2012 12 18 21 28

13.1 pnekształcenia zatem odbywały się wraz z rozwojem i następowa-

L po sobie kolejnych etapów cywilizacji 1 wynikały głównie z prze* J*ek utylitarnych.

Równolegle z opisanymi przekształceniami gospodarczymi krajobra-^kulturowego następowały w kolejnych okresach historycznych prze ^iiiy estetyczne, układające aię najwyraźniej według dwóch możli-

Ład w zamierzonej działalności gospodarczej powodował wtórnie nie utoierzone efekty estetyozne. Przykładem mole być krajobraz wokół Riiitoru cysterskiego w Kałboczu (Pomorza Zachodnia), gdzie do dziś ■ zgodnie z regułą — zachowały się elementy średniowiecznego ładu krajobrazowego, z podziałem pastwisk żywopłotami, systemem alei, stawów obudzonych drzewami, murów z basztami otaczających klasztor, z dominującą nad wszystkim ogromną bryłą bezwleżowego kościoła. Lad gospodarczy był zamierzony, natomiast godny uwagi po dziś dzień efekt estetyczny stanowi niejako jego funkcje, a zabiegi estetyczne, jeśli nawet istniały, miały znaczenie drugorzędne.

Drugą możliwość stanowiła zamierzona działalność gospodarcza, której towarzyszyły działania prowadzące do uzyskaniu efektów estetycz nych. Dobrą ilustracją zagadnienia może być krajobraz wokół dużego gospodarstwa rolnego (XIX w.) w Nieznanowlcach (Kieleckie) (ryc. 120). Krajobraz ten został podporządkowany regionalnej gospodarce rolnej, integralnie związanej z zabiegami estetycznymi. Stąd wyrużnłe zazna-czone osiowe rozplanowanie z budynkiem pałacu w centrum, z purkiom oraz przemysłowym zakładem przetwórczym na osi i wybiegającymi promieniście drogami, łączącymi dogodnie z folwarkami, leśniczówkami, stawami mającymi jednocześnie charakter alei z widokowo zamkniętymi perspektywami.

Zarówno w jednym, jak i drugim przypadku możnu wprowadzić pojecie „stylu” w kształtowaniu krajobrazu. Węzłami kompozycyjnymi były tu zwykle jednolite lub różne stylowo parki, stanowiące z reguły jakby wzorniki krajobrazowe, układy miast i wsi albo nawet poszczególne budynki, integralnie związane z krajobrazem czy to otwartym (np. rolniczym), czy też zamkniętym (np. miejskim). Motorem przekształceń stylowych był głównie typowy dla danej epoki ład przestrzenny (np. średniowiecze), a także związane z daną epoką poglądy estetyczne (np. romantyzm).