144,145

144

Teorie literatury XX wieku

ko taka spotykała się z krytyką bada

Nowa Krytyka jako filozofia literatury

niem aktu interpretacji^{1 2 3 4}’. Można też ją interpretować jako postawę filozoficzną, dla której tekst literacki jest autonomicznym dziełem sztuki, poddającym się zdystansowanej i bezinteresownej kontemplacji⁴⁰. Ransom w eseju h'<»> and CUizens tak uzasadniał filozoficzne podstaw)' autonomii artystycznego m te faktu:

kontemplujemy przedmiot jako przedmiot i nic jesteśmy zmuszeni prze/ instynktowną konieczność, by go wziąć i natychmiast połknąć. Kontcmpla-cja ta może przebiegać dwoma drogami: po pierwsze, drogą nauki. (... | Ale mogę też kontemplować przedmiot w innej całkowicie postaci, a mianowi cic jako dzieło sztuki. Dzieje się to wtedy, gdy nic jestem zmuszony ani do położenia rąk na danym przedmiocie bezpośrednio, ani też nie odkładam tego do jutra, ale jestem w tak cudownym stanic niewinności, że mogę go poznać tylko ze względu na niego samego, i pojąć go dlatego, że posiada on własną egzystencję. Na tym polega lub powinna polegać wiedza, którą Scho penhauer sławił jako „wiedzę bez pożądliwości"⁵'.

Podsumowanie

Język poetycki

■ błąd intencji (ang. intentionalfal tacy) - wprowadzone przez Winuatu i Bcardslcya określenie błędnego pr/r konania czytelnika, że intencja autora odgrywa jakąkolwiek rolę w interpreta cji lub ocenianiu dzieła literackiego Au tor jako postać historyczna nic odgrywa żadnej roli w procesie czytania.

czy zainteresowanych zewnętrznymi (historycznymi, ideologicznymi, politycznymi) kontekstami dzieła literackiego, a także pragmatycznym osadzę-

fezy Nowej Krytyki dotyczące literatury, nawet wziąwszy pod uwagę różnice w |*o glądach jej przedstawicieli, są dość spójne i łatwe do streszczenia. Oto one. i. Język poetycki (cmotywny według Richardsa) zasadniczo różni się od |\ zyka refcrcncjalncgo (symbolicznego), podobnie jak słowo poetyckie ró/nł się od słowa prozaicznego. „Słowo w sensie poetyckim jest rzeczą *l(T~ w sobie i zawiera wszystkie swoje znaczenia, podczas gdy słowo w m oi

!\ Im malizm amerykański - New Criticism

145

piozaicznym jest jednopłaszczyznowe i funkcjonalne"⁴¹. Rozróżnienie to,

• •becne także w postaci opozycji poetyki i retoryki, jest fundamentalne dla l .1 /zlej postawy formalistycznej czy - szerzej - modernistycznej. Z tego powodu można śmiało stwierdzić, że Nowa Krytyka jest literaturoznawczym odpowiednikiem modernistycznych teorii estetycznych, i I Jfwór poetycki odsyła do „wyobraźniowego życia [imaginatiw life\ poety, Życie k i< »ic scala w sobie rozbieżne doświadczenia⁴*. Nic jest - jak utrzymywali nie- wyobr.i/n którzy romantycy - „poezją serca” i wzruszeń, lecz intelektu i wyobraźni.

I tako taki utwór poetycki jest autonomiczną, samowystarczalną całością, zbudowaną z wewnętrznych napięć⁴⁴ (ironii i paradoksów). Do jego odczytania niepotrzebna jest znajomość kontekstu pozaliterackicgo.Jak pisał Eliot, „nic Ih itrzebuję dla zrozumienia Lucy Poerns [ Wordswortha) żadnego innego światli. prócz tego, które wiersze te z siebie emanują"⁴⁵, l ( Mro/.niając się od języka prozaicznego, język poezji - podobnie jak w teo-i U roiyjtkich formalistów - zrywa z nawykami potocznej komunikacji. „Niemal wszelka dobra poezja zbija nas z pantałyku [Nearly allgoodpoetry is dis-oirirrrWnjf]"⁴*. Nie jest także poezja podporządkowana żadnemu zewnętrz-m mu celowi, i dlatego jest autoteliczna. „Poezja znajduje swój prawdziwy BMujyto. pożytek w swej doskonałej bezużyteczności”⁴⁷.    poe/p

1 h • vtyk zajmuje się odsłanianiem organicznej jedności dzieła poprzez scalenie |rgo |ło/x»rncj niespójności. Podobnie myślał o interpretacji Gadamer,

Mrdy piinł w książce o Cclanic, że w efekcie rozumienia „w tekście wszystko tię wygładza i napina, spójność wyraźnie wzrasta, wzrasta ogólna moc 'obowiązywania interpretacji”⁴*. Na biegunie całkiem przeciwległym umie-*< i -ós dekonstrukcjonizm szukający miejsc niespójnych i osłabiających or-H*<tih ziią jrdność dzieła.

I* Im s i s l 4, jako działalność naukowa i obiektywna (a nic: impresjonistyczna i mliii l lywna), nic interesuje się ani intencją poety⁴*, ani też realnym wpły-

„ •'    ....... Si, dem typów wieloznaczności, op. cit., s. 510.

‘•• mi. I A Uh hańba z książki Science and Poetry (1926). Tezę o jednoczącej potędze kMmtflil Nowa Krytyka przejęła z angielskiego romantyzmu, przede wszystkim od t *»•• lider'4

.......m •Iowa Jension* (tetWyji), na oznaczenie .zorganizowanej całości wszelkich

il) Mitriitji, jakie możemy (w utworze poetyckim] znaleźć"- A.Tatę, 'Iensju w po-$f lit * 38 | Terminy „ekstensja* i .intensja" odnoszą się do logicznego rozróżnienia .....ti anarzcnlowy tłów.

(.fnnl,,- krytyki literackiej, tłum. A. Bejska, Iw:] Współczesna (eona badań literacki ,op cit., t. i.a. 366.

, Prattictd Criticism, op. ci/., s. 254.

.Se I imitt Poetry: StUctcd Essays: 1938-11)48, New York 1948, s. 113. fUdmiit r, Kim jestem Ja i kim jesteś Ty? (1986), (w:] idem. Czy poeci umilkną?, wybór, ¹ M iióki, tłum. M. Łukaaicwicz, tłum. przejrzał, wstęp K Bartoszyński, Byd-

lakończeniu interpretacji wiersza Marvclla: J bose tried to readthepoem, II , 4lUu 1 Idr, na/Andre te MamelPs mincT (Próbowałem czytać wicmz Oda Horacjań-« nl«t itmy.l An.lirw Marvrlla) - C. Brooka, Criticism and l.iterary l/istory Mar\<e//\ HUfeM Odk. „S. wjurr Revicw" 1947,111 5S»^#- ^i]°

1

^M Bodaj pierwszym krytykiem, który dostrzegł arbitralną normatywno# strategii nowokr) tycznej, był K. Burkę. Zob.jcgo Fomudist Criłidsm: Its Principia and Limity, „Tcxas (Jjiaf tcrly" 1966, lato, przedrukowane następnie w: Language as Symbotic Action: łCnayi on I ifr Literaturę, and Methotl, op. cit., s. 480-506. Burkę zdecydowanie odcinał się od traktowi' nia literatury jako zbioru autonomicznych artefaktów, stopniowo poszerzając pcr*pckiv*t

2

zajmując się symbolicznym i pragmatycznym wymiarem języka.

3

*° Postawa taka kazała Terrycmu Kagletonowi napisać o ideologii Nowej Krytyki, że J*M

4

„ideologia wykorzenionej, defensywnej inteligencji, która w literaturze na nowo odkryta I" czego nic mogła znaleźć w rzeczywistości”. T. Kagleton, Literary Tbeory: An In ftodm (!•••> Minneapolis 1985,1. 47.

5

" J,C\ Ransom, Vbt ttbrłdi Body,op. cit., s. 44-45.