CCF20100206082

Cytologia i Histologia

Swoistą (odróżniającą) cecha serca jest zdolność do samoistnych, rytmicznych skurczów nawet po zniszczeniu połączeń nerwowych. Możliwe to jest dzięki obecności układu przewodzącego serca. Zbudowany jest on z komórek nazywanych włóknami Purkinjego, które zawierają nieliczne, obwodowo ułożone miofibryle. Ich unikalną cechą jest zdolność do okresowego tworzenia i przewodzenia bodźców skurczowych, które rozprzestrzeniają się po całym mięśniu sercowym. Oznacza to, że układ ten spełnia funkcję swoistego „rozrusznika” serca zachowując się jak periodycznie rozładowujący się kondensator. Można to wytłumaczyć dużą czułością na stężenie jonów Ca²⁺ (por. CZĘŚĆ: ANATOMIA I..., ROZDZ: 6). Układ przewodzący serca zapewniający automatyzm pracy tego organu występuje u wszystkich kręgowców (por. CZEŚĆ: PODR. KJL. II, ROZDZ: 17—28), lecz poza bezżuchw'owcami jego działanie modyfikowane jest przez układ nerwowy.

4.3.3. Gładka

Ten typ tkanki mięśniowej występuje u wszystkich zwierząt trójwarstwowych. U kręgowców nie spełnia funkcji lokomotorycznych, współtworzy zaś ściany narządów wewnętrznych (przewodu pokarmowego, naczyń krwionośnych i limfatycznych, narządów moczo-płciowych, w skórze i przewodach wyprowadzających dużych gruczołów'). Zapewnia im w ten sposób elastyczność, w ograniczonym stopniu ruch, np. pcrystaltyczny (robaczkowaty) jelit oraz możliwość zmiany światła przekroju, np. w naczyniach krwionośnych. U płazińców, obleńców i pierścienic tkanka tego typu tworzy wór powłokowo-mięśniowy, spełnia więc funkcje lokomotoryczne. Ponieważ zwierzęta te nie posiadają także odnóży stawowych trudno byłoby oczekiwać, że będą osiągać znaczne przyspieszenia, ale oczywiście nie jest to im potrzebne. We wszystkich opisanych „zastosowaniach” szybkość i precyzja skurczu nia są wymagane, a mogłyby być szkodliwe. Znacznie ważniejsza jest odporność na znużenie, czyli zdolność do pozostawania w długotrwałym skurczu.

Tkanka ta rozwija się z mezenchymy (w szkolnym uproszczeniu z mezodermy) i zbudowana jest z jednojądrowych wTzecionowatych komórek (miocytów; por. Ryc. 48).

Średnica komórek jest niewielka i w^raha się u kręgowców' w granicach 5—10 pm. długość w ścianach naczyń tętniczych dochodzi do 20 pm, natomiast w macicy ciężarnej samicy dużych ssaków do 600 urn. Centralną część włókna mięśniowego zajmuje stosunkowa niewielkie, cylindryczne jądro, sarkoplazmę wypełniają liczne miofibryle, jednak ilość białek kurczliwych jest prawie 10x mniejsza niż we włóknach poprzecznie prążkowanych. W skład włókienek kurczliwych wchodzi zarówno aktyna jak i miozyna, ale filamentów cienkich jest 15x więcej niż grubych. Ponadto ułożenie „minipałeczek” jest nieregularne (trudno powiedzieć jakie, w każdym razie na przekroju na pewno nie heksagonalne). Nie można wykazać obecności oddzielnych obszarów anizotropowych i izotropowych tworzących sarkomery — na całej długości miofibryla jest jednorodna, konkretnie — dwójłomna. Jeżeli dodamy do tego fakt, iż ułożenie włókienek kurczliwych jest w komórce mięśnia gładkiego nieregularne, to z pewnością nie będzie ono wykazywało poprzecznego prążkowania. Wyniki badań są w tym względzie niejednoznaczne, niektórzy' badacze twierdzą, że w sarkocytach gładkich wcale nie ma miofibryli, a jedynie dość przypadkowo rozrzucone fila-menty. Słuszniejszy jednak wydaje się pogląd, że miofibryle są po prostu cieńsze i nie tworzą dużych pęczków, a jedynie niewielkie ich wiązki tworzą delikatną, przestrzenną sieć w komórce. Miejsca gdzie miofibryle krzyżują się (najprawdopodobniej łączą) nazwano ciałkami gęstymi (por. Ryc. 48).