socjo3

Klasyczne teorie i studia empiryczne w mikrosocjologii 101

w kategoriach specyficznie przez siebie rozumianej Kantowskiej koncepcji ukiadów czasowo-przestrzennych. Brak precyzji języka używanego przez Morena, nie zaś ambiwalencja jego własnych przekonań, powodował pewne trudności interpretacyjne. Jest to zresztą zrozumiałe, jeśli się zważy, że Moreno nie był zdolnym analitykiem - był raczej ambitnym praktykiem i dynamicznym organizatorem. Spostrzegł to zresztą bez trudu Gurvitch, który pisał, że Moreno i jego następcy „[...] pozostali, pomimo czynionych wysiłków, częściowo upośledzeni przez ukrytą [...] psychologię indywidualistyczną, która popycha ich do redukowania rzeczywistości społecznej do interpersonalnych i intergrupowych stosunków preferencji lub odrzucenia [...]” (1949, s. 11). Status ontologiczny grupy społecznej (małej grupy społecznej) jest zatem zbliżony lub nawet tożsamy ze statusem ontologicznym struktur socjo-metrycznych, te zaś mają cechy ontologiczne zbliżone do układów czasowo-przestrzennych Kanta.

Tak zarysowane stanowisko wywołuje jednakże szereg problemów natury teoretycznej. W filozofii Kanta układy czasowo-przestrzenne nie mogły mieć innego charakteru, jeśli miały umożliwiać skonstruowanie teorii poznania, która przezwyciężałaby epistemologiczny monizm empirycystów i racjonalistów. Tymczasem Morenowska koncepcja grupy nie pozwala mu zrealizować jego celów teoretycznych, tj. skonstruować teorii rzeczywistości społecznej, której istotnym składnikiem są działające, walczące przeciwko sobie, mające struktury grupy społeczne. Odrzucenie agregacyj-nego punktu widzenia na grupę społeczną, zdefiniowanie jej jako całości złożonej nie z jednostek, lecz z atomów społecznych powinno doprowadzić go do tezy o istnieniu rzeczywistości grupowej sui generis. Wszak tylko tak rozumiana grupa, a więc grupa mająca rzeczywistość sui generis, może działać, walczyć wywierać przymus na swych członków. Bez tego oraz bez rzeczywistej równowagi pomiędzy siłami odśrodkowymi i dośrodkowymi grupa nie może działać jako niezależny obiekt, rzecz - może być jedynie potraktowana zjawiskowo lub jako fakt z dziedziny przedstawień. Na takich właśnie podstawach filozoficznych opiera się cała socjometria Morena, o czym trzeba pamiętać, rozważając pozostałe jej kluczowe kategorie.

3.2.5. Atom społeczny. Kluczowym pojęciem koncepcji Morena jest atom społeczny, któiy został potraktowany jako najmniejsza jednostka strukturalna społeczeństwa (grupy społecznej). Wbrew pozorom pełna eksplikacja tego pojęcia nie jest łatwa. Nieomal w każdym eseju Morena można znaleźć jakieś uwagi na temat atomu społecznego, wskutek czego dopiero ich synteza daje jego pełny obraz. Zacznijmy od sformułowań wstępnych, w których zostają ustalone wstępne warunki zaistnienia tego obiektu społecznego. W eseju The SocialAtom and Death Moreno pisze, iż to właśnie atom społeczny, nie zaś jednostka ludzka jest najmniejszym strukturalnym składnikiem społeczeństwa (1947b, s. 80-81). Gdzie indziej dodaje, że jest to „pierwsza, rzeczywista struktura dostrzegalna w budowie społeczeństwa ludzkiego” (1951d, s. 145), zwracając uwagę, iż choć atomy społeczne są z całą pewnością pierwotnymi strukturami, to nie są one jednak tożsame z grupami pierwotnymi. W tym samym eseju zastrzega się także, iż atom społeczny nie jest identyczny z formalną pozycją jednostki w grupie.