązku stanowi zarazem wykroczenie

• odpowiedzialność konstytucyjna - odpowiedzialność przed TS, której podlegają najwyższe organy państwowe

1. Ustawa z dnia 20 stycznia 2011 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa (Dz.U. 2011 nr 34 poz. 173)

2. Odpowiedzialność prawna radnego, pracownika samorządowego (J. Korczak)

ADMINISTRACJA JAKO ORGANIZACJA INTELIGENTNA

Inteligentna administracja obejmuje ludzi, dotyczy ludzi i jest realizowana przez ludzi, bo tylko ludzie tworzą administrację i są adresatem działań administracyjnych.

1. Administracja publiczna, jako organizacja inteligentna „Przez administrację inteligentną należy rozumieć taką administrację, która:

• kierując się zasadami logiki,

• kryteriami racjonalności oraz

• wymogami słuszności

• bez dodatkowych wysiłków organizacyjnych,

• nakładów finansowych i ludzi

potrafi działając zgodnie z prawem, wzbogacić wartości leżące u podstaw jej kreacji i funkcjonowania. Jednocześnie można lepiej załatwić zindywidualizowaną sprawę czy ciąg spraw, albo uniknąć strat, które w danych warunkach administracja mniej inteligentna niewątpliwie by poniosła, lub poniósłby adresat jej działań” (J. Boć)

1. Cele administracji inteligentnej

• Przekonanie i utrwalenie w otoczeniu przekonania, iż jest ona inteligentna i korzystanie z tego przekonania, które pomoże zagospodarować wszelkie płynące z tej okoliczności korzyści: utrwalenie przekonania o jej niezbędności, istnienie i stałe funkcjonowanie w państwie

• Prowadzenie takiej działalności publicznej, w której pierwiastek inteligencji przyczyniłby się do coraz głębszego poszanowania administracji jako przedsięwzięcia, korzystnego, słusznego, sprawiedliwego i niezbędnego dla obywateli.

1. Cechy administracji inteligentnej

1. „Administracja a prawo

• Prawo stanowi podstawę związków administracji i prawa

• Efektywność administracji jest skutkiem jej dynamizmu, wywołanego z zewnątrz lub przez nią samą

• W pogłębianiu tej efektywności potrzebny jest pierwiastek inteligencji

2. Administracja a przestępczość

• Funkcjonowanie w administracji ludzi działających przestępczo

3. Administracja a obywatel

1. Zwiększenie pewności urządzeń administracji, zwiększanie zaufania obywateli do państwa

2. Nie odchodzi od wykonywania zadań publicznych, „ Jeśli natomiast stosunki cywilnoprawne lepiej zapewnią realizację publicznych interesów obywateli inteligencja administracji objawi się w gruntowaniu takiego przejścia”

3. Żaden cel szczególny administracji nie może być realizowany oddzielnie i samodzielnie bez kontekstu ochrony interesu publicznego.

4. Administracja a przedsiębiorstwo „Każda jednostka samorządowa, tak jak każde przedsiębiorstwo, może lepiej od innej jednostki:

1. zorganizować własną pracę,

1. może lepiej rozwinąć działalność gospodarczą,

2. może lepiej zorganizować publiczną działalność usługową,

3. może z lepszym uwzględnieniem interesu publicznego wydawać pieniądze,

1. może bezpieczniej prowadzić policję administracyjną,

2. może doskonalej chronić się przed korupcją, może wydajniej od innych partycypować w centralnym systemie budżetowym,

4. może wchodzić w korzystniejsze związki i porozumienia,

1. może energiczniej łączyć swe zadania z zadaniami podmiotów zagranicznych”.

Konstytucja Art. 21. 1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. 2. Wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem.

Art. 64. 1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.

2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.

3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.

Ustawa Art. 112 ust. 2. Wywłaszczenie nieruchomości polega na pozbawieniu albo ograniczeniu, w drodze decyzji, prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości. 3. Wywłaszczenie nieruchomości może być dokonane, jeżeli cele publiczne nie mogą być zrealizowane w inny sposób niż przez pozbawienie albo ograniczenie praw do nieruchomości, a prawa te nie mogą być nabyte w drodze umowy.

4. Organem właściwym w sprawach wywłaszczenia jest starosta, wykonujący za-danie z zakresu administracji rządowej.

Komasacja Od wywłaszczenia należy odróżnić samodzielną instytucję komasacja. T. Bigo „Komasacja jest konstytutywnym aktem administracyjnym, polegającym na przymusowym przeprowadzeniu zmiany gruntów rolnych, do różnych podmiotów należących, w obrębie pewnego oznaczonego obszaru, bez uszczerbku majątkowego dla interesowanych właścicieli”

ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 r. o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 156, poz. 1301); Art. 2. 1. W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, w tym spowodowanego działaniami o charakterze terrorystycznym lub działaniami w cyberprzestrzeni, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej może, na wniosek Rady Ministrów, wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa

ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym (Dz. U. Nr 113, poz. 985); Art. 2. W sytuacji szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, w tym spowodowanego działaniami o charakterze terrorystycznym lub działaniami w cyberprzestrzeni, które nie może być usunięte poprzez użycie zwykłych środków konstytucyjnych, Rada Ministrów może podjąć uchwałę o skierowaniu do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wniosku o wprowadzenie stanu wyjątkowego

ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558)

Art. 3. 1. Ilekroć w ustawie jest mowa o: 1) klęsce żywiołowej - rozumie się przez to katastrofę naturalną lub awarię techniczną, których skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu w wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nad-zwyczajnych środków, we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji działających pod jednolitym kierownictwem, 2) katastrofie naturalnej - rozumie się przez to zdarzenie związane z działaniem sił natury, w szczególności wyładowania atmosferyczne, wstrząsy sejsmiczne, silne wiatry, intensywne opady atmosferyczne, długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur, osuwiska ziemi, pożary, susze, powodzie, zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i zbiornikach wodnych, masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt albo chorób zakaźnych ludzi albo też działanie innego żywiołu, 3) awarii technicznej - rozumie się przez to gwałtowne, nieprzewidziane uszkodzenie lub zniszczenie obiektu budowlanego, urządzenia technicznego lub systemu urządzeń technicznych powodujące przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości, 4) cyberprzestrzeni - rozumie się przez to przestrzeń przetwarzania i wymiany informacji tworzoną przez systemy teleinformatyczne, określone w art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz. U. Nr 64, poz. 565, z późn. zm.

---