socjo4

Klasyczne teorie i studia empiryczne w mikrosocjologii 111

wadza się do istoty pola elektromagnetycznego. Zwróćmy uwagę, że przestrzeń w sensie fizycznym istnieje teraz pomimo braku w niej jakichkolwiek cząstek materialnych, jest bowiem rozumiana jako układ sił i napięć o charakterze grawitacyjnym i elektromagnetycznym.

Trzecią istotną ideę, jaka zawierała się w koncepcji pola elektromagnetycznego, można ująć w ten oto sposób: pole - będąc wysoce abstrakcyjnym przedmiotem, którego granice wyznaczają oddziaływające w nim siły, nie zaś cząstki materialne - ma swoją „historię”, jednakże jest ona inaczej rozumiana niż „historia” cząstek materialnych u Newtona oraz inaczej niż rozumie się historię na terenie nauk społecznych. U Newtona historia polegała na odnajdywaniu związków między obecnie zachodzącymi wydarzeniami a znajdującymi się gdzieś w przestrzeni warunkami. Było to więc wiązanie ze sobą co najmniej dwóch oddzielonych od siebie wydarzeń w przestrzeni, ale istniejących w tym samym momencie czasu. Tak więc dane zdarzenie uwarunkowane jest czynnikami teraźniejszymi, istniejącymi gdzieś w przestrzeni. Następne wydarzenie, które miało miejsce w kolejnym momencie czasu, także zdeterminowane jest warunkami dlań teraźniejszymi, istniejącymi gdzieś w przestrzeni. Jest to typ powiązań zdarzeń odmienny od tego, który jest charakterystyczny dla nauk społecznych: zdarzenie teraźniejsze uwarunkowane jest czynnikami istniejącymi w przeszłości niekiedy nawet bardzo odległej. Trzeba jednak zaznaczyć, że nauki społeczne akceptują i stosują też ów Newtonowski model historii, to jest model, w którym następują po sobie w czasie nie związane ze sobą układy przyczynowo-skutkowe. Elektromagnetyczna teoria pola wprowadziła jeszcze inny typ rozumienia historii. Otóż to nie cząstki lub zdarzenia zachodzące teraz i tutaj są uzależnione od warunków istniejących w przeszłości, lecz pole istniejące tu i teraz jest uzależnione od pola istniejącego w bezpośrednim sąsiedztwie czasowym w przeszłości. Była to nowa idea, której heurystyczna wartość do tej pory nie została przez socjologię odkryta.

Czwarta istotna idea teorii pola elektromagnetycznego sprowadzała się do tezy, że zachowanie się obiektu o określonych właściwościach w przestrzeni jest uzależnione od rozkładu sił w danym polu przy uwzględnieniu właściwości tego obiektu. Oznaczało to, że właściwości obiektu mogą jedynie modyfikować działanie sił w obrębie pola, lecz w żadnym razie nie są w stanie zdeterminować zachowania obiektu. Działanie obiektu jest wyznaczone przez rozkład sił w obrębie pola, nie zaś przez jego cechy. Sądzę, iż również ta idea nadal czeka na wykorzystanie w socjologii, aczkolwiek wydaje się ona bliska zdroworozsądkowym wyobrażeniom. Jej przyjęcie oznacza bowiem, że jeśli posiadamy dostateczną wiedzę o danym przedmiocie oraz jeśli jesteśmy w stanie odtworzyć jego działanie w obrębie określonego środowiska, wówczas możemy na tej podstawie wydedukować właściwości tego środowiska (pola).

Istnieją podstawy, aby wysunąć tezę, iż żadna z tych czterech istotnych idei heurystycznych zawartych w teorii pola elektromagnetycznego nie została właściwie zdyskontowana ani przez Lewina, ani też przez kontynuatorów tej linii myślenia teoretycznego.

Morton Dcutsch pisze, że pojęcie pola w fizyce posłużyło badaczom w innych dziedzinach jako stymulująca analogia. Ale jak zdyskontowano heurystyczną wartość