214,215

214

Teorie literatury XX W|

biologiczna mkcjonalna Mocja teorii itii*ovr.kicgo

- po trzecie, zasada oscy la ej i pomiędzy statyką a dyn 4 k ą znaczeniową (wyrażająca napięcia między odniesieniem 1 !•* czywistości każdej jednostki semantycznej użytej w zdaniu i zmianami czcnia wynikającymi z jej umieszczenia w określonym kontekście na |i| kład przesunięcia znaczeniowe w wyniku procesów metaforyzacji), Teoria literatury Mukarovskiego przybrała więc ostatecznie konsekwrd orientację funkcjonalną oraz scmiologiczną (właściwą dla pierwszej lazy t« ju strukturalizmu praskiego), a w późniejszym okresie zdecydowanie u kowala się w stronę semantyki dzieła literackiego. Ale nic tylko - badać skiego interesowały bowiem również socjologiczne aspekty literatury oraH spektywa komunikacyjna. W tym pierwszym wypadku najważniejsze ul opisanie społecznych uwarunkowań twórczości literackiej (norm i środka tystycznych), a także społecznych okoliczności odbioru literatury. W dni analiza struktury dzieła sztuki w aspekcie aktu komunikacji, badanie funkc jl wcncji komunikacyjnych oraz opis układów norm wspólnych dla nadawców biorców literatury (kodów).

Oswajanie historii

tforotycznc iilołogiano uwy historii

litOMlury

dic/kl kon-K|.i historii literatury

Strukturaliści prascy nie zajmowali się jednak tylko poszukiwaniem odpc na pytanie o specyfikę języka poetyckiego czy też analizą struktur lili i Bardzo ważny nurt ich badań dotyczył również teoretycznych i mctc nych podstaw dla historii literatury. Już formaliści rosyjscy (Szkłowski, I baum, a zwłaszcza Tynianow) próbowali wyizolować proces historyc/n ki z historii ogólnej i określić reguły jego wewnętrznych przemian. Poili dzieli ów proces strukturaliści prascy - Mukarovsky, a przede wszyit' Vodićka - a więc także i oni podjęli próbę opisania rozwoju history* /i ranny jako przemian struktur estetycznych, starając się jednocześnie pi sobą w tym wypadku synchroniczny i diachroniczny punkt widzenia. W wic O języku poetyckim Mukarovsky badał na przykład zmienność bisior zyka poetyckiego w relacji do zmian zachodzących w języku narodowy« lei Vodićka w rozprawie pod tytułem Historia literatury. Jej problemy i (1942) formułował już bardzo dojrzały projekt naukowy - podstawy 1 nc i metodologiczne dla badań historycznoliterackich¹⁷. Dzieło litem li ło uznane przez niego za dynamiczną część składową procesu rozwoj teratury. Postulowana tutaj koncepcja historii literatury zawierała trzy wowc zespoły zadań:

- pierwszy: wyznaczony przez obiektywne istnienie dzieł literacki* li 1 cych szereg historyczny obejmujący badanie i m m a n c n t n c g •» woj u struktury literackiej, niezależnie od autorów i odbiorców;

/.uh. I' V<xlifku. Hntorin literatury fejprnMrmy i rjn/twia, |w:] Iłorui b,uhn\ litttiblfm flhiniu/, ofi >if. 1 j .«/ 1

215

uiukniralizm (I)

•lingi zajmujący się badaniem genezy (rekonstrukcją stosunków między •Itfirłem literackim a rzeczywistością historyczną, wpływem struktur pożalili i .ii kich), a także określaniem napięć między literackim zamiarem pisa-f?a .1 współczesną strukturą literacką;

km i będący analizą recepcji (a więc uwzględniający badanie publicz-|||n'-< t literackiej, norm odbioru, zmian wartości literackich i żywotności %|rl w procesie historycznym).

•Im zamiar opisania i objaśnienia całości historycznoliterackich oraz stwo-[tyiilcmatyki rozwojowej literatury pociągał za sobą konieczność uchwy-lipowych tendencji rozwojowych we wszystkich trzech zespołach zadań lltti diter.ickich.

ii ic te dokonania - zwłaszcza teorię języka poetyckiego i funkcji estety* /i gółowc analizy języka poetyckiego, wprowadzenie do semantyki liii, trmię struktury i znaku literackiego, a także sformułowanie podstaw |mI*'logii historii literatury - uznać należy za najważniejsze osiągnięcia iNn-ikicj. Szkoła ta oficjalnie zakończyła swoją działalność w 1948 roku, b.i.lama języka poetyckiego kontynuowane były również w czasach po-|h przede wszystkim przez Romana Jakobsona*’.

111 funkcja poetycka

ku iwiatło dzienne ujrzał jeden z najsłynniejszych tekstów Romana p> ul tytułem Poetyka w świetle językoznawstwa. Pytania o mcchani-lult .1111.1 komunikatu językowego w dzieło sztuki nic uległy tutaj jed-thzczcgółowionc zostały natomiast odpowiedzi. Stojąc nadal na it funkcja poetycka musi być ujmowana na tle innych funkcji języ-mI' "h dokonywał w tym miejscu bardzo już szczegółowej analizy ji nu tle „konstytutywnych czynników, charakterystycznych dla aktów mowy, dla każdego przypadku komunikacji językowej"¹’. Po-• II • M'il irov>kiego, tak również dla Jakobsona bardzo ważne było ■U ujęt i« p<. \ tiki literatury w perspektywie komun i kacyj-Huimi.mi pi zez niego „konstytutywne czynniki" nic oznaczały już |d 111 u n 11. .11 u, nadawcy i odbiorcy, lecz także rozmaite 11 vc mii .\cc również znaczenie dla porozumiewania się nadaw-kontekst, do którego odnosi się komunikat, k o d wspólny dla ./kontakt ..fizyczny kanał i psychiczny związek mię-o.lblon ą , Wszystkie tc czynniki wpływały na funkcje językowe, ul* gala tutaj również rozmnożeniu - obok znanych ze schematu

|t|l IMiniDlMt w |>óinlcj*7.ych lalach porzucił struklurali/.m nu rzec/ maikowi, Wt J* |tl holfllt tfrykornMuifioti, |w | ulem, IVfoszukiuwniu nłoty /fryhi.

Najważniejsze osiągnięcia Szkoły Praskiej

Jakobsona Poetyka w iwte te językoznawstwa

Konstytutywne czynniki komu nikacji językowej

Funkcje język, wg Jakobsom

•I*