socjo0

107

Klasyczne teorie i studia empiryczne w mikrosocjologii

nie zależy od nich wyłącznie. Dominujące znaczenie ma stopień, w jakim jednostka, jako obiekt doświadczenia społecznego tych, którzy są z nią w kontakcie, jest przez nich charakteryzowana i oceniana jako pożądana osobowość z ich własnego punktu widzenia (Znaniecki, 1943, s. 230). Tak więc klasycznego More-nowskiego rozumienia struktury socjometrycznej nie można w pełni zaakceptować, mimo że do chwili obecnej wielu badaczy przyjmuje sformułowania Morena bez zastrzeżeń.

3.2.9. Efekt socjodynamiczny. Z powyższą kwestią wiąże się ściśle to, co Moreno nazywał efektem socjodynamicznym. Otóż zaobserwował on, że rozkład dokonywanych wyborów zawsze ulega pewnemu, jak to nazywał, zniekształceniu w tym sensie, że preferowane są osoby, które i tak cieszą się już dużą popularnością w grupie, gdy rzadko wybierane osoby ulegają jakby dalszej dyskryminacji (Moreno, Jennings, 1938, s. 359). Tak więc liczba osób izolowanych i rzadko wybieranych ostatecznie ustala się na pewnym dolnym pułapie, stając się martwym punktem na skali popularności, podczas gdy liczba wyborów osób z drugiego końca tej skali stale rośnie, wykazując znaczną dynamikę. Moreno i Jennings (1938, s. 360) interpretują to zjawisko następująco: gdy jednostka uzyska bardzo dużą liczbę wyborów, kolejne wybory będzie uzyskiwać coraz rzadziej jako jednostka, a coraz częściej jako symbol. Efekt socjodynamiczny polega więc na tym, że niewielka liczba bardzo łubianych osób kontroluje dużą część pozostałych wyborów, podczas gdy duża liczba osób wybieranych, a więc i łubianych przeciętnie lub poniżej przeciętnej jest zdolna kontrolować jedynie niewielką liczbę wyborów.

W kontekście rozważań nad pojęciem struktury socjometrycznej przeprowadzonych wyżej uwagi te nabierają jednak nowego sensu. Otóż wydaje się, że to nie sam fakt bycia osobą łubianą, a więc nie tylko przepływ uczuć sympatii i antypatii wywołuje rozwarstwienie struktury grupy będące przedmiotem tak zwanego efektu socjodyna-micznego. Mam wrażenie, że można by wykazać, iż w wielu sytuacjach tak rozumiana struktura jest pochodną struktury powstałej na podstawie działań ludzkich kierowanych bardziej instrumentalnymi motywami, a w każdym razie często te dwie struktury tak dalece się zazębiają, iż nie sposób ich od siebie oddzielić. Efekt socjodynamiczny leży, zdaniem Morena, u podłoża zjawisk przywództwa i izolacji w grupie, a także u podłoża nierównego podziału bogactwa i władzy.

Pozostałe dwa prawa - prawo grawitacji społecznej oraz prawo socjogenetyczne - często przywoływane przez Morena mają charakter praw quasi-naukowych, sztucznych, przesadnie i całkowicie niepotrzebnie podanych w „sformalizowanej” formie. Nie wnoszą one zresztą de facto niczego nowego do koncepcji socjometrii i nigdy nie były poważnie badane empirycznie. Prawo grawitacji społecznej lub ruchliwości społecznej głosi, że dwie grupy ludzi (Pj i P₂) wykazują skłonność do wzajemnego zbliżenia się proporcjonalnie do okazywanej (fli) lub odczuwanej (a₂) atrakcyjności, odwrotnie proporcjonalnie do wielkości okazywanej (ri) lub odczuwanej niechęci (7*2) oraz odwrotnie proporcjonalnie do dystansu fizycznego dzielącego miejsce X od miejsca Y, w których ulokowane są odpowiednio Pi i P₂, przy założeniu, że zdolność do komunikowania się pomiędzy X i Y jest stała (Moreno, 1934, s. 3; 1955, s. 101;