40,41 2

40 Teorie literatury XX wieku

la literackiego? 1 najnowsze - jak można dzisiaj mówić o podmiocie literatury? Czy jest on tylko pewną konstrukcją? Czy też osobą, która ma ciało, zmysły, płeć, pragnienia, upodobania seksualne? Reprezentuje określoną przynależność narodową, rasową, etniczną? Wyraża określoną ideologię, przekonania etyczne czy polityczne?

5. Pytania metateoretyczne - jaki jest epistemologiczny i ontolo-giczny status samej teorii literatury/wiedzy o literaturze? A więc: jakie są ich możliwości/granice? Jak przedstawia się stosunek języków teoretycznych (metajęzyków) do języka literatury? I najnowsze - czy teoria literatury nadal istnieje? Jeśli tak, to w jakim kształcie? I czy o literaturze w ogóle można pisać za pomocą jakiegoś metajęzyka?

Pytania te stawiało sobie właściwie każde kolejne pokolenie teoretyków, choć oczywiście w zależności od koncepcji, nurtu, kierunku czy szkoły, jaką reprezentowali, przesuwali oni punkt ciężkości albo w stronę kwestii metodologicznych (jak na przykład w pozytywizmie), ontologicznych (jak to często miało miejsce w pierwszej połowie XX wieku), metateoretycznych (jak na przykład we wczesnej fazie poststrukturalizmu) czy tych bezpośrednio związanych z interpretacją (jak na przykład w późnej fazie poststrukturalizmu) itp.

Z kolei wiek XXI coraz bardziej konsekwentnie przekształca tradycyjną teorię literatury wpoetykę kulturową. Za najnowsze tendencje w wiedzy o literaturze i teorii literatury uznać więc można:

Najnowsze

tendencje

teoretyczno-

literackie

-    wyraźne przesunięcie ciężaru zainteresowań w stronę praktyk interpretacji (z potraktowaniem teorii tylko jako jednego z użytecznych dyskursów lub jako wielości języków przydatnych w procesie rozumienia literatury);

-    odwrót od esencjalizmu i zwrot w stronę pragmatyzmu - a więc rezygnację z poszukiwania odpowiedzi na pytania esencjalne (a zwłaszcza na pytanie: „czym jest literatura?”) i przejście ku pytaniom pragmatystycznym (a w szczególności: „jak literatura działa?”);

-    poszerzenie obszaru interpretacji poprzez uruchamianie w praktykach interpretacji wszelkich możliwych kulturowych odniesień dzieła literackiego i włączanie rozmaitych dyskursów kulturowych („kulturowych” w szerokim rozumieniu, a więc na przykład politycznych, etycznych, rasowych, etnicznych, płciowych, seksualnych itp.).

looria |ako ly*kurt Intor-lyM yplinarny

Tendencje te wydają się reprezentatywne dla najnowszych poglądów na teorię literatury - teorię, która świadomie rezygnuje z naukowych i fundamentali-stycznych skłonności, stając się dyskursem interdyscyplinarnym i otwartym na różne konteksty kulturowe. Dyskursem, który pozwala bardziej interesująco, żywo i twórczo czytać literaturę.

Wiele ze wspomnianych nowych kontekstów teorii literatury pojawi się również w niniejszej książce - zwłaszcza gdy będzie mowa o najnowszych stylach interpretowania literatury, które wyłoniły się dzięki wprowadzeniu do języka teo-rctycznolitcrackiego takich kategorii jak „rasa”, „etniczność”, „postkolonializm" „płeć kulturowa" {gendn), „ciało", „seksualność" czy „odmienność" (t/utei) itp.Jcd tiak książka, którą oddajemy w ręce czytelników, jest przede wszystkim krótką liiNtorią teorii literatury XX wieku, albo też - rozmaitych metodologii, za pomo-

i    ą których próbowano w ubiegłym wieku tłumaczyć fenomen literatury i jej /wiązki z rzeczywistością. W sytuacji gdy możemy już spoglądać na ubiegły wiek / perspektywy następnego, taka pozycja jest jak najbardziej uzasadniona, choć już

ii    a ino sformułowanie „historia teorii”wydać się może wewnętrznie sprzeczne. Jest lo jednak zapewne najlepsza droga do tego,by teoria literatury, zwłaszcza ta najnowsza, przestała być źródłem niepokoju, bezradności i onieśmielenia.