214,215

214

Teorie literatury XX Hl#fl

—    po trzecie, zasada oscylacji pomiędzy statyką a dyna|^V ką znaczeniową (wyrażająca napięcia między odniesieniem ilu czywistości każdej jednostki semantycznej użytej w zdaniu i zmianami nfl czenia wynikającymi z jej umieszczenia w określonym kontekście i m pi (fl kład przesunięcia znaczeniowe w wyniku procesów metaforyzacji),

niologiczna inkcjonalna >t.i< |.i teorii utCovskiego

Teoria literatury Mukarovskiego przybrała więc ostatecznie konsckwetljB orientację funkcjonalną oraz semiologiczną (właściwą dla pierwszej fazy ju strukturalizmu praskiego), a w późniejszym okresie zdecydowanie uklit^B kowała się w stronę semantyki dzieła literackiego. Ale nie tylko - badat skiego interesowały bowiem również socjologiczne aspekty literatury otri# |« spektywa komunikacyjna. W tym pierwszym wypadku najważniejsze <.lnlnfl opisanie społecznych uwarunkowań twórczości literackiej (norm i środkuvVjH tystycznych), a także społecznych okoliczności odbioru literatury. W diuglim analiza struktury dzieła sztuki w aspekcie aktu komunikacji, badanie lunkt jl I^H wencji komunikacyjnych oraz opis układów norm wspólnych dla nadawi biorców literatury (kodów).

Oswajanie historii

ooretyczne idologiczne iwy historii literatury

ilu /ki konie) n historii literatury

Strukturaliści prascy nie zajmowali się jednak tylko poszukiwaniem odpal na pytanie o specyfikę języka poetyckiego czy też analizą struktur literfljl Bardzo ważny nurt ich badań dotyczył również teoretycznych i metodoll nych podstaw dla historii literatury. Już formaliści rosyjscy (Szkłowski, Kh baum, a zwłaszcza Tynianow) próbowali wyizolować proces historyr/uolH ki z historii ogólnej i określić reguły jego wewnętrznych przemian. Podoblll dzieli ów proces strukturaliści prascy - Mukaroesky, a przede w\/y.t kitli Vodićka - a więc także i oni podjęli próbę opisania rozwoju historyi znfl^T ratury jako przemian struktur estetycznych, starając się jednocześnie pogflH sobą w tym wypadku synchroniczny i diachroniczny punkt widzenia. W tĄ wic 0 języku poetyckim Mukarovsky badał na przykład zmienność historyefl zyka poetyckiego w relacji do zmian zachodzących w języku narodowym H lei Vodićka w rozprawie pod tytułem Historia literatury. Jej problemy I (1942) formułował już bardzo dojrzały projekt naukowy - podstawy morf ne i metodologiczne dla badań historycznoliterackich⁵⁷. Dzieło literacki# ■ ło uznane przez niego za dynamiczną część składową procesu rozwoji 1 wal terałurv. Postulowana tutaj koncepcja historii literatury zawierała trzy p^B wowc zespoły zadań:

-    pierwszy: wyznaczony przez obiektywne istnienie dzieł literackich 1 WCjH cych szereg historyczny obejmujący badanie i m m a n c n t n cgo

wo j u struktury literackiej,niezależnie od autorów i odbiorców} e Zol). F. Viulli'kii, Historia literatury. Jej problemy i zmlania, |w:| lenna builml liinatH

jililtliti/, ap iii,, I, i,» /. |

215

Iłmkturalizm (I)

(lingi: zajmujący się badaniem genezy (rekonstrukcją stosunków między Hplrletn literackim a rzeczywistością historyczną, wpływem struktur poza-liuim kich), a także określaniem napięć między literackim zamiarem pisa-ft|u a współczesną strukturą literacką;

■Kri i będący analizą recepcji (a więc uwzględniający badanie publicz-Mii*H i literackiej, norm odbioru, zmian wartości literackich i żywotności m I w procesie historycznym).

TMliy /.itniar opisania i objaśnienia całości historycznoliterackich oraz stwo-lynii inatyki rozwojowej literatury pociągał za sobą konieczność uchwy-łlpnwych tendencji rozwojowych we wszystkich trzech zespołach zadań Bwmliieiackich.

■htkic te dokonania - zwłaszcza teorię języka poetyckiego i funkcji este-l"/egółowe analizy języka poetyckiego, wprowadzenie do semantyki li-I, (nu tę struktury i znaku literackiego, a także sformułowanie podstaw ■joliigii historii literatury - uznać należy za najważniejsze osiągnięcia Bhmkiej Szkoła ta oficjalnie zakończyła swoją działalność w 1948 roku, Inni.ini.i języka poetyckiego kontynuowane były również w czasach po-■h • pi zedc wszystkim przez Romana Jakobsona’⁸.

n • funkcja poetycka

dwiatło dzienne ujrzał jeden z najsłynniejszych tekstów Romana I inni tytułem Poetyka w świetle językoznawstwa. Pytania o mechani-łhlłcam.i komunikatu językowego w dzieło sztuki nie uległy tutaj jed-i Utc/c/egółowione zostały natomiast odpowiedzi. Stojąc nadal na I miki ja poetycka musi być ujmowana na tle innych funkcji języ-

Vul".....Inki>nvwal w tym miejscu bardzo już szczegółowej analizy

411 na tir ..konstytutywnych czynników, charakterystycznych dla Hfńw mowy, dla każdego przypadku komunikacji językowej”³⁹. Pohl Muk.inmkiego, tak również dla Jakobsona bardzo ważne było glllU ujęi u specyfiki literatury w perspektywie komun ikacyj-“tiiiniiMiM pi /( / niego „konstytutywne czynniki”nie oznaczały już h o ni u u i katu, nadawcy i odbiorcy, lecz także rozmaite JPM¹ mające również znaczenie dla porozumiewania się nadaw-11111 e k u t, do którego odnosi się komunikat, kod wspólny dla Mun y 01,1 / kontakt - „fizyczny kanał i psychiczny związek mię-

11 mil...... ą". Wszystkie te czynniki wpływały na funkcje językowe,

H uli gała I11i.11 IOW nie/ n./mnożeniu obok znanych ze schematu

Ufni l i ■ " ........ .........jitzych liituch porzucił strukturulizm 1111 tv.ee/. nnuksi

■

I I r \i,i ni 1110,7/1 /,• • ,\>ktmu|w:| ulem, Wf*i\-r.tikhminiu ntu/y jff.yhi,

Najważniejsze osiągnięcia Szkoły Praskiej

Jakobsona Poetyka w świe le językoznawstwa

Konstytutywne czynniki komu nikacji językowej

Funkcje języki wg Jakobsoni