513

504 Rośliny ze stanowisk naturalnych

znanych nam czarnych rożków. Kłos zaatakowany przez sporysz daje zwykle nieco drobniejsze ziarno, lecz najbardziej groźne jest to, że sporysz jest silnie działającą trucizną i zmielony razem z ziarnem na mąkę lub śrutę powoduje zatrucie ludzi lub zwierząt. Obecnie z rozwojem agrotech-niki sporysz spotykany jest raczej sporadycznie; silniej występuje w lata wilgotne i dżdżyste, lecz nie tak masowo, jak kiedyś.

Rys. 147. Sporysz na życie (Clavi~ ceps purpurea)

Dlatego też za granicą, a od niedawna i w Polsce, zajęto się sztuczną uprawą sporyszu. Otrzymywanymi na drodze selekcji, specjalnie produktywnymi rasami buławinki czerwonej, zakaża się pola żyta, przeznaczone do tego celu. Pierwsze poważniejsze próby w tym kierunku przeprowadzał u nas prof. Muszyński. Obecnie zagadnienie sztucznej uprawy sporyszu' znalazło rozwiązanie w pracach PINLSR w Poznaniu, gdzie wyhodowano cenne szczepy grzyba i zmechanizowano sposób zakażania żyta. Wysiłki zmierzające do otrzymywania alkaloidów w sporyszu w saprofitycznej hodowli grzyba (bez fazy pasożytniczej na rosnącym życie), podejmowane tu i ówdzie w świecie, nie rokują zbyt szybko rezultatów, mogących mieć zastosowanie w skali przemysłowej.

Surowiec. Sporysz — Secale cornutum. Są to prze-trwalniki buławinki czerwonej zebrane z kłosów żyta — Secale cornutum FP III. Przetrwalniki są wydłużone, lekko wygięte lub proste, walcowate lub trójgraniaste. Powierzchnia ciemnofioletowa, prawie czarna, czasem spękana. Przełom jest białawy. Surowiec ma smak oleisty, słodkawy; zapach grzybowy. Zawiera liczne i cenne alkaloidy, z których najważniejsze są: ergotoksyną, ergotamina, ergometryna. Poza alkaloidami występują w sporyszu czynne aminy: tyramina, histamina, cholina, betaina i inne, prócz tego barwniki. Surowiec nie może być połamany lub pokruszony, zleżały i zjeł-czały o przełomie barwy żółtej lub brunatnej. Namoczony w wodzie nie może wydzielać zapachu śledzi. Wilgotność — najwyżej 8%. Zapotrzebowanie bardzo duże. Surowiec należy przechowywać nad środkami odciągającymi wodę, np. nad chlorkiem wapnia.

Zastosowanie. Jest to najcenniejszy i poszukiwany lek przeciwkrwo-toczny, stosowany w chorobach kobiecych.. Pewne wyciągi ze sporyszu stosuje się również przy migrenie. Ze względu na dużą toksyczność surowca stosować go można tylko z przepisu lekarza.

Zbiór. Sporysz ze stanu naturalnego należy zbierać nie niszcząc żyta. Na podstawie wyników otrzymanych w Zakładzie Farmacji Stosowanej Akademii Medycznej w Krakowie stwierdzono, że zarówno sporysz zbierany przed dojrzeniem żyta, jak i po żniwach zawiera odpowiednią ilość