CCF20090212010

Rozdział 2

DZIEDZICTWO BIOLOGICZNE I KULTUROWE

Nie ma przecież nic dziwnego w tym, że produkt danego procesu przyczynia się do dalszego rozwoju tego procesu,

a nawet staje się jego kluczowym czynnikiem.

George Herbert Me ad¹

Cały świat organiczny podlega ewolucji w drodze doboru naturalnego. Najważniejszym elementem tego procesu jest dziedziczność biologiczna, dzięki której organizm otrzymuje podstawowy Bauplan swoich przodków, łącznie z jego konsekwencjami dla funkcjonowania percepcyjnego, behawioralnego i poznawczego. Jednak w przypadku wszystkich gatunków ssaków, także naczelnych, większość procesu ontogenezy, podczas którego realizuje się ów Bauplan, następuje w warunkach interakcji rozwijającego się organizmu z jego otoczeniem. Względnie długi okres niedojrzałości, podczas którego zachodzi ta interakcja, jest oczywiście bardzo ryzykowną strategią życiową, oznacza bowiem, że przez jakiś czas potomstwo jest całkowicie zależne od jednego lub obojga rodziców, jeśli chodzi o pokarm łub ochronę. Długi okres niedojrzałości umożliwia jednak ścieżki rozwoju, które zawierają znaczny udział indywidualnego uczenia się i poznawania, co wynagradza niedogodności, dając w efekcie bardziej plastyczną adaptację behawioralną i poznawczą. Taka adaptacja dotyczy szczególnie tych organizmów, które zajmują zróżnicowane nisze środowiskowe lub których środowisko ulega gwałtownym zmianom (Bruner, 1972),

Wśród niektórych gatunków zwierząt rozwijający się organizm indywidualnie zdobywa informację nie tylko ze środowiska fizycznego, ale także ze środowiska społecznego - albo z tych aspektów środowiska społecznego, które zostały w istotny sposób zmodyfikowane przez innych członków gatunku. Na przykład, jak wspomnieliśmy wcześniej, niektóre gatunki ptaków uczą się śpiewu właściwego dla swego gatunku dzięki temu, że słuchają swoich rodziców, natomiast niektóre gatunki owadów znajdują pożywienie już w pierwszych chwilach swego życia w środowisku zewnętrznym, gdyż instynktownie wiedzą, jak podążać za śladami feromonów pozostawionymi przez innych członków gatunku (Mundinger, 1980; Heyes i Galef, 1996). Proces ten nazywany jest przez wielu biologów ewolucyjnych szeroko rozumianym terminem transmisji kulturowej czy dziedziczeniem kulturowym, a w jego wyniku powstają tradycje kulturowe. Ostatnio zauważono znaczenie transmisji kulturowej u wielu gatunków zwierząt, co doprowadziło do sformułowania Teorii Podwójnego Dziedziczenia. Według niej dojrzałe fenotypy wielu gatunków zależne są zarówno od tego, co dziedziczą od swych przodków w sensie biologicznym, jak i od tego, co dziedziczą kulturowo (Boyd i Richerson, 1985; Durham, 1991).

Gatunek ludzki jest oczywiście typowym gatunkiem, wobec którego można zastosować Teorię Podwójnego Dziedziczenia, gdyż normalny rozwój człowieka w sposób zasadniczy zależy zarówno od dziedziczenia biologicznego, jak i kulturowego. Chciałbym tu bronić twierdzenia, że w przypadku zdolności poznawczych dziedzictwo biologiczne człowieka jest bardzo podobne do wyposażenia innych naczelnych. Jedyną istotną różnicą jest to, że ludzie głębiej utożsamiają się z członkami swojego gatunku niż inne naczelne. Identyfikacja ta nie jest niczym tajemniczym, jest procesem, dzięki któremu dziecko rozumie, że inne osoby są istotami podobnymi do niego - w odróżnieniu od, na

23

1

George H. Mead, Umysł, osobowość, społeczeństwo, przeł. Zofia Wolińska, PWN, Warszawa 1975.