Teoria gospodarki publicznej

Wykład nr 1

Literatura:

Podstawowa:

1. Stiglitz Joseph. E., Ekonomia sektora publicznego

2. Kleer J., Sektor publiczny w Polsce i na świecie

3. Kleer J., Karpiński A., Owsiak St, Spór o przyszłość sektora publicznego

Uzupełniająca

4. Kleer J. (red. nauk.), Stan i perspektywy sektora publicznego w gospodarce rynkowej.

Wnioski dla Polski, OLYMPUS Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu

5. Afonso A., Schuknecht L., Tanzi V., Efektywność sektora publicznego: porównanie

Międzynarodowe, Europejski Bank Centralny, referat nr 242, OLYMPUS SW im. R.

Kudlińskiego w Warszawie

6. Kożuch B., Markowski T., (red. nauk.), Z teorii i praktyki zarządzania publicznego,

Fundacja Współczesne Zarządzanie

7. Kleer J., Drogi do gospodarki rynkowej

8. Kowalik T. Współczesne systemy ekonomiczne. Powstanie, ewolucja, kryzys.

9. Morawski W., Socjologia ekonomiczna

PRACA PISEMNA

T: Charakterystyka instytucji publicznej.

I Strona tytułowa: na górze nazwa uczelni, wydział, specjalność, nazwisko; na środku tytuł; na dole: Rzeszów 2010.

II Wstęp: obszar funkcjonowania instytucji np. szkolnictwo 1-2 strony na podstawie literatury, przypisy

Rozdz:[w: tytuł ksiażki, red., wyd., rok wydania]

Inicjał imienia i nazwiska

Artykuł: „ `', nr 2, rok wydania

Internet: link

Bibliografia na końcu alfabetycznie

III Podmiot powołujący instytucję oraz podstawa prawna funkcjonowania (od kiedy, kto)

IV Miejsce w hierarchii instytucjonalnej (komu podlega)

V Struktura organizacyjna (schemat, skład osobowy)

VI Typ stylu zarządzania (pionowy, poziomy, mieszany)

VII Dobór kadry i liczba zatrudnionych

VIII Cel i obszar działania (potrzeby)

IX Współpraca z innymi instytucjami (z poza obszaru instytucji np. szkoła z kulturą)

X Okres działania instytucji w tym w innych strukturach (rejonowe →powiatowe, transformacja)

XI Wielkość posiadanego majątku trwałego i zasobów materialnych (pracownie komputerowe)

XII Sposób pozyskiwania środków finansowych oraz ich pomnażanie (kto przydziela fundusze, liczba, wielkość, na co przeznaczone albo złożyli wnioski i nie przydzielono) w jakich latach, jaka droga, sponsorzy

XIII Sposób i koszty marketingu

XIV Charakterystyka odbiorców usług (liczba klientów, jakość obsługi, frekwencja)

XV Jakość obsługi klientów - jaka ocena

XVI Konkurencyjność wobec innych instytucji

Wykład nr 2

Państwo w gospodarce:

- definicja państwa

- geneza i istota państwa

- niedoskonałość rynku

- teoretyczne koncepcje udziału państwa w gospodarce

- argumenty za i przeciw interwencji państwa w gospodarkę

- ekonomiczna funkcja państwa

- metody i narzędzia realizacji funkcji ekonomicznych państwa

- zasady regulacji w społeczeństwie, gospodarce i polityce

- ile państwa w gospodarce ?

Definicje państwa

„Państwo powinno mieć na uwadze nie tylko interes udziałowców […] powinno także dbać o dobro ludzi, je propagować aby w ten sposób umocniła się żywotność narodu „

Otto von Bismarck

Państwo - zbiór instytucji, w których sposób podejmowania decyzji odnoszących się do użycia rzadkich zasobów oparty jest na specyficznym wartościowaniu o charakterze kolektywnym i politycznym, w odróżnieniu od sektora prywatnego kierującego się rachunkiem rynkowym.

1. Państwo to porządek prawny i instytucja:

- parlament - władza ustawodawcza

- rząd - władza wykonawcza

- sądy - przestrzeganie prawa i kontrola władzy

2. Mechanizmy sprawowania władzy.

3. Egzekucja prawa.

4. Instytucje państwa zmieniają się wraz z rozwojem społeczno - gospodarczym.

5. System instytucjonalny ma silny wpływ na efektywność, przedsiębiorczość innowacyjność, rozwój ekonomiczny, społeczny.

Geneza i istota państwa

Arystoteles: natura człowieka predysponuje go do użycia w państwie.

Teoria obrony przed zagrożeniem rodów i plemion.

Teoria darowizn i podbojów.

Epikur, Hobbes, Locke, Rousseau: państwo umowa społeczna

Grecka demokracja: reformy Solona i Peryklesa 5-6 w. p.n.e.

Państwo tworzą obywatele a nie bóg

Wolny Grek słucha tylko prawa

Niedoskonałość rynku:

Gospodarka rynkowa:

- ludzie dokonują dobrowolnej wymiany na rynku

- konsumenci decydują co jest produkowane

Rynek:

- podstawowe funkcje: ustalenie cen

- podstawowe funkcje cen: informacje o rzadkości dóbr (lub czynników produkcji)

Państwo:

- chroni prawo własności

- zapewnia i gwarantuje wywiązywanie się z umów

Niedoskonałości rynku (cechy rynku):

1. Popyt rynkowy nie zawsze wyraża racjonalne preferencje indywidualne, które mogą być niespójne i niekompletne lub mogą odpowiadać innym celom niż użyteczność indywidualna. Powoduje to zmianę przebiegu funkcji popytu i podaży, wpływając na destabilizację rynku.

2. Popyt rynkowy nie zawsze wyraża zapotrzebowanie na dobra korzystne społecznie.

Dobra które są wynikiem racjonalnego wyboru wg indywidualnej skali preferencji danej osoby mogą być szkodliwe społecznie np. narkotyki.

3. Działania mechanizmu rynkowego wywołuje tzw. Efekty zewnętrze.

Skutki transakcji rynkowych na osoby, które w nich nie uczestniczą.

4. Uczestnicy konkurencji rynkowej nie są chętni do przyjmowania jej reguł i chętnie korzystają z możliwości zapewnienia sobie trwałej przewagi nad rywalami przez zmniejszanie ich szans we współzawodniczeniu o korzyści ekonomiczne.

5. Nie ma pełnego i swobodnego przepływu informacji.

Informacje rynkowe mogą być zniekształcone np. przez inflację, niepewność.

6. Niektóre dobra nie są produkowane w sektorze prywatnym są to tzw. Dobra publiczne.

Podsumowanie:

Na gruncie analizy błędów rynku pojawia się teoria interesu publicznego o charakterze normatywnym, uzasadniająca iż jeżeli rynek nie działa w interesie publicznym, to rząd powinien włączać się do gospodarki, korygując jej mechanizm lub bezpośrednio zajmując się produkcją. Koncepcja ta uznaje iż oprócz interesów prywatnych istnieje interes publiczny, który nie może być realizowanym przez rynek.

Teoretyczne koncepcje udziału państwa w gospodarce

Interwencjonizm - definicja

Aktywne oddziaływanie państwa w sferę gospodarczą i społeczną. Oddziaływanie polityki gospodarczej która nie jest skierowana przeciwko działaniu mechanizmu rynkowego, rozwój lub też wpasowuje się w wynikającego z niego tendencje.

Funkcje aparatu państwowego w gospodarce (Morawski):

1. Pierwszy typ funkcji polega na stworzeniu przez państwo życzliwego kontekstu dla gospodarki - prawo (M.Weber, R.Comerch)

2. Drugi typ funkcji polega na stymulowaniu rozwoju gospodarczego poprzez mobilizację rzadkich zasobów - pośrednie regulacje gospodarki (polityka celna, ulgi podatkowe, udzielanie dotacji).

3. Trzeci typ funkcji polega na bardzo aktywnej a nawet bezpośredniej regulacji gospodarki (P.E.Evans)

Należą tu tzw.:

- funkcje akuszerki np. kontrola cen, płac, wielkości produkcji, kontrola monopoli itp. bo przyczyniają się do rozwoju np. polityki przemysłowej

- funkcje męża np. gdy państwowy instytut badawczy pracuje na użytek państwowych przedsiębiorstw

4. Czwarty typ funkcji polega na podejmowaniu przez państwo bezpośredniej działalności produkcyjnej np. budowy portów, elektrowni, przedsiębiorstw.

5. Piąty typ funkcji polega na monopolizowaniu przez państwo działalności produkcyjno - ekonomicznej, uznawaniu własności państwowej za dominującą, poddawaniu działalności gospodarczej centralnemu planowaniu (gospodarka socjalistyczna)

6. Szósty typ funkcji to łupieżcza działalności aparatu wobec własności państwowej polegające na korupcji lub kradzieży majątku publicznego (M.Castells: w krajach Afryki dostęp do władzy państwa zapewnia też dostęp do bogactwa - państwo wampir np. Zair)

Wykład nr 3

W teorii ekonomii istnieją dwie przeciwstawne doktryny:

- etatyzm (Polska)

- liberalizm

- totalitaryzm

Etatyzm:

- popiera ingerencję państwa w prywatną działalność gospodarczą

- popiera duży udział budżetu państwa w produkcie krajowym

- preferuje utrzymywanie znacznego sektora własności państwowej

- preferuje ograniczanie, kontrolowanie kontaktów gospodarczych z zagranicą

- popiera dość swobodnie prowadzoną politykę fiskalną

- dąży do ograniczenia samodzielności banku centralnego

Liberalizm:

- preferuje minimalizację ingerencji państwa w prywatną działalność gospodarczą

- preferuje minimalizację udziału budżetu państwa w produkcie krajowym

- jest przeciwny utrzymywaniu przedsiębiorstw państwowych

- sprzyja konkurencji i otwarciu na świat

- popiera niezależność banku centralnego

Liberalizm a Etatyzm

- Demokratyczne, liberalne państwo chroni wolność indywidualną, sprzyja przedsiębiorczości i innowacjom

- Etatyzm podporządkowuje wolność i przedsiębiorczość jednostki interesowi społeczeństwa jako całości

- Etatyzm kwestionuje liberalizm na gruncie moralnym, społecznym i ekonomicznym (krytykuje erozje koedycyjnych wartości, materializm, rozpad rodziny, pogoń za zyskiem, akceptacja bezrobocia, rozwarstwienie społeczne etc.)

- Liberalizm krytykuje etatyzm za ograniczenie wolności, przedsiębiorczości i innowacyjności jednostki, niższą od możliwej do osiągnięcia efektywności i sprawności.

Teoretyczne koncepcje udziału państwa w gospodarce.

Klasyczna koncepcja państwa - minimum (A.Smith, D. Ricardo)

- Im mniej państwa tym lepiej

- Samoczynnie działający mechanizm rynkowy sprawia, że egoistyczne działanie jednostek - gospodarczych stają się korzystne dla ogółu

- Działalność państwa powinna sprowadzać się do zapewnienia ładu instytucjonalno - prawnego, obrony narodowej, porządku publicznego, stworzyć jak najlepsze warunki dla konkurencji.

Model interwencjonizmu państwowego (J.M.Keynes)

- Minimalizowanie konsekwencji wad gospodarki rynkowej (tj. niezdolność do pełnego zatrudnienia, niesprawiedliwy podział dochodu)

- Rozwiązania: polityka taniego pieniądza, roboty publiczne, polityka redystrybucyjna dochodów, umiarkowany protekcjonizm.

- Priorytety polityki: stabilizacja (przez skuteczniejszą politykę fiskalną) i walka z bezrobociem.

Monetaryzm (M.Friedman)

Głównym zadaniem polityki gospodarczej jest walka z inflacją w długim okresie za pomocą wszelkich narzędzi polityki monetarnej.

Nowa ekonomia klasyczna (R.Lucas, R.Barro)

- Hipoteza racjonalnych oczekiwań przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, analizując np. prowadzoną przez rząd politykę gospodarczą, oprócz przebiegu danego zjawiska w przeszłości wykorzystują wszelkie dostępne informacje, które mogą ułatwić poprane prognozowanie. Nie dają się oszukiwać.

- Teoremat nieefektywności państwa: państwo poprzez swoją politykę gospodarczą nie jest zdolne do skutecznego oddziaływania na koniunkturę gospodarczą

- Państwo ma tworzyć stabilne i czytelne reguły polityki fiskalnej, monetarnej i walutowej

Szkoła neoaustriacka (F.Hayek)

- Istotna jest ochrona własności prywatnej i konkurencji

- Ważna jest prywatna przedsiębiorczość oraz walny rynek jako najlepszy mechanizm alokacji zasobów i najlepsze źródło informacji

Ekonomia podaży (A.Laffer, G.Gilder)

Polityka gospodarcza ma stymulować podażową stronę gospodarki przez redukcję podatków dla pobudzenia inwestycji, obniżkę podatków od dochodów osobistych oraz ograniczenia sektora publicznego.

Teoria wyboru publicznego (K.Arrow, J.Buchman, G.Tullock, A.Downs, W.Niskanen)

- Państwo ma interweniować tylko w sytuacji gdy istnieją dowody, że rozwiązania rynkowe są mniej efektywne

- Politycy są jak przedsiębiorcy maksymalizujący swoje własne korzyści

- Pojawia się teoria biurokracji i teoria politycznego cyklu koniunkturalnego

Ewolucja i dynami systemów instytucjonalnych:

- czynniki wewnętrzne i zewnętrzne

- konieczność zdolności funkcjonalnych między podsystemami

- otwartości i elastyczności systemu (zdolność do dostosowywania się do zmieniającej rzeczywistości)

- spadek sprawności systemu (masowe niezadowolenie)

- dyfuzja i osmoza (przenikanie) nowych warunków systemów sprawniejszych lub upowszechnienia doktryn religijnych ideologicznych oferujących alternatywne rozwiązania

- dostosowanie systemu ekonomicznego i jego nadbudowy do postępu technologicznego, zmian w strukturze społecznej i gospodarczej

Wykład nr 4

Referaty: Zjawisko współczesnego konsumentaryzmu, Konsumpcja, konsumpcjonizm; na podstawie książki Zygmunta Baumana „Płynna nowoczesność”. Charakterystyka rynku i konsumenta wg. Baumana.

Wykład nr 5

Referaty: Neoliberalizm, Instytucje.

Rządowe wydatki w latach 1870-1913 na cele publiczne wynosiły ok. 10% podczas gdy pod koniec XX wieku wzrosły do wielkości od 30 do ponad 60%. Maksymalne wydatki były we Francji, Szwecji, Austrii, Belgii natomiast minimalne w USA i Szwajcarii. Najniższe wydatki pod koniec XIX wieku były w USA (3,9%) pod koniec wieku XX wzrosły o 33 %. Są to najwyższe wydatki rządowe w stosunku do krajów porównywanych. Francja jest krajem w którym 4-krotnie poziom wydatków był maksymalny w stosunku do pozostałych krajów. Szwecja jest krajem w którym poziom był 3-krotnie najwyższy pod koniec XX wieku. W 1996 roku w Szwecji poziom wydatków był najwyższy i wynosił 64,7%. Austria - poziom wydatków w jednym roku był na poziomie maksymalnym (lata 60-te). W 1996 roku ten poziom wynosił 56,5%. Belgia - w 80 roku poziom wydatków był najwyższy około 50% w porównaniu z Austrią.

Argumenty za i przeciw państwa w gospodarkę:

Argumenty za:

- łagodzenie różnych form bezrobocia

- podtrzymywanie wzrostu gospodarczego

- zapewnienie stabilizacji cen (podtrzymywanie dochodów)

- wspieranie restrukturyzacji i modernizacji gospodarki

- utrzymywanie równowagi bilansu płatniczego

- ograniczanie ubóstwa

Argumenty przeciw:

- nadmierne i rosnące koszty interwencji (wzrost długu publicznego)

- niezamierzone skutki uboczne (przerost biurokracji)

- wpływ różnych grup nacisku na decyzje rządu

- niepełne odzwierciedlenie preferencji indywidualnych i społecznych

- paraliż mechanizmów rynkowych

- chybiony efekt (czynnik czasu)

- zniechęcanie do pracy, oszczędzania i inwestycji na skutek rozbudowanego systemu świadczeń społecznych

Podsumowanie

1. W żadnej gospodarce rynkowej nie istnieje taki automatyzm rynkowy, który poprzez samoczynne działania doprowadziłby do cząstkowej lub globalnej równowagi ekonomicznej i sprawiedliwości społecznej.

2. Wady i negatywne skutki interwencjonizmu nie są jego immanentną cechą nie wynikają bowiem z istoty interwencji, są sumą błędnych metod, niewłaściwych instrumentów bądź nieodpowiedniego zakresu ich stosowania.

Ile państwa w gospodarce

Ekonomiczne funkcje państwa

Za dobra „bezpłatne” (np. edukacja, służba zdrowia) płaci budżet?

Dobra „bezpłatne”

- finansowane z podatków = społeczeństwo płaci

- społeczeństwo płaci ale nie decyduje kto dostaje pieniądze

- skutek: nagradzani „zaprzyjaźnienie: marny produkt przy dużych kosztach a nie najbardziej efektywni (dobry produkt przy najniższych kosztach).

Wykład nr 6

Podstawy teoretyczne przemiany sektora finansów publicznych.

Finanse publiczne obejmują stosunki społeczne powstające w toku gromadzenia i wydatkowania środków publicznych.

Finanse publiczne nie są stanem naturalnym, lecz rzeczywistością kształtowaną przez prawo stanowione i podlegają regułom przezeń ustanowionym.

Finanse publiczne podlegają w szczególności określonym regułom (zasadom finansowym) organizacji i zarządzania.

Istnieje słaba potrzeba analizowania funkcjonowania finansów publicznych oraz poddawania ich naprawie, ponieważ z różnych przyczyn stan finansów publicznych może okazać się niezadowalający i wymaga reformy.

Finanse publiczne mogą być wadliwe w szczególności ze względu na:

- strukturę i stan dochodów publicznych

- struktur i stan wydatków publicznych

- strukturę i stan długu publicznego (wewnętrznego i zewnętrznego)

- organizację sektora finansów publicznych

- system prognozowania , programowania i planowania finansowego

- brak równowagi i bilansowania w sektorze finansów publicznych

- system kontroli i sprawozdawczości finansowej

- brak dyscypliny finansów publicznych

- organizację i funkcjonowanie administracji finansowej

- stan obowiązującego prawa finansowego

Kontrola i Audyt

Przedmiot reformy finansów publicznych.

Przedmiotem naprawy (reformy finansów publicznych może być każdy nawet pojedynczy ich element, ponieważ każdy z nich może być dotknięty wadami.

Przedmiotem naprawy może być także kilka elementów w skrajnych wypadkach ich większość lub nawet całość.

W zależności od zasięgu i przedmiotu naprawy może mieć miejsce doskonalenie finansów publicznych lub ich reforma, bądź zmiana jednego lub kilku ogniw finansów publicznych.

Nie stanowi reformy finansów publicznych - często tym mianem określanym przez polityków medialiczne, lecz drobne korekty odnoszące się z reguły do nie najważniejszych elementów finansów publicznych.

Praktyki takie maskują lub pozorują jedynie wolę pojęcia i przeprowadzenia autentycznej reformy finansów publicznych.

Ponadto niektórych elementów finansów publicznych nigdy nie bierze się pod uwagę gdy idzie o przedmiot reformy, podczas gdy to one właśnie reformy wymagają i są praprzyczyną złego stanu finansów publicznych.

Np. wadliwa organizacja sektora publicznego, brak nowoczesnego planowania finansowego, brak autentycznej dyscypliny finansów publicznych.

Rozpoznanie barier

Jeżeli z analiz stanu i funkcjonowania finansów publicznych wynika konieczność naprawy finansów publicznych to trzeba przede wszystkim ustalić przyczyny tego stanu rzeczy. Tylko w ten sposób można określić przedmiot i zasięg naprawy.

Następnie należy rozważyć i ocenić możliwości przeprowadzenia naprawy finansów publicznych w danym czasie oraz ze względu na występujące bariery w tym także bariery prawne.

Dopiero na tym tle można przystąpić do przygotowania koncepcji i programu naprawy oraz do ich ogłoszenia a także do poddawania ich badaniu ze strony ekspertów i reakcji opinii publicznej.

Wykład nr 7

Ekonomiczne funkcje państwa

Własność państwowa zapewnia efektywność przedsiębiorstw i jest źródłem dochodów do budżetu. W idealnym świecie państwo = światły władca działający w interesie obywateli. W rzeczywistości państwo = urzędnicy.

Dlatego zwykle:

interes urzędników = interes jednej grupy (nacisku)

interes urzędników = interes polityków chcących zdobyć lub zachować poparcie społeczne

Miękkie ograniczenie budżetowe (podatnik pokrywa straty).

Perwersyjne bodźce (im bardziej deficytowe przedsiębiorstwo tym większe dotacje).

Cele wydatków publicznych:

Zapewnienie podstawowych dóbr publicznych

- bezpieczeństwo wewnętrzne: policja

- bezpieczeństwo zewnętrzne: obrona narodowa

- egzekucja prawa: sądownictwo

- infrastruktura

1. Tworzy i egzekwuje prawo

2. Chroni prawo własności

3. Arbiter i strażnik porządku

4. Zapewnia bezpieczeństwo

5. Zapewnia funkcjonowanie rynków i egzekwowanie umów

- Tworzenie ładu prawnego

- Funkcja edukacyjna

- Funkcja stabilizacyjna

- Funkcja redystrybucyjna

Z punktu widzenia stabilizacji gospodarczej cele podstawowe państwa są następujące:

- stabilna i wysoka dynamika wzrostu gospodarczego

- pełne zatrudnienie

- stabilizacja poziomu cen

- równowaga zewnętrzna w zakresie wymiany z zagranicą i kursu walutowego

Cele dodatkowe:

- ochrona środowiska

- dążenie do równości, sprawiedliwości i bezpieczeństwa socjalnego.

Grupa pierwsza; Należą do niej te które w powszechnej opinii dają pożytki ekonomiczne i społeczne tj.:

- ochrona ładu (prawnego i instytucjonalnego)

- ochrona przed szkodliwą działalnością gospodarczą (zdrowie, ekologia)

- organizacja systemu pieniężnego (bank centralny, system bankowy, ministerstwo finansów, giełdy itp.)

- gospodarowanie dobrami publicznymi

Grupa druga; Wywołuje ostre spory (statyści, liberałowie):

- polityka stabilizacyjna

- pobudzenie aktywności gospodarczej (poprawa koniunktury)

- popieranie wybranych grup uczestników życia gospodarczego (protekcjonizm socjalny, protekcjonizm gospodarczy)

- utrzymywanie sektora przedsiębiorstw państwowych

Wewnętrzne:

- tworzenie i przestrzeganie prawa

- organizowanie życia publicznego

- administrowanie (sprawność, informacje, innowacje)

- porządkowe

- socjalne

- kulturowe, oświatowe

- gospodarcze

Zewnętrzne:

- bezpieczeństwo

- wsparcie i stosunki z innymi państwami

- współpraca z organizacjami międzynarodowymi

Wykład nr 8

Referaty:

- Modele partnerstwa publicznego

- Interwencjonizm

- Polityka prywatyzacji

Wykład nr 9

Metody i narzędzia realizacji funkcji ekonomicznych państwa.

Metoda pośrednia

Państwo kształtuje parametry oraz elementy rachunku ekonomicznego tj. stopa opodatkowania, stopa procentowa, zasady amortyzacji środków trwałych. Państwo działa w sferze regulacyjnej. Z ekonomicznego punktu widzenia jest bardziej efektywna. Pozostawienie przedsiębiorstwom możliwości samodzielnego wyboru i decyzji.

Metoda bezpośrednia

Organy państwowe regulują w różnej formie bezpośrednio sferę realnej działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa np. normy emisji zanieczyszczeń. Odnosi się bezpośrednio do sfery realnej.

Pośrednie regulowanie działalności gospodarczej odbywa się za pomocą:

- narzędzi fiskalnych (budżet państwa)

- narzędzi pieniężnych w tym za pomocą regulowania kursu wymiennego walut.

Bezpośrednie regulowanie działalności gospodarczej odbywa się za pomocą narzędzi prawnych i instytucjonalnych.

Rodzaje polityki gospodarczej w zależności od dziedziny oddziaływania:

- polityka antycykliczna

- polityka strukturalna

- polityka konkurencji

- polityka dochodowa i podatkowa

- polityka społeczna

- polityka przedsięwzięć publicznych

- polityka ekologiczna

Zasady regulacji w społeczeństwie, gospodarce, polityce

Wymiary	Społeczeństwo	Gospodarka	Polityka
Cele regulacji	Tożsamość grupowa	Korzyści własne	Dobro państwa Prawo obywatelskie
Zmiany regulacji	Wartości normatywne	Konkurencja na rynku	Przepisy biurokratyczne Posłuszeństwo
Aktorzy	Grupa	Przedsiębiorstwo Organizacja gospodarcza	Administracja państwowa
Motywacje	Poważanie	Zysk	Kariera
Zasada decyzji	Nonsens	Preferencja	Większość wyborcza
Wytwarzane dobra	Wspólnotowe Np. solidarność	Prywatne	Publiczne
Podziały społeczne	Swoi kontra obcy	Kapitał kontra praca	Elity konta nie elity
Fundament normatywny	Tradycje, zwyczaje	Prawa własności	Demokracja liberalna
Racjonalność	Adaptacyjna	Alokacyjna	Redystrybucyjna

Demokratyczne systemy gospodarcze

- Kapitalizm wolnorynkowy: USA, Kanada, Austria, Irlandia

- Kapitalizm rynkowy: Wielka Brytania, Szwajcaria, Holandia

- Kapitalizm regulacyjny: Japonia, Korea Południowa, Singapur

- Kapitalizm państwowy: Indie, Pakistan Wenezuela

- Kapitalizm społeczno - rynkowy: Niemcy, Francja, Włochy, Austria, Norwegia

- Państwo dobrobytu: Szwecja, Dania, Finlandia, Belgia, Luksemburg

- Niedojrzały kapitalizm: Polska, Węgry, Czechy, Grecja, Argentyna, Brazylia, Meksyk, Turcja

Niedemokratyczne systemy polityczno - gospodarcze:

- Państwowo - prywatny: Irak, Kazachstan, Azerbejdżan

- Dualizm gospodarczy: Chiny, Wietnam, Laos, Kambodża, Syria

- Nakazowy: Kuba, Korea Północna, Uzbekistan, Białoruś.

Młode demokracje, systemy gospodarcze przejściowe:

- Liberalne: Polska, Czechy, Węgry, Łotwa, Słowenia, Estonia, Litwa, Argentyna, Brazylia, Meksyk

- Gospodarki przejściowe regulowane: Rosja, Ukraina, Kazachstan, Mongolia, Gruzja, Armenia

- Gospodarki państwowe, ograniczone reformy: Bułgaria, Rumunia, Serbia, Macedonia, Albania.

System gospodarczy, podsystemy, mechanizm, cele.

Typy systemów gospodarczych

System własności (RP)	Struktura własności (SW)	Mechanizm koordynacji (MK)	Typ systemu
Otwarty
Zamknięty
Zamknięty
Restrykcyjny (mieszany)
Otwarty
Restrykcyjny

Wykład nr 10

II. SEKTOR PUBLICZNY W TEORII

• Trudności definicyjne sektora publicznego oraz ich skutki

• Aksjomaty sektora publicznego

• Klasyfikacja dóbr

• Zakres sektora publicznego

• Mierniki stopnia rozwoju i roli sektora publicznego w gospodarce

• Funkcje sektora publicznego

• Podział organizacji sektora publicznego

• Cele działalności organizacji publicznych

• Zarządzanie organizacją publiczną - szczeble

• Podstawowe źródła finansowania sektora publicznego

Trudności definicyjne sektora publicznego oraz ich skutki

Definicja najbardziej ogólna:

„Sektor publiczny to państwo” (Stiglitz).

„Sektor publiczny albo sektor rządowy to ta część gospodarki, która dotyczy transakcji dokonywanych przez rząd. Rząd czerpie dochody z podatków i innych przychodów i w ten sposób wpływa na funkcjonowanie gospodarki przez swe własne wydatki i decyzje inwestycyjne (wydatki rządowe), a przez swą kontrolę (drogą polityki monetarnej i fiskalnej) na wydatki i decyzje inwestycyjne innych sektorów gospodarki”. (Słownik Collinsa)

Kryteria różnicujące:

• funkcjonalne,

• własnościowe.

Wg kryterium funkcjonalnego:

sektor publiczny to państwowe i samorządowe instytucje oraz jednostki organizacyjne realizujące wyłącznie lub w większości ze środków własnych niekomercyjne zadania publiczne.

Wg kryterium własnościowego:

sektor publiczny to zbiór wszystkich państwowych i komunalnych osób prawnych oraz jednostek nie posiadających osobowości prawnej, które podlegają państwu i samorządom.

Problemy:

• istnieją jednostki komercyjne, które świadczą usługi niekomercyjne,

• istnieją jednostki niekomercyjne, które świadczą usługi komercyjne.

• tendencja do zastępowania pojęcia „sektor publiczny” przez „sektor finansów publicznych” (Polska),

• problem zaliczania dotacji z budżetu dla otwartych funduszy emerytalnych (typowa jednostka niepubliczna),

• utożsamianie sektora publicznego z państwem opiekuńczym (obrona narodowa, administracja, nauka, ochrona środowiska),

• mieszanie wydatków socjalnych budżetu (zasiłki, emerytury, dopłaty do cen itp.) z wydatkami na utrzymanie i funkcjonowanie samego aparatu sektora publicznego (nawet w opracowaniach BŚ, MFW),

• rozróżnianie dóbr publicznych od społecznych.

Istotna cecha sektora publicznego:

są to dobra należne, przysługujące każdemu, kto spełnia kryteria określone przez ustawodawcę.

„Fundamentalną cechą dobra publicznego jest niewykluczalność. Nie można pozbawić nikogo dostępu do publicznego dobra”. (Wilkin)

Postulowanie ograniczenia dostępności do dóbr publicznych podważa samą istotę tych

dóbr. „Trzeba też pozbyć się hasła o zwiększaniu dostępności do świadczeń. Państwo opiekuńcze kończy się na świecie”. (wypowiedź doradcy Prezydenta RP)

Politologia - interes publiczny.

Socjologia - potrzeby społeczne.

Ekonomia - dobra publiczne.

Aksjomaty sektora publicznego

1. Sektor publiczny nie działa w izolacji, jest elementem systemu obejmującego społeczeństwo, organizacje społeczne, gospodarcze oraz siec powiązań między nimi.

2. Cele dla sektora publicznego są wspólne i stałe. Możliwość realizacji celów zależy od stanu otoczenia, w którym działa organizacja i jakości zarządzania nią.

3. Funkcje sektora publicznego nie mają charakteru czysto ekonomicznego - w określonych warunkach większą rolę mogą odgrywać czynniki społeczne i polityczne.

4. Ocena funkcjonowania sektora publicznego powinna przebiegać od poziomu makrozarządzania (czynniki makroekonomiczne i makrospołeczne), a następnie na poziomie mezo i mikro.

5. Funkcjonowanie sektora publicznego zależy wprost od stanu gospodarki i polityki prowadzonej przez rząd, która może preferować jedne zadania na rzecz innych, nadawać im wyższy priorytet i szybszą realizację, nawet kosztem innych zadań.

Klasyfikacja dóbr

Produkcja i rezultaty dóbr/usług publicznych

Usługa	Produkcja	Rezultat
Edukacja	Ilość wykształconych uczniów	Zatrudnieni w szkole Zajęcie czasu dzieci i młodzieży
Transport publiczny	Ilość przejechanych km Częstotliwość jazdy	Oszczędność czasu i pieniędzy Ochrona środowiska

Zakres sektora publicznego

Zakresem sektora usług publicznych obejmuje się na ogół te dziedziny aktywności ludzkiej, w obrębie których realizuje się tzw. dobra publiczne. O tym, co stanowi sumę dóbr publicznych, decyduje natomiast arbitralne rozstrzygnięcie, z reguły określone przez aktualny stan rozwoju historycznego i opcje ideologiczne.

• Wojskowość i obronność

• Ład prawno - instytucjonalny

• Bezpieczeństwo wewnętrzne

• Ochrona własności i wolności jednostek

• Edukacja

• Ochrona zdrowia

• Infrastruktura

• Sektor badań i rozwoju

• Pomoc społeczna

• Samorząd

Mierniki stopnia rozwoju i roli sektora publicznego w gospodarce

Mierniki ilościowe:

• udział sektora publicznego w całym zatrudnieniu w gospodarce (w OECD)

• udział wydatków na sektor publiczny w PKB (w MFW)

• udział sektora publicznego w majątku trwałym gospodarki

Bardziej miarodajne mierniki:

• poziom zaspokojenia potrzeb na usługi publiczne w poszczególnych kategoriach usługobiorców (dzieci, emeryci, bezrobotni),

• udział źródeł publicznych w finansowaniu poszczególnych rodzajów świadczeń (zdrowie, edukacja, kultura),

• ocena społeczna zaspokajania potrzeb na usługi publiczne,

• efektywność wydatkowanych na ten cel środków,

• różnego rodzaju wskaźniki jakościowe, dotyczące funkcjonowania aparatu tego sektora.

Funkcje sektora publicznego

Funkcja redystrybucyjna - łagodzenie sprzeczności w podziale dochodów pomiędzy grupami, regionami, itp.

Funkcja stabilizacyjna - łagodzenie waha w cyklu koniunkturalnym.

Funkcja adaptacyjna - inicjowanie i stymulowanie procesów dostosowawczych (np. do wymogów UE).

• Funkcja alokacyjna - łagodzenie żywiołowego działania mechanizmu rynkowego.

• Funkcja koordynacyjna - porządkowanie i koordynacja celów i działań, koncentrowanie wysiłków na utrzymaniu ich zgodności z interesem ogólnospołecznym.

Podział organizacji sektora publicznego

• Instytucje działające w różnych sferach życia publicznego (np. urzędy, ministerstwa, agencje, itp.).

• Gospodarka narodowa lub jej wyodrębnione części (np. gospodarka regionu).

• Państwo i bloki polityczne państwa (np. UE).

Cele działalności organizacji publicznych

• Zarządzanie w sferze gospodarczej:

- tworzenie i funkcjonowanie infrastruktury do działalności gospodarczej,

- zarządzanie finansami publicznymi,

- zarządzanie produkcją w przedsiębiorstwach państwowych i komunalnych.

• Zarządzanie bezpieczeństwem publicznym i infrastrukturą bezpieczeństwa,

• Zarządzanie edukacją i kulturą,

• Zarządzanie środowiskiem naturalnym,

• Zarządzanie projektami, pomoc socjalna.

Zarządzanie organizacją publiczną - szczeble

• Zarządzanie organizacjami szczebla podstawowego (mikrozarządzanie).

• Zarządzanie organizacjami w różnym układzie przestrzennym (mezozarzadzanie) - integracja pozioma.

• Zarządzanie organizacjami w poszczególnych sferach życia społeczno-gospodarczego, działach (mezozarzadzanie) - integracja pionowa.

• Zarządzanie organizacjami w skali całej gospodarki (makrozarzadzanie).

• Zarządzanie publicznymi organizacjami międzynarodowymi.

Podstawowe źródła finansowania sektora publicznego

Potrzeby finansowe sektora publicznego:

• dostarczanie dóbr i usług,

• redystrybucje dochodów,

• środki finansowe konieczne do interweniowania w gospodarce,

• finansowanie koniecznej administracji.

• Środki stymulujące lub zniechęcające: pieniądz pośredni np. różnicowanie obciążeń podatkowych, opłat.

• Środki przymusu: akty prawne krajowe, regionalne, lokalne.

• Środki materialnego kształtowania działalności: pieniądz bezpośredni inwestycje w infrastrukturę społeczną i gospodarczą.

• Środki informacyjne: wszelkiego rodzaju narzędzia i kanały komunikacji, segmentacja i grupy docelowe.

(Wiatrak)

Rodzaje podatków:

• bezpośrednie - majątkowe, od praw majątkowych, dochodów.

• pośrednie - od przychodów, wydatków.

Pobierane mogą być przez:

• państwo.

• jednostki samorządu terytorialnego.

Kryteria wyboru sposobu finansowania:

• Sprawiedliwość - dostosowanie do możliwości finansowych oraz powiązanie kosztów i korzyści.

• Efektywność - „drugie najlepsze rozwiązanie”.

• Koszty i optymalność zastosowania - najmniejsze koszty przy danych korzyściach (lub największe korzyści przy danych kosztach).

Sprawiedliwość opodatkowania:

nałożenie podatku na poziomie możliwości płatniczych podatnika.

Pozioma - podatnicy o takich samych możliwościach obciążani są w takim samym stopniu.

Pionowa - zróżnicowane opodatkowanie w zależności od możliwości płatniczych.

Polityka podatkowa - jest bardziej sztuką niż nauką, a ocena sprawiedliwości opodatkowania dokonuje się raczej przez społeczny kompromis, niż przy pomocy obiektywnych norm.

R, B Musgrave, Public Finance in theory and practice, Mc Graw Hill, 1984.

Wykład nr 11

III. SEKTOR PUBLICZNY W POLSCE

• Definicja sektora publicznego

• Podstawy prawne funkcjonowania sektora publicznego

• Zakres (granice) funkcjonowania sektora publicznego

• Finanse publiczne w latach 1989-2006

• Sektor publiczny - synteza oceny

• Opinie o interwencjonizmie państwowym

• Wyzwania dla sektora publicznego

Definicja sektora publicznego

W potocznym rozumieniu:

• segment gospodarki narodowej finansowany podatkami i opłatami pobieranymi przez władze publiczne albo

• segment gospodarki składający się z instytucji publicznych i wykonujących - na zasadach niekomercyjnych - zadania państwa.

Inna definicja włącza do bilansu finansów sektora

publicznego dochody i wydatki:

- budżetu państwa,

- państwowych jednostek gospodarki pozabudżetowej,

- państwowych funduszy celowych,

- budżetów gmin,

- gminnych jednostek gospodarki pozabudżetowej.

W ustawie o finansach publicznych z 20 grudnia 2005 r. sektor publiczny

tworzą (art. 4 ust. 1 i 2):

• organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy i trybunały,

• gminy, powiaty i samorząd województwa, zwane dalej "jednostkami samorządu terytorialnego", oraz ich związki,

• jednostki budżetowe, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,

• państwowe i samorządowe fundusze celowe,

• państwowe szkoły wyższe,

• jednostki badawczo-rozwojowe,

• samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

• państwowe i samorządowe instytucje kultury,

• Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzane przez nie fundusze,

• Narodowy Fundusz Zdrowia,

- Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne,

- inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

Sektor finansów publicznych dzieli się

na podsektory:

• sektor rządowy,

• sektor samorządowy,

• sektor ubezpieczeń społecznych.

Wg Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową:

wszystkie instytucje państwowe i komunalne finansowane ze środków publicznych, niezależnie od ich formy organizacyjnej

Podstawy prawne funkcjonowania sektora publicznego

System prawny w dziedzinie finansów w Polsce:

Konstytucja, która określa m.in. ogólne zasady gospodarki budżetowej, podstawy systemu dochodów publicznych oraz ustrój banku centralnego, a także ogranicza do 60% PKB dopuszczalne rozmiary długu publicznego.

Ustawa o finansach publicznych, która pełni rolę swoistej konstytucji finansów publicznych - niestety jej status zwykłej ustawy pozwala innym aktom tej samej rangi zmieniać lub wyłączać jej przepisy, co w praktyce jest drogą omijania niektórych regulacji w niej zawartych.

Inne ustawy - regulacje albo konkretne kwestie dotyczące sektora publicznego (np. dochody jednostek samorządu terytorialnego, zasady prawa podatkowego, zamówienia publiczne, wynagrodzenia w sferze budżetowej, zasady udzielania poręczeń i gwarancji, zasady udzielania i warunki dopuszczalności pomocy publicznej), albo ustrój, organizację i finanse poszczególnych instytucji sektora publicznego.

Rozporządzenia - wydane na podstawie wcześniej wymienionych ustaw.

Podstawy prawne funkcjonowania sektora publicznego - Konstytucja

Rozdział X Konstytucji zatytułowany „Finanse publiczne” liczy zaledwie 12 artykułów. Rozdział ten nie zawiera w ogóle ani pojęcia sektora publicznego, ani nawet odniesień do tego sektora.

Najwięcej uwagi poświęcono problematyce budżetu państwa.

Pozostałe artykuły zawierają regulacje dotyczące:

- gromadzenia i wydatkowania środków na cele publiczne,

- nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości, udziałów i akcji oraz emisji papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP i inne państwowe osoby prawne,

- ustanawiania monopoli,

- zaciągania pożyczek i udzielania gwarancji przez państwo,

- nakładania podatków i innych danin publicznych,

- organizacji SP,

- funkcjonowania NBP jako centralnego banku państwa.

Wniosek:

aż w siedmiu przepisach rozdziału o finansach publicznych znajdują się odesłania do ustaw, które mają uregulować szczegółowo zagadnienia tylko zasygnalizowane w Konstytucji. Konstytucyjne przepisy przypominają więc bardziej katalog problemów do rozwiązania, niż szczegółową regulację prawną.

Rozdział VII Konstytucji (Samorząd terytorialny) zawiera zasady odnoszące się do kwestii organizacji i działania sektora finansów publicznych przez samorząd terytorialny.

Zasady te określają w jaki sposób powinien być budowany system prawny samorządu terytorialnego, zawiera pewne gwarancje samodzielności (w tym również finansowej) dla jednostek samorządu terytorialnego.

Katalog tych zasad posiada również istotne luki, z których najważniejszą wydaje się brak jakichkolwiek odniesień do struktury dochodów samorządu terytorialnego.

Wśród innych przepisów konstytucyjnych warto zwrócić uwagę na regulacje dotyczące jawności finansów publicznych oraz zamknięcia rachunków Państwowych.

Art. 61 Konstytucji gwarantuje obywatelowi dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów.

Ograniczenia tego prawa mogą mieć miejsce tylko na mocy przepisów ustawowych oraz wyłącznie ze względu na ochronę praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu społecznego.

Jednakże, w ustawie o finansach publicznych nie przewidziano już prawa obywatela do żądania wglądu w dokumenty dotyczące finansów publicznych.

O tym, jakie informacje zostaną udostępnione decydują organy wykonujące budżety i sporządzające odpowiednie sprawozdania.

Zgodnie z art. 146 ust. 4 do kompetencji Rady Ministrów należy między innymi uchwalanie projektu budżetu państwa, kierowanie wykonaniem budżetu państwa oraz uchwalanie rachunków i sprawozdanie z wykonania budżetu.

Problem budzi użycie określenia „zamknięcie rachunków państwowych”, który w Konstytucji nie został wyjaśniony.

W praktyce oznacza to, że stwierdzenie poprawności sprawozdania o stanie finansów państwa przypisano organowi, który to sprawozdanie zestawił i w którym zwarte są wyniki jego własnej działalności.

Przyjęcie takiego rozwiązania jest niewątpliwie nietypowe oraz budzące pewne kontrowersje.

Do działów, których zadania są obecnie realizowane wyłącznie lub w przeważającym stopniu przez jednostki sektora państwowego, należą przede wszystkim:

Obrona narodowa,

Bezpieczeństwo publiczne,

Wymiar sprawiedliwości ,

Nauka,

Szkolnictwo wyższe,

Leśnictwo,

Łączność,

Ochrona zdrowia,

Ubezpieczenia społeczne.

Finanse publiczne

Sektor państwowy wykonuje ponadto wszystkie zadania centralnej i terenowej administracji rządowej oraz zadania związane z funkcjonowaniem organów państwa nie należących do administracji rządowej, takich jak np. Kancelarie Sejmu i Senatu, Najwyższa Izba Kontroli, Państwowa Inspekcja Pracy czy Krajowe Biuro Wyborcze.

Państwowy dług publiczny

Sektor publiczny - synteza oceny

Sektor publiczny w Polsce jest ogromnie rozbudowany, źle zarządzany, a przez to - nieefektywny. Dostosowanie polskiego sektora publicznego do wymagań Unii Europejskiej wymaga poważnych zmian w jego organizacji i zasadach gospodarki finansowej.

Zakres sektora publicznego w gospodarce:

Do sektora publicznego zalicza się ponad 55.000 jednostek i instytucji;

Ze środków publicznych całkowicie lub prawie całkowicie finansowana jest działalność instytucji administracji, obrony narodowej, bezpieczeństwa publicznego, wymiaru sprawiedliwości, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, kultury i edukacji łącznie ze szkolnictwem wyższym;

Zatrudnienie w sektorze publicznym wynosi ponad 3 mln osób, co stanowi ok. 30% całego zatrudnienia w gospodarce narodowej;

Ze środków pochodzących z sektora publicznego utrzymuje się ok. 15,8 mln osób, czyli prawie 41% ludności Polski;

Wydatki sektora publicznego stanowią ok. 48,7% PKB;

Dochody sektora publicznego - głównie podatki i obowiązkowe składki stanowią ok. 47,3% PKB;

Zadłużenie sektora publicznego wynosi ok. 55% PKB , a koszty jego obsługi pochłaniają ok. 7,7% dochodów publicznych;

Państwowe jednostki sektora publicznego gospodarują majątkiem o wartości ponad 460 mld zł;

Dwie instytucje zaliczane do sektora publicznego: Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe i Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa administrują gruntami stanowiącymi 42% powierzchni Polski;

Redystrybucyjne funkcje sektora publicznego - aż 47% środków publicznych przeznaczanych jest na wypłaty świadczeń, dotacji i subwencji.

Polska dysponuje pod względem wielkości zatrudnienia relatywnie dużym potencjałem w sektorze publicznym w wyniku pozostałości poprzedniego systemu (26,2% całości zatrudnienia w kraju - średnio w UE 15,8%. W przeliczeniu na 1000 ludności w kraju zatrudnione w tym sektorze są 104 osoby - średnio w UE 61 dane 2002).

Polska osiągnęła bardzo duży postęp w redukcji obciążeń z tytułu finansowania tego sektora z PKB (w latach 90. z 10,8% PKB do 9,5%). Pod względem obciążenia PKB kosztami utrzymania tego sektora Polska nie odbiega od innych krajów UE (udział wydatków na finansowanie sektora publicznego w PKB 9,5% - średni poziom krajów UE dane 1998).

Większe niż w UE jest obciążenie PKB transferami socjalnymi (większy udział młodzieży, osób niepełnosprawnych, ubóstwo). Słabością rozwoju sektora publicznego jest nadmierna rozbudowa stanu administracji publicznej (w ciągu 10 lat zatrudnienie w administracji publicznej w UE zmniejszyło się o 4%, a w Polsce wzrosło o 98%).

Przyczyny niesprawności sektora publicznego:

• brak przepisów odwołujących się bezpośrednio do sektora publicznego - brak przepisów i zasad tworzących jednolitą podstawę do zarządzania finansami publicznymi,

• nadmierna różnorodność form organizacyjnych występująca w sektorze publicznym,

• trudności ewidencyjne:

• brak rejestru państwowego komunalnych jednostek i zakładów budżetowych

• brak centralnego rejestru instytucji kultury,

• brak rejestru agencji rządowych i innych państwowych osób prawnych zaliczanych do sektora publicznego,

• brak jednolitego systemu sprawozdawczości podmiotów i jednostek sektora publicznego,

• dezintegracja finansów publicznych,

• zły stan dyscypliny finansowej (powszechne przyzwolenie na łamanie dyscypliny budżetowej),

• podatność sektora publicznego na naciski polityczne.

Wyzwania dla sektora publicznego

W perspektywie najbliższych 10 lat tj. do roku 2014-2015, udział sektora publicznego w całości zatrudnienia w kraju nie powinien obniżyć się poniżej obecnego średniego udziału tego sektora w UE, czyli do ok. 15-16% (tab. slajd 54)

Wykład nr 12

IV. Sektor publiczny w UE i na świecie

• Sektor publiczny w Polsce na tle innych krajów

• Korupcja w Polsce i na świecie

• Sektor publiczny - analiza

• Sektor publiczny w UE - prognozy

Korupcja w Polsce i na świecie Konferencja Transparency International, Londyn 09.2007

Indeks Percepcji Korupcji (IPK) 2007

Indeks Percepcji Korupcji (IPK) 2007 uwzględnił poziom percepcji korupcji w sektorze publicznym, wśród urzędników państwowych i polityków, w 180 krajach na świecie.

Indeks ten ma charakter złożony i opiera się na danych o korupcji zebranych przez niezależne i instytucje na podstawie sondaży, w tym również opinii ekspertów i przedsiębiorców.

W rankingu IPK wszystkim krajom przyznaje się punkty w skali od zera do dziesięciu - im niższa ilość przyznanych punktów, tym wyższy poziom percepcji korupcji w danym kraju.

Wg IPK Transparency International korupcja w sektorze publicznym to nadużycie publicznego stanowiska w celu uzyskania prywatnej korzyści.

W ankietach, które pomogły oszacować IPK, znalazły się pytania związane z nadużyciem publicznego stanowiska dla prywatnych korzyści, na przykład przekupywanie urzędników państwowych, obecność łapówek w zamówieniach publicznych, defraudacja funduszy publicznych, a także pytania sprawdzające przepisy antykorupcyjne, związane z korupcją w administracji i polityce.

Indeks Percepcji Korupcji (IPK) 2007 pokazał, że silne powiązania pomiędzy korupcją, a ubóstwem wciąż pozostają widoczne.

Czterdzieści procent krajów, które otrzymały mniej niż trzy punkty (wskazując tym na wysoki poziom korupcji) zostały sklasyfikowane przez Bank Światowy jako kraje o niskim przychodzie.

Somalia i Myanmar otrzymały jednakową, najniższą ilość punktów wynoszącą 1.4. Dania z kolei może poszczycić się najwyższym wynikiem wynoszącym aż 9.4 punktu, na równi z wieloletnimi liderami indeksu - Finlandią i Nową Zelandią.

Według IPK Polska zajęła w 2007 r. miejsce 61 na 180 sklasyfikowanych w rankingu krajów, z łącznym wynikiem indeksu 4.2.

W porównaniu z rokiem 2006, indeks dla Polski uległ poprawie o 0.5 punktu.

Niskie wyniki w IPK wskazują na

nieprawidłowe funkcjonowanie instytucji

publicznych.

Pierwszym poważnym zadaniem jest zatem

poprawa przejrzystości w zarządzaniu

finansami, od dochodów po wydatki, jak też

wzmocnienie nadzoru oraz poddawanie

konsekwencjom prawnym skorumpowanych

urzędników.

Biorąc pod uwagę, iż korupcja stanowi problem na skalę światową, jej zwalczanie wymaga podjęcia dalekosiężnych działań:

• Kraje rozwijające się, powinny korzystać ze wsparcia finansowego w celu wzmocnienia instytucji rządowych, przy jednoczesnym wparciu narodowych strategii rozwojowych, oraz w celu przeciwdziałania korupcji jako integralnej części programów mających na celu redukcję ubóstwa.

• Ważnym jest, by w krajach rozwijających się propagować niezawisłość, prawość i odpowiedzialność sądów, dzięki czemu mogłaby wzrosnąć wiarygodność całego systemu sprawiedliwości. W związku z tym, należy nie tylko uniemożliwić politykom wpływ na przebieg postępowania, ale również ograniczyć immunitety samych sędziów oraz wymagać od nich przestrzegania kodeksu etyki zawodowej. Jeśli bowiem kraje rozwijające się mają być pomocne w odzyskiwaniu skradzionych środków pieniężnych z zagranicy, niezbędny jest przejrzysty i dobrze funkcjonujący system sądownictwa.

• Rządy powinny przedstawić działania zapobiegające praniu brudnych pieniędzy w celu wyeliminowania możliwości lokowania środków finansowych pozyskanych przy zastosowaniu nielegalnych praktyk korupcyjnych, według zaleceń UNCAC. Wiodące centra bankowe powinny zbadać procedury dotyczące identyfikacji, zamrażania i odzyskiwania środków pieniężnych płynących z korupcji.

• Zamożne kraje muszą ściślej kontrolować swoje centra finansowe. Poprzez skoncentrowanie uwagi na roli funduszy powierniczych, wymóg informacji na temat własności faktycznej beneficjenta i zaostrzenie przepisów antykorupcyjnych, mających na celu zapobieganie praniu brudnych pieniędzy, rządy tych krajów mogą bardziej efektywnie przeciwdziałać korupcji.

• Najbogatsze rządy świata muszą ściśle wdrażać Konwencję OECD Przeciwko Korupcji, która jednoznacznie wskazuje środki karne, jakie powinny zostać podjęte w przypadku przekupstwa zagranicznych urzędników państwowych. Brak zgody odnośnie postanowień konwencji wpływa na utrudnianie dochodzeń i spraw o podłożu korupcyjnym.

• Zarządy firm międzynarodowych muszą nie tylko przedstawić, ale też wdrażać skuteczne przepisy dotyczące walki z przekupstwem oraz zapewnić o tym, że stosują się do nich również filie tych przedsiębiorstw oraz ich oddziały zagraniczne.

Ponadto, wiele krajów nie jest w stanie poradzić sobie z problemem korupcji bez pomocy z zewnątrz. W krajach, w których funkcjonowanie instytucji publicznych jest głównie zdeterminowane przez nepotyzm i wzajemne koneksje, reformy zabierają dużo czasu i wymagają inwestowania dodatkowych środków, jak również wsparcia technicznego

Sektor publiczny - analiza

Trudności analizy sektora publicznego

• Różnice statystyczne. Pojęcie sektora publicznego i zakres podmiotów do niego zaliczanych nie zostały dotychczas uregulowane i ujednolicone ani w skali międzynarodowej, ani UE;

• Różnice merytoryczne w polityce w stosunku do tego sektora (Niemcy - zlecanie zadań w jednostkom prywatnym w ramach PPP; Francja i kraje skandynawskie - wykorzystanie własnych agend);

• Małe zainteresowanie teoretycznymi problemami tego sektora.

Sektor publiczny wg OECD

UE dysponuje w stosunku do USA i Japonii najbardziej rozwiniętym sektorem publicznym.

W 2000r. w UE w 15 krajach pracowało łącznie 22-23 mln osób (co szósty zatrudniony).

Na drugim miejscu znajdowały się USA z zatrudnieniem ok. 20 mln osób. W USA 1/3 zatrudnionych w tym sektorze to wojsko i służby bezpieczeństwa, a w UE odsetek ten nie przekracza 15%.

Wysoki udział sektora publicznego stanowi wyraźną specyfikę UE

Ośrodki decyzyjne UE nie wiedzą czy silniej

rozwinięty sektor publiczny to:

• ich słabość, a w związku z tym wymaga prywatyzacji,

• czy potencjalny czynnik przewagi komparatywnej, dający wyższy stopień zaspokojenia popytu na usługi publiczneniż w USA czy Japonii.

Przewaga komparatywna oznacza zdolność kraju do wytwarzania pewnych dóbr po kosztach relatywnie niższych niż innych dóbr, w stosunku do innych krajów, co gwarantuje realizację korzyści produkcyjnych i konsumpcyjnych.

Wnioski (sektor publiczny w UE):

1. Nie stwierdzono bezpośredniego związku między PKB per capita a zakresem sektora publicznego. Kraje o najwyższym PKB nie zawsze mają najbardziej rozwinięty ten sektor, np. Holandia, Luksemburg;

2. Nie stwierdzono bezpośredniego związku pomiędzy dynamiką wzrostu PKB a zakresem tego sektora.

Niekorzystny wpływ szerokiego zakresu sektora publicznego na tempo PKB - ujęcie teoretyczne, krótki okres.

Większe wydatki na sektor publiczny

↓

Większy deficyt budżetowy

↓

Zwiększone potrzeby finansowania deficytu budżetowego za pomocą kredytów

↓

Mniejsze możliwości kredytowania sektora prywatnego

występuje tzw. „efekt wypierania”

↓

Mniejsze możliwości rozwojowe sektora prywatnego

↓

Mniejsze rozmiary PKB

Niekorzystny wpływ szerokiego zakresu sektora publicznego na tempo PKB - ujęcie teoretyczne, okres długi.

Przedstawiony schemat teoretyczny nie sprawdza się w okresie długim. W dłuższej perspektywie czasowej może sprzyjać rozwojowi gospodarki.

Wg wskaźnika HDI (wskaźnik rozwoju społecznego) dwa pierwsze miejsca zajmują Szwecja i Norwegia o rozwiniętym sektorze publicznym, a USA dopiero na 8 miejscu, W. Brytania na 12 miejscu.

3. W latach 1986-2000 nie było jednolitej tendencji

do zmniejszania zatrudnienia w tym sektorze.

Przeważała tendencja wzrostowa - głównie w

„usługach rządowych”. W latach 1990-1999 wzrost

zatrudnienia o 774 tys. osób.

Tendencja do zmniejszania zatrudnienia wystąpiła

po 2000r. (jednak w W. Brytanii wzrost

zatrudnienia - jako narzędzie ożywiania

koniunktury);

4. Nie stwierdzono bezpośredniego ujemnego związku pomiędzy zakresem sektora publicznego a konkurencyjnością i efektywnością w gospodarce w poszczególnych krajach.

Dość powszechny jest pogląd, że wyższy udział sektora publicznego w gospodarce sprzyja rozwojowi GOW i budowie społeczeństwa informacyjnego. Wskazuje na to przypadek Finlandii, Szwecji, Danii, Kanady.

5. Stwierdzono tendencje (powolną) do ograniczania

wydatków budżetowych na finansowanie tego sektora w

odsetkach PKB. W ciągu okresu 1990-1999 udział tych

wydatków w PKB zmniejszał się w skali nie większej ,

niż 0,15% PKB rocznie.

6. Występują duże różnice pod względem roli tego

sektora w poszczególnych krajach (zatrudnienie, udział

wydatków na ten cel w PKB).

Ad. 6. Grupy krajów UE wyodrębnione ze względu na

udział w zatrudnieniu sektora publicznego:

Grupa pierwsza - w sektorze publicznym pracuje ok. 25% ogółu zatrudnionych i więcej (Finlandia, Francja Belgia);

Grupa druga - w sektorze publicznym pracuje ok. 12% ogółu zatrudnionych (Niemcy, W. Brytania);

Grupa trzecia - w sektorze publicznym pracuje od 6-8% ogółu zatrudnionych (Grecja, Luksemburg).

Zatrudnienie w sektorze publicznym w 1999 r. w osobach

na 1000 mieszkańców:

Szwecja 147

Holandia 141

Dania 136

Finlandia 104

Irlandia 89

Belgia 87

Francja 82

Średnio w 15 krajach UE na 100 mieszkańców przypadało 61 osób zatrudnionych w sektorze publicznym

Dynamika zatrudnienia w sektorze publicznym 1999 (1990=100):

Austria 109,0

Belgia 106,9

Dania -

Finlandia 92,4

Francja 97,8

Grecja 99,8

Hiszpania 108,5

Holandia 113,3

Irlandia 115,7

Niemcy 81,8

Luksemburg 144,1

Portugalia 130,0

Szwecja 96,8

Włochy 99,8

Wielka Brytania 85,4

UE razem 107,4

Ad. 6. W wydatkach PKB różnice dotyczące

wydatków na ten sektor są jeszcze większe.

Najniższy udział ma Holandia (3% PKB z najdalej

posuniętą prywatyzacją szpitali), z drugiej strony

jest Dania i Portugalia z udziałem przekraczającym

15%.

Wniosek:

Nie wielkość PKB ani inne obiektywne kryteria

determinują wielkość sektora publicznego w UE,

ale raczej panująca doktryna ekonomiczna i

wynikająca z niej polityka w stosunku do tego sektora.

Duży jest również wpływ tradycji i opinii społecznej

wyrażającej się w pozytywnej ocenie tego sektora (w

czym przoduje Francja - „They love it” - oni to lubią).

Na świecie występują dwie główne orientacje w polityce

W stosunku do sektora publicznego:

Pierwsza - to polityka zmierzająca do minimalizowania udziału sektora publicznego przez jego prywatyzowanie (tzw. „wyścig do dna”)

• dominuje w USA,

• była naśladowana w pewnych okresach m. in. przez W. Brytanię za rządów konserwatystów, Holandię obecnie, Portugalię ostatnio;

Druga - to orientacja na racjonalizowanie i modernizowanie sektora publicznego, a nie jego likwidacja. Dominuje w Europie, krajach skandynawskich, Francji i Niemczech.

Orientacja pierwsza realizowana w Europie wzbudziła wielki opór społeczny i silne konflikty. Dlaczego?

Podejście do problemów socjalnych w USA i UE. Ocena zjawiska ubóstwa.

Czy prawdą jest, że:	Odpowiedzi „tak”
		USA	UE
		w % ogólnej liczby badanych
- biedni nie mają szans wyjść z pułapki ubóstwa	29	60
- o bogactwie decyduje szczęście	30	54
- biedni są z reguły leniwi	60	24

Czy orientacja amerykańska wobec sektora publicznego może być pomyślnie realizowana w Europie bez wywoływania zasadniczych konfliktów społecznych?

Pójście w Europie drogą amerykańską może się okazać trudne i wysoce ryzykowne.

(Karpiński, Paradysz)

Dominujące zjawiska w krajach europejskich:

• dążenie za wzorem Finlandii i Szwecji do szerszego wykorzystania sektora publicznego dla przyspieszenia rozwoju GOW,

• zwiększone zainteresowanie problemami „wykluczenia socjalnego”, „wykluczenia informacyjnego”, a więc problemami spójności społecznej,

• pojawienie się w dokumentach UE terminu „nowe aktywne państwo socjalne”.

Dylematy krajów UE:

Pierwszy - o charakterze strategicznym:

- czy ograniczać dalej sektor publiczny dopasowując go do poziomu najsłabszego partnera pod tym względem,

- czy wykorzystać ten sektor jako czynnik przewagi komparatywnej w stosunku do krajów, które gorzej niż UE zaspokajają potrzeby publiczne swoich obywateli jak np. USA i Japonia;

Drugi to:

- czy dopuszczać do dalszego pogłębiania się niedofinansowania tego sektora, co będzie prowadziło do jego kryzysu i upadku,

- czy też zwiększyć jego dofinansowanie przy równoczesnej racjonalizacji jego wydatków;

Trzeci to:

- czy prywatyzować dalej ten sektor nawet gdy grozi to pogorszeniem poziomu zaspokajania potrzeb publicznych,

- czy wstrzymać tę prywatyzację tam gdzie się ona nie sprawdziła (woda, energetyka, koleje, służba zdrowia);

Czwarty to:

- czy prywatyzować dziedziny, gdzie nie może być prawdziwego przekazania ryzyka i odpowiedzialności na sektor prywatny, ze względu na to, że ewentualne niezaspokojenie potrzeb stanowiłoby niebezpieczeństwo dla kraju, stąd potrzebny jest nadzór państwowy także po prywatyzacji,

- czy też ograniczyć prywatyzację tego sektora wyłącznie do tych dziedzin, gdzie ryzyko to może być całkowicie przekazane do sektora prywatnego.

Zagrożenia wynikające z faktu nadmiernego ograniczania zakresu

i roli sektora publicznego (na bazie doświadczeń światowych i

krajów UE):

Pierwsze zagrożenie - powstaje gdy prywatyzacja dóbr publicznych dokonuje się w sposób niekontrolowany i żywiołowy.

Jest groźne dla gospodarki z trzech przyczyn:

• coś co jest konsumowane jako usługa publiczna nie zawsze jest konsumowane jako usługa prywatna (kraje biedne w trudniejszej sytuacji),

• zanik części usług publicznych co może zmniejszyć globalny popyt, doprowadzić do kryzysu, destabilizacji sytuacji makroekonomicznej,

• prywatyzowanie sfery publicznej służy społeczeństwu rynkowemu, a nie społeczeństwu obywatelskiemu;

Drugie zagrożenie - wynika faktu, że niedofinansowanie sektora publicznego rodzi trudności w zapewnieniu zatrudnienia dla tego sektora, co może stać się nierozwiązalnym problemem. Może pojawić się również niemożność odtworzenia poprzedniego zatrudnienia (pielęgniarki, personel medyczny, personel akademicki).

W UE nie ma pozytywnego wzorca dla rozwiązania problemów tego sektora.

Zatem

Europa i poszczególne jej kraje, w tym Polska muszą dążyć do stworzenia pozytywnego wzorca sektora publicznego

Podstawowe zasady dotyczące sektora publicznego w

krajach UE:

1. Nie jest ważne, kto dostarcza usługi publiczne, tak długo jak długo ta praca wykonywana jest dobrze;

2. Konkurencja w pewnej formie może uczynić, że będzie to bardziej prawdopodobne (sprawne usługi publiczne).

(wg literatury zachodniej)

Sektor publiczny w UE - prognozy

Mało prawdopodobne jest aby tendencja do redukcji

sektora publicznego utrzymała się w dłuższym czasie.

Ponieważ:

• rosną nowe potrzeby (ekologia, GOW, terroryzm, zdrowie), które mogą być zaspokajane głównie w sektorze publicznym („globalne dobra publiczne”),

• możliwości prywatyzacji w tym sektorze zostały już w dużym stopniu wyczerpane,

• rosną opory społeczne, a partie reprezentujące ten kierunek przegrywają w wyborach.

Żadna prognoza na lata 2010-2020 nie przewiduje, nie zakłada spadku wydatków na sektor publiczny czy też spadku majątku trwałego czy zatrudnienia w sektorze publicznym.

1996-2020:

• przeciętne roczne tempo PKB - 2,8%

• przeciętne roczne tempo wzrostu wydatków publicznych - 1,5%

• przeciętne roczne tempo wzrostu majątku trwałego - 0,2%.

Wykład nr 13

V. PARTNERSTWO PUBLICZNO-PRYWATNE (PPP)

• Formy prawno-organizacyjne realizacji zadań gminnych

• Źródła finansowania rozwoju gospodarczego

• Koncepcja partnerstwa

• Definicja PPP

• Cechy PPP

• PPP - aspekt historyczny

• Korzyści i ryzyka związane z PPP

• Wartości wnoszone przez partnerów

• Przestrzeń funkcjonowania PPP

• Proces budowania Partnerstwa

• Jak wykorzystać umiejętności animowania Partnerstwa?

• Modele realizacji zadań publicznych

• Modele realizacji inwestycji dla celów świadczenia usług publicznych

• Układy własnościowe i zarządzanie w przedsiębiorstwach prowadzących
  usługi publiczne

• Metody finansowania projektów PPP

• Przyczyny stosowania PPP w Polsce

• Możliwe obszary stosowania kontraktów PPP w Polsce

SEKTOR PUBLICZNY W POLSCE

SEKTOR PRYWATNY W POLSCE

Źródła finansowania rozwoju gospodarczego

• Środki własne;

• Środki zewnętrzne o charakterze publicznym (dotacje unijne, dotacje wewnętrzne, w tym dotacja rozwojowa).

Środki własne to:

• zgromadzone zasoby (kapitały), które są przeznaczone na finansowanie projektu,

• środki pożyczone dla celów finansowania projektów.

• Instrumenty dłużne (kredyty, pożyczki, środki z emisji obligacji czy bonów komercyjnych);

• Instrumenty kapitałowe (udział własny bezpośrednich inwestorów, fundusze inwestycyjne);

• Dotacje (budżetu państwa, budżetów j.s.t, UE);

• Instrumenty poręczeniowe (banki, lokalne i regionalne fundusze poręczeniowe, firmy, instytucje ubezpieczeniowe);

• Instrumenty hybrydowe (PPP, Fundusz Kredytu Technologicznego- umarzanie kredytów).

Koncepcja partnerstwa

Partnerstwo jest dobrowolnym i zorganizowanym współdziałaniem różnorodnych podmiotów na rzecz określonej sprawy, w danym środowisku lokalnym, przy zachowaniu pełnej otwartości i przejrzystości działania oraz równoprawności wszystkich uczestników.

Niektóre wyznaczniki partnerstwa:

• związek osób lub podmiotów,

• wspólna wizja i misja,

• zdefiniowany cel,

• określone zadania,

• zaangażowanie poprzedzone wspólnym, przygotowaniem planu działania,

• pracowanie procedur zorientowanych na rezultaty.

Przykłady partnerstwa

• Partnerstwo Publiczno-Prywatne

• Partnerstwo dla Pokoju

• Partnerstwo Gmin (różnych krajów)

• Partnerstwo edukacyjne (współpraca międzynarodowa szkół)

• Program Partnerstwo Miast i Gmin (Fundacja Batorego)

• Partnerstwo np. Łomżynskie (współpraca gmin)

• Partnerstwo w małżeństwie

• Partnerstwo pomiędzy firmami

• Partnerstwo na rzecz walki z ubóstwem (UNDP)

• Partnerstwo dla Samorządu Terytorialnego

• Partnerstwo szkoły, rodziców i gminy

I. sektor publiczny

• stanowienie prawa

• dobro ogólnospołeczne

• budżet

II. sektor biznesu

• wytwarzanie dóbr i usług

• rynek konkurencja zysk

III. sektor obywatelski

• realizacja interesów grup zagrożonych

• realizacja własnych pomysłów

• różnorodność źródeł finansowania

Możliwe uwarunkowania realizacji zadań:

A drapieżna konkurencja (walka)

• redukowanie korzyści;

B rozproszone działania (obojętność)

• dublowanie zadań;

C uzgodnienie działań (kompromis)

• samoograniczanie;

D pełna współpraca (p a r t n e r s t w o)

• synergia.

Wartości partnerstwa:

• lepsza koordynacja środków, usług, inicjatyw,

• ograniczenie powielania usług i funkcji,

• lepsze skierowanie środków na rzeczywiste potrzeby,

• szersza „własność” strategii i planów,

• silne poczucie wspólnego zaangażowania i odpowiedzialności za uzyskiwanie lepszych wyników.

Słabości/wady partnerstwa:

• mogą doprowadzić do silniejszego zamykania się w małych grupach,

• mogą prowadzić do nadmiernego podkreślania różnic społecznych,

• mogą budzić nierealne nadzieje,

• wymagają znacznego zaufania, które trzeba wypracować,

• proces osiągania consensusu może wydawać się procesem wolnym i pracochłonnym,

• zmęczenie konsultacjami - czy ktoś naprawdę nas słucha?

• nierówny udział - niektóre grupy są bardziej obecne niż inne.

• wymagają znacznego zaufania, które trzeba wypracować,

• proces osiągania consensusu może wydawać się procesem wolnym i pracochłonnym,

• zmęczenie konsultacjami - czy ktoś naprawdę nas słucha?

• nierówny udział - niektóre grupy są bardziej obecne niż inne.

Co ułatwia partnerstwo?

• Dobre rozpoznanie i zrozumienie potrzeb.

• Wspólny czytelny cel.

• Chęć podjęcia współpracy.

• Podział zadań w partnerstwie.

• Odpowiedzialność i wiarygodność partnerów.

• Dobry koordynator.

• Otwartość na partnerów.

• Dobre, wystarczające finanse.

• Różnorodność partnerów - komplementarność.

• Spisane porozumienie - określenie warunków współpracy.

Co utrudnia współpracę w partnerstwie?

• Niepełne rozpoznanie problemu.

• Zbyt dużo wyznaczonych celów.

• Presja czasu.

• Nieodpowiedzialność partnerów.

• Nieterminowość.

• Zła koordynacja.

• Brak spełnienia warunków formalnych.

Definicja PPP

• EBI - wykorzystanie kapitału i doświadczenia sektora prywatnego dla dostarczania usług publicznych. Mniej istotny jest sposób organizacji przedsięwzięcia, forma związku;

• Standard & Poor's - długoterminowość umowy między partnerami oraz podział ryzyk i korzyści adekwatny do umiejętności, możliwości finansowych i doświadczenia;

• Komisja Europejska - różnorodność form współpracy obu partnerów w efekcie, których następuje zwiększenie świadczenia usług publicznych;

• Rząd niemiecki - zapewnienie, poprzez długoterminowe umowy zwiększenia wydajności projektów jako rezultat całościowego podejścia przy ocenie efektów projektu;

• Polska ustawa o PPP - oparcie przedsięwzięcia PPP o długoterminową umowę regulującą prawa i obowiązki partnerów, gwarantującą, adekwatne do nakładów i podziału ryzyk, wynagrodzenie, zapewniającą korzystniejsze efekty końcowe niż inne sposoby realizacji przedsięwzięcia i określenie jak należy te korzyści rozumieć.

„PPP jest to przejęcie przez sektor prywatny inwestycji, które tradycyjnie realizowane były przez sektor publiczny” (Europen Commision)

Dane przedsięwzięcie można uznać za inwestycję

w ramach PPP, jeżeli spełnia następujące warunki:

1. głównym odbiorcą usług powstałych dzięki inwestycji jest sektor publiczny,

2. podmiotem, który pełni główną rolę w realizacji projektu, jest przedsiębiorstwo prywatne, prywatne jest również finansowanie projektu,

3. wkład prywatnego wykonawcy w zaprojektowanie i wykonanie projektu jest istotny, prywatny wykonawca ponosi również znaczną część ryzyka związanego z projektem.

(Europen Commision)

Cechy PPP

Podmiot publiczny pozostaje nadal odpowiedzialny za warunki dostępu do danej usługi oraz jej jakość.

Podmiot (kapitał) prywatny - przejmuje na siebie odpowiedzialność za skuteczność i efektywność jej wytwarzania.

Paradygmat, na którym opiera się koncepcja PPP

można sformułować w następujący sposób:

• W demokratycznych krajach gospodarki rynkowej prawa i obowiązki władz publicznych i obywateli składają się na umowę społeczną. Jej gwarantem jest ogół przepisów prawnych, od konstytucji poczynając;

• Władze publiczne nie są w stanie wywiązać się z przewidzianego prawem obowiązku świadczenia usług publicznych na poziomie prawnie zagwarantowanym i w standardach oczekiwanych przez obywateli;

• Kapitał prywatny mógłby zastąpić władze publiczne w świadczeniu takich usług - oznaczałoby to jednak poddanie usług publicznych działaniom praw rynkowych, z wszystkimi konsekwencjami z tego wynikającymi;

• Dla rozwiązania tego dylematu istnieje potrzeba znalezienia nowej formuły działania, która zapewni uekonomicznienie działań stricte gospodarczych, które są konieczne dla wytwarzania usług publicznych ale zagwarantuje jednocześnie cenę (dostęp do) usług oraz standard ich świadczenia na poziomie określonym umową społeczną, akceptowany społecznie.

PPP jest odpowiedzią rynku na:

• potrzebę radykalnego zwiększenia inwestycji w sferze usług publicznych (zwiększenie wolumenu usług, jakości i standardów ich świadczenia),

• brak środków publicznych, które na ten cel mogą być wydatkowane,

• niską efektywność inwestycji realizowanych przez władze publiczne, wysokie koszty eksploatacji, niesprawne zarządzanie,

• złą opinię jaka ciąży na prywatyzacji działań dostarczających usługi publiczne.

PPP - aspekt historyczny

• USA - początek lat 80-tych; przemysł zbrojeniowy, systemy wodociągowe i transportowe, budownictwo, renowacja i odnowa starych dzielnic miejskich.

• Europa Zachodnia - koniec lat 80-tych; drogownictwo (mosty, autostrady, tunele), energetyka cieplna, budowa szpitali, więzień, centrów handlowych i wystawienniczych, parków rozrywki, centrów sportowych, parkingów.

• Polska - pocz. lat 90-tych, sfera usług.

Korzyści i ryzyka związane z PPP

Korzyści:

• trafniejsze definiowanie potrzeb,

• optymalne wykorzystanie zasobów,

• odbudowa aktywności obywatelskiej,

• rekonstrukcja zaufania i budowa sieci społecznych,

• poszerzanie strefy bezpieczeństwa socjalnego,

• minimalizowanie zjawiska wykluczenia społecznego ,

• wspieranie wzmacniania konkurencyjności obszaru,

• wzmacnianie postaw przedsiębiorczych i przedsiębiorczości,

• dostosowanie programów nauczania do wymagań rynku pracy,

• lokalne wzmacnianie długofalowych tendencji modernizacyjnych,

• tworzenie realnych podstaw do budowania gospodarki opartej na wiedzy.

Korzyści

Zagrożenia (ryzyka)

Możliwość realizacji projektów, w wyniku, których uruchamia się (poprawia poziom) świadczenia usług publicznych pomimo braku środków strony publicznej na sfinansowanie projektu. Zastąpienie kapitału publicznego kapitałem prywatnym. Odroczenie wydatków publicznych i rozłożenie ich na cały okres funkcjonowania projektu. Płatności (wynagrodzenie) na rzecz partnera prywatnego rozpoczęte dopiero w momencie uruchomienia świadczenia usług (po zakończeniu fazy inwestycji). Koncentracja na „całościowym cyklu życia” danego projektu - skuteczność i efektywność liczone nie dla poszczególnych etapów - budowy, eksploatacji, zarządzania - ale w stosunku do całości zintegrowanych kosztów przez cały okres życia projektu. Definiowanie kosztów całkowitych przed podjęciem decyzji inwestycyjnej, jasno określone potrzeby budżetu publicznego w przyszłości. Podział ryzyk pomiędzy partnerami publicznym i prywatnym - zgodnie z umiejętnościami i możliwościami zarządzania nimi. Przypisanie ról partnerom zgodnie z ich kwalifikacjami i celami działania; partner publiczny - zapewnienie świadczenia usługi na określonym poziomie (wolumen, standard), partner prywatny - efektywne inwestowanie kapitału, skuteczne świadczenie usługi jw.

Wyższy koszt kapitału pozyskiwanego na rynku. Wysoki poziom trudności przygotowania projektów (czasochłonność) i związane z tym wyższe koszty przygotowania. Utrata możliwości bezpośredniego zarządzania projektem przez sektor publiczny w całym okresie życia projektu PPP, zmiana narzędzi stymulowania zachowań strony prywatnej - konieczność profesjonalnego przygotowania umowy o PPP, w tym mechanizmu wynagrodzenia. Długoterminowy charakter umowy i ryzyka z tym związane - w tym ryzyko polityczne. Brak możliwości uniknięcia poniesienia kosztów funkcjonowania projektu (inwestycji), eksploatacji, zarządzania. Istotą PPP jest bowiem odroczenie kosztów i ich zmniejszenie.

Wartości wnoszone przez partnerów

Partner publiczny Majątek, a zwłaszcza nieruchomości Gwarancje i poręczenia Kapitał w formie gotówkowej Koncesje i pozwolenia Przywileje i ulgi podatkowe Rynek - w przypadku monopolu naturalnego

Partner prywatny Kredyty długoterminowe Obligacje wieloletnie Know-how, czyli wiedza z zakresu zarządzania inwestycjami, instrumentami finansowymi, technologii Ubezpieczenia inwestycji Całkowite zaangażowanie w projekt Doświadczenie zarządzania inwestycjami

Proces budowania Partnerstwa

Spółka SPV - spółka specjalnego przeznaczenia, z która podmiot publiczny podpisuje umowę na realizację inwestycji. W jej mieniu działa operator. Cel i przedmiot działalności spółki nie może wykraczać poza zakres określony umową o partnerstwie publiczno- prywatnym.

Spółka ta może, ale nie musi być powoływana na okoliczność realizacji inwestycji w formule PPP. Spółkę tworzą zwykle inwestorzy kapitałowi. Obowiązki spółki SPV wobec podmiotu publicznego są realizowane przez wyspecjalizowanych podwykonawców. Zasadniczo w strukturze PPP firmy będące podwykonawcami są także inwestorami kapitałowymi, czyli akcjonariuszami spółki SPV. Jeżeli wykonujemy obiekt gdzie będzie klimatyzacja, to jednym z podwykonawców będzie firma, która specjalizuje się w tego typu robotach i najczęściej będzie ona udziałowcem spółki SPV.

Przyczyny stosowania PPP w Polsce

Przyczyny coraz szerszego stosowania PPP w Europie i na

świecie szczególnie silnie występują w Polsce. Wynika to z:

• dużej skali zaniedbań w zakresie usług publicznych w latach realnego socjalizmu,

• silnego deficytu środków publicznych,

• wyzwania, przed jakim stają władze publiczne w zakresie wykorzystania środków unijnych w latach 2007 - 2013 i związaną z tym koniecznością wyłożenia własnych funduszy na cele współfinansowania projektów korzystających z funduszy unijnych,

• niskich umiejętności urzędników w zarządzaniu projektami inwestycyjnymi i ich eksploatacją, niezależnie od naturalnie mniejszej efektywności w tym przedmiocie wszelkich urzędników (zarządzanie środkami publicznymi versus środkami własnymi - kapitał prywatny),

• upolitycznienia procesu prywatyzacji i wykorzystywania jej do bieżących gier politycznych (negatywne konotacje).

Możliwe obszary stosowania kontraktów PPP w Polsce

• Sektor transportowy (drogownictwo i komunikacja)

• Sektor obronny

• Służba zdrowia

• Edukacja

• Infrastruktura penitencjarna

• Gospodarka wodno-kanalizacyjna i zarządzanie odpadami

Sektor publiczny

Administracja publiczna,

czyli system władzy

na poszczególnych szczeblach

Pozostałe państwowe

jednostki posiadające

lub nie posiadające

osobowość prawną

Pozostałe wojewódzkie, powiatowe

lub gminne jednostki

posiadające lub nieposidające

osobowości prawnej

Rządowa

Samorządowa

Rząd

Wojewodowie

Szczebla

wojewódzkiego

Szczebla

powiatowego

Szczebla

gminnego

Sektor prywatny

Organizacje działające

na podsatwie przepisów

kodeksu cywilnego

Wpis do ewidencji

działalności gospodarczej

Spółka cywilna

Organizacje działające

na podstawie przepisów

kodeksu spółek handlowych

Spółki

osobowe

Spółki

kapitałowe

Spółka jawna

Spółka komandytowa

Spółka partnerska

Spółka

komandytowo - akcyjna

Spółka z ograniczoną

odpowiedzaialnością

Spółka akcyjna

Organizacje działające

na podstawie innych

przepisów

Banki

Towarzystwa

ubezpieczeniowe

Spółdzielnie

Pozostałe

---