254,255

254

Teorie literatury XX wlt lt

Tekst kultury logicznej teorii kultury została też sformułowana definicja tekstu kultury. /o«M on zdefiniowany jako układ znaków posiadający poza znaczeniem językowym (lii znaczeniem wynikającym z innego systemu semiotycznego) także dodatkowi /i|l czenie w kulturowym systemie semiotycznym. Był to więc właściwie wszelki i dzaj informacji o charakterze znakowym, pełniący funkcję kulturową (na przvM| zachowania, moda, reklama, style życia itp.)⁴⁶.

Pansemiotyzm Cechą charakterystyczną dla teorii szkoły tartuskiej stał się swoisty pan u niH tyzm, odkrywany na różnych poziomach żyda społecznego i praktyk artysty nych. Ostatnim ogniwem na tej drodze okazało się nawet uznanie człowieku I twór znakowy prowadzące do sformułowania najogólniejszych zasad tak zwflfl personologii (czyli nauki badającej znaki i teksty zachowań ludzku a następnie zbudowanie na tej podstawie ogólnej charakterystyki typów I gd Personologia antropologicznych. Punktem wyjścia do tak rozumianej charakterystyki pn nologicznej stała się semiotyczność zachowania ludzkiego, | a >||d wana na przykład jako wytwarzanie tekstu zachowania, który w relacji di ■ lid go tekstu jawi się w formie znakowej (model generatywny). Inną możliw było nadawanie sensu zjawiskom rzeczywistości poprzez potraktowanie /« wań człowieka jak znaków (model analityczny). Na dalszym etapie badtu / chowań przeprowadzali bardziej szczegółowe klasyfikacje personologii zng różniając na przykład dwa typy osobowości - dokonującej uznakowienia i wistości (typ semiotyzujący) lub unikającej takich praktyk (typ desemiotygfl — a także określając rodzaje semiotyzacji percepcji świata i dzieląc ją mt ■ wania konceptualne (wartościowanie sytuacji realnych) oraz zachowania fj| ne (stwarzanie sytuacji idealnych)⁴⁷. Niewątpliwie interesujące analizy bfl tartuskich doszły w ten sposób do skrajnej formalizacji, w ramach której VB ko - nawet pojedynczy gest człowieka - mogło zostać przyporządkowano / temu nadającego mu ściśle określone znaczenie.Ten punkt widzenia miiil nież zdecydowanie polityczne implikacje.

Eco: semiotyka i interpretacja

Umberto Eco, wybitny włoski teoretyk i eseista, a także pisarz, rozpoaRU Eco o estetyce ją karierę naukową w latach pięćdziesiątych od badań nad estetyką śf ilnltl średniowiecznej _ną, w szczególności nad zagadnieniami piękna w dziele św. Tomasza / Al Na tyle jednak przysłużył się on propagowaniu semiotyki jako dym ypllin demickiej i wcielaniu w życie jej metod, że warto przypomnieć także Ih tów z jego życiorysu naukowego - początkowo jako semiologa-fitt ukllJ a następnie semiotyka korzystającego w swoich analizach przede z koncepcji Peircea. ¹

255

Nnnilntyka

ii Akwinaty dostrzegał badacz ślady myśli strukturalistycznej, a nawet przy-)ł lim wręcz odkrycie modelu strukturalistycznego⁴¹. Zdaniem Eco bowiem, Mutniić w optyce scholastycznej skonstruowana była analogicznie do sys-|lnik.iiii alistycznego — podobnie jak system strukturalistyczny był struktu-1&1W;im.| z elementów dających się określić wyłącznie poprzez różnice dzie-iiiI innych elementów, tak i jej budowa miała również charakter relacyjny Jti Iii u relacje między formami substancjalnymi)⁴". Dalsze dywagacje pro-|E« o <ł<) odkrycia kolejnych podobieństw między scholastyką i struktu-JD - oliydwie koncepcje wypracowywały na przykład uniwersalną logikę nwuly opis rzeczywistości za pomocą opozycji binarnych. I nawet jeśli obmTwacje uczonego za nieco przesadzone, to już wówczas widać było pet tutek, w którym podążał przez następne lata - najpierw był to oczy-łUkluializm, fascynacji którym uległ Eco w latach sześćdziesiątych, doli w nim z jednej strony antidotum na mało już wówczas nośny idealizm Jłii Ib ncdctta Crocego, z drugiej zaś - na marksizm, dość mocno toru-Tjlfogę na włoskim forum humanistycznym. Później jednak zaintereso-o | > i . ( mieściły się w stronę semiologii strukturalnej, a następnie -m'iiin 'łyki, za pomocą której badał już nie tylko literaturę, lecz także in-y makowe, w szczególności zaś zjawiska kultury masowej. Na końcu Jllla/la ię zorientowana semiotycznie teoria interpretacji.

Ittkii ukazała się pierwsza i najsłynniejsza zapewne książka semiotycz-wl ' itiklego pod tytułem La strutłura assente (Nieobecna struktura)⁵°, po-P J^e formę dclcontenuto (Formy treści), opublikowana w 1971 roku, muniot ii a generale (Traktat semiotyczny) z 1975 roku⁵¹ czy wreszcie olulhina (Semiologia żyda codziennego), wydawana w latach 1973-mfiHiotica e filosofia del linguaggio (Semiotyka i filozofia języka) ' l a i.ynacja Eco kulturą masową - filmem, komiksem, powieścią v fantastyczną - i poważne podejście do roli, jaką odgrywają one Iii k; wizji świata współczesnego człowieka skierowały jego po-Hlnnn, analizy semiotycznej i możliwości jej wykorzystania do opi-

dul wyra/ w drugim wydaniu swojej rozprawy doktorskiej IIproblemu este-, Milano 1970. W szczególności w dołączonej do tego wydania jMWIiiiil juz bardzo wyraźnie poglądy teoretyczne.

"syk p"l l i A Wcinsbcrga, początkowo pt. Pejzaż semiotyczny. Warszawa hi, iiipleliia), ii.i'.i(_lpnn- na ((odstawie wydania z 1991 r.jako: Nieobecnastruk-Wi'iii',1" i/ I’ liravo, Warszawa 1996.

Htiiilnly Juk dotąd przełożone na język polski. Trattato... okazał się najpełniej-lenni rmiotyczncj.

I ■■ M.i | I I j • 111. w.ka 1 I’ Salwa, Warszawa I 99I1 jpMiiiiu nu język polski w całości, natomiast tekst Tryb symboliczny zawarły w/I/zm/hm \ \ wieku. Antologia, wybór, oprać. A. Burzyńska, M.P. Marków |¹in(i pin lind/j właśnie z Semiotica e filosofia del linguaggio - przedruk za: Hm ów,(Al, wybór M.I¹ Markowski, M. Woźniak, tłum. M, Woźniak, Kruków

„Strukturi św. Tomai z Akwinu

Strukturi styczne p Eco

Początnl,

Nieobecr

strukturi

Kultura

masowa

tmt

1

^ł Nn temat koncepcji kultury w teorii szkoły tartuskiej zola. zwłaszcza J. ł.otuian, II I )i| ski, O semiotycznym mechanizmie kultury, |w: | Semiotyka kultury, of>. cif,

Zoli. zwłaszcza A.M. 1'iatigorski, li. I )s|>ieimki. 1’erwno/o^ia i lemiutyka, ..T eksty' i ul