178,179

178

Teorie literatury XX wlilśj

Konflikt

hermeneutyk

Tradycja

utozjańska/

tradycja

neneutyczna

Ze względu na relację między mową i świadomością wyróżnić można w filozofii nowożytnej i nowoczesnej dwie tradycje: tradycję k a r t e z j a ń-s ką i tradycję hermeneutyczną".Pierwsza z nich zakłada,że mowa, pojawia się w horyzoncie świadomości, stanowi przeszkodę w osiągnięciu tli >u nałego, czystego samooglądu, czystego samopostrzeżenia, stanowiącego nimfy ną podstawę wszelkiej pewnej wiedzy. Na przesłance takiej została zbinlo fenomenologiczna koncepcja świadomości. Według niej, świat da się zroztfj o tyle tylko, o ile jest przedmiotem całkowicie przezroczystej dla siebie tlwtfl mośct. Jeśli więc świat jest niezrozumiały, to tylko dlatego, że nie daje się pr stawić wyraźnie przez świadomość albo też dlatego że istnieje trwałe zaciflH

poglądami na to, co przyjdzie mu mli 11 pretować. Rozumieć można tylko wlnilf, powiada Heidegger, gdy już coknlwItM rozumiemy, inaczej nigdy nie prze km I czylibyśmy bariery obcości. Figura linia hermeneutycznego zakłada, żc ro/uuil*' nie nie rozpoczyna się od zera, lec/ JciB procesem uwikłanym w światopogląd Iii I terpretatora, co oznacza, że człowiek m 1 wsze już interpretuje, nawet wtedy gtfaB nie robi tego jawnie.

ces odwrotny: ścierania się różnych, budowanych na odmiennych założeniach hermeneutyk. Współczesność, pisał Paul Ricoeur (1913-2005), zmusza mnie do interpretowania, „ale wielość interpretacji powoduje moje rozdarcie”⁹. To egzystencjalne (bo nie tylko metodologiczne) pęknięcie wynika z rozpoznania fundamentalnej prawdy: „nie istnieje hermeneutyka ogólna, nie istnieje dla egzegezy kanon uniwersalny, są jedynie odrębne i sobie przeciwstawne teorie mówiące o prawidłach interpretacji”¹⁰. Tak jak istnieje kilka sposobów rozumienia terminu „hermeneutyka”, tak istnieje wiele współczesnych szkół hermeneutycznych, różniących się między sobą szczegółowymi teoriami interpretacji. Tym jednak, co je łączy, jest radykalny antykartezja-nizm.

Świadomość i język

■ przesądy (niem. Vorurtcile) w wn sie filozoficznym, a nie potocznym, i,ą lii zinterioryzowane przeświadczenia, j.tkinifl kieruje się podmiot w procesie ro/uinlM nia. Rozumienie nie jest procesem ncuudl nym, lecz zawsze zakorzenione jest w flT zwanym przedrozumicniu, które nim kit; ruje. Przesądy określają pozycję podmie w kole hermcneutycznym i jego d/ieji usytuowanie. W Byciu i czasie ł lenie' wymienia trzy struktury wstępne roiigj mienia: Vorhabe, czyli wstępny zasób f niesienia do świata, Vorsicht, czyli wartę | ny ogląd rzeczywistości, do którego prtf pasowuje się to, co podlega rozumieli' oraz Vdrgriff, czyli już istniejąca siatka f' jęć. Kategoria przesądu została tilo/of nie zrehabilitowana przez Hansa-Got Gadamera w Prawdzie i metodzie.

’ P. Ricocur, Konflikt hermeneutyk: epistemologia interpretacji, tłum. J. Skoczylas, | w: | li Egzystencja i hermeneutyka..., op. cit.,». 133.    7

Idem, De 1'interprttation. Essai sur Freud, Paris i<R>5,s. 35. Korzystam z częściowego, ntfl mująccgo dwie części Ksifgi I przekładu S. Cichowicza: Interpretacja a refleksja: kon/llkl Mb meneutyczny, „Studia Filozoficzne" 1986, nr 9, s. 1 ą 1.

" Por, K Michalski, Logika i rr.a» Próba analizy Husterlowskie/ teorii sensu. Warszawa h/NM

179

I Hermeneutyka

, jeg< > obrazu dokonujące się w mowie. W takim ujęciu język jest takim samym yi dmiotem dla świadomości (a więc czymś wobec niej zewnętrznym) jak lyntko to, co zjawia się w jej obliczu i co należy do sfery obiektywnego pozna-H, do rzeczy tego świata.

( .ilkiem odwrotnie wygląda sprawa relacji między świadomością, językiem Hiiiiniem w tradycji hermeneutycznej.Tu bowiem myślenie dokonuje się w ży-||r im iwy, albowiem „całe doświadczenie świata jest zapośredniczone przez ję-Nie istnieje czysta przechodniość między znakiem i znaczeniem, komu-(iwainc się nie jest tylko oznajmianiem gotowych treści, a świadomość nie jest ■R dobie bezpośrednio, lecz mediacyjnie, to znaczy nie jest doskonale wobec klr i.imej przejrzysta. Nie istnieje podział na język i opisywaną przezeń, „obiek-§|ti|" i /oczywistość, albowiem owa rzeczywistość jest zawsze rzeczywistością w li dzianą, już istniejącą w języku, który wyznacza jej najogólniejsze ramy ■fal ii u się. .Język to [...] podstawa i miejsce prezentacji tego, że ludzie w ogó-|liii| I ii w i a t. Dla człowieka świat istnieje jako świat w sposób, w jaki nie pre-u|r "ię on żadnej innej żywej istocie bytującej na świecie.Ten byt świata zaś ni • tyiuowany językowo”¹³. Rozum, powiada Gadamer, nie jest przesłan-biiiiuiik.icji językowej, lecz jej efektem, i dlatego fundamentem hermeneu-Hdl m/mowa, dialog, „wymiana między Ja iTy”¹⁴.

■tHkim najszerszym - ujęciu hermeneutyka nie jest już ani sztuką wy-II nctisii tekstów literackich lub niehterackich, ani teorią rozumienia. Jest i, .i pustawą filozoficzną, dla której niezapośredniczone przez język po-| „nim ktywne"jest mitem. W takim ujęciu hermeneutyka oznaczać może Btc)n/.| nazwę dla filozofii po „zwrocie językowym”, który trwale sproble-/iiI k.u n/jańsko-kantowski paradygmat poznawczy'⁵ i w którego efek-ftfalłc odrzucone zostało marzenie o doskonałym, niezapośredniczonym iii 1/luej wiedzy opartym na oczywistym dostępie świadomości do sie-mie rozumował też Richard Rorty, gdy w swej słynnej książce Filozofia Hu milHrf¹ postulował przejście od epistemologii do hermeneutyki. | |n i i / ii.u zać miało porzucenie koncepcji „poznania jako trafnego przed-/mu rzającego do uprzywilejowania i zabsolutyzowania niektórych

......... lutelyka i hermeneutyka, |w:] idem, Rozum, s/owo, dzieje, tłum. M. buka-

,k Ml, łiiikkl,Warszawa 1979,8.122.

Hp i Metoda , op. cii., 8. 402.

|| Ijf-tyk, tłum. K. Michalski, Iw:] idem, Rozum, słowo, dzieje, op. cit., s. 53.

, | Itiiliinun.T. McCarthy, General Introduction, |w:| Aft er Phi/osophy: End rotl. K. Huyncs, J. Mohman.T. McCarthy, Cambridge, Mass.-London M I 1 u i, im kl, Filozofia po „lingwistycznym zwrocie“, „Teksty Drugie” 1990,

Im > 1 n i i (iarewlcz, /.mik i oczywisto.ti', Warszawa 1981 (zwłaszcza rozdz. 2: Me

^Al Hi f''h

oimiadlo natury, tłum. M. Szczuhialka, Warszawa 1994.

Hermeneutycz relacja między świadomością i językiem

Język jako

podstawa

doświadczeni.

Gadamera

koncepcja

rozmowy

Zwrot językoy

Od epistemot do hermenei

ibiłlti I di“o/hi ,1

fiku),