IMG 60

46 Polityka gospodarcza

Ustrój demokratyczny

Państwo o ustroju demokratycznym (z greki: demokratia oznacza ..rządy ludu") to takie, którego ustrój polityczny cechują następujące zna-

miona:

|. Źródło niezbywalnej i niepodzielnej władzy do podejmowania decyzji i ostatecznych rozstrzygnięć w sprawach ważnych dla państwa stanowi wola większości obywateli, przy respektowaniu praw mniejszości. Naród może tę władzę sprawować w sposób pośredni, czyli wybierając w wolnych i demokratycznych wyborach powszechnych organy państwowe takie jak parlament, bądź w sposób bezpośredni, np. poprzez udział w referendach. Obierani przez naród przedstawiciele władzy działają pod jego kontrolą za pośrednictwem wyspecjalizowanych instytucji kontroli władzy mających w założeniu zapobiegać jej nadużyciom.

2.    Sfera polityki, w tym zwłaszcza możność wybierania na stanowiska publiczne i swoboda ubiegania się o te stanowiska, jest dostępna dla wszystkich obywateli bez ograniczeń wynikających ze względów klasowych, rasowych, majątkowych, religijnych - jedynie z wyłączeniem osób pozbawionych wyrokiem sądowym praw publicznych.

3.    Respektowana jest wolność przekonań i wypowiedzi.

4.    Prawa obywatelskie podlegają instytucjonalnej ochronie, wyrażającej się w stwarzaniu formalnych zabezpieczeń obywateli przed nadmierną i nieuzasadnioną ingerencją władzy w ich sprawy prywatne oraz prawo własności prywatnej. Prawo musi być wymierzane w ten sam sposób

szystkim obywatelom, a organy państwowe muszą być bezstronne.

5. Urzędnicy wybierani w wyborach powszechnych nie natrafiają na

ecydowaną opozycję ze strony urzędników mianowanych i dzięki temu mogą sprawować swoją konstytucyjną władzę.

6. Decyzje polityczne muszą zapadać samorządnie (suwerennie), tzn. niezależnie od nacisków innych, potężniejszych systemów politycznych.

Demokracja umożliwia konkurencję i zapewnia równowagę między różnymi interesami i wartościami. Takiej konkurencji towarzyszyć musi współpraca i współdziałanie w ramach partii politycznych, stowarzyszeń i rozmaitych niezależnych od państwa grup. Zorganizowane w taki sposób społeczeństwo obywatelskie ogranicza rządzących, a zarazem tworzy w stosunkach obywateli z państwem szczebel pośredni. Na tym właśnie szczeblu, w ramach organizacji wspólnoty, rozwiązuje się konflikty i do-

Rozdział 2. Uwarunkowania polityki gospodarczej

47

konuje regulacji zachowań członków, bez odwoływania się do przymusu¹.

Demokracja obok szeregu oczywistych zalet ma też swoje cechy¹ ujemne: nie musi być ona bardziej efektywna ekonomicznie od innych ustrojów i nie zawsze jest bardziej od nich skuteczna, np. z reguły cechuje ją powolność decydowania i relatywnie wysokie koszty społeczne. Stosowanie reguł demokracji nie oznacza też automatycznie większego porządku ani stabilności, szczególnej wolności ekonomicznej czy nawet politycznej. Pewne jest tylko, żc w demokracji powstają instytucje polityczne dążące w pokojowym współzawodnictwie do tworzenia rządów i do wpływania na politykę dzięki uregulowanym procedurom. Instytucje te kanalizują konflikty społeczne i ekonomiczne, a dzięki powiązaniom ze społeczeństwem obywatelskim reprezentują swoich członków i nakłaniają ich do współdziałania.

Ustrój autorytarny

Państwo o autorytarnym ustroju politycznym cechuje się ograniczonym pluralizmem politycznym, nie pozwalającym na powstanie społeczeństwa obywatelskiego. Obywatele zazwyczaj nielicznie uczestniczą w organizacjach społecznych, a jednostka ludzka musi się bezwzględnie podporządkować organom państwowym. Elita rządząca jest dość heterogeniczna, a władza koncentruje się w ręku przywódcy i jego najbliższego otoczenia. Przywódca posiada szereg osobistych prerogatyw, które dają mu realny wpływ na politykę państwa. Uwidacznia się to w rządzeniu wykonywanym głównie za pomocą rozkazów, nakazów oraz sankcji karnych. Ważną cechą ustrojów autorytarnych jest to, że nie istnieje w nich wiodąca ideologia, czyli pewien dopracowany i racjonalnie usystematyzowany system myślowy, zawierający elementy utopii. System autorytarny znajduje się najczęściej w stadium przedidcologicznym. Dużą rolę w takim systemie odgrywa kontrolująca społeczeństwo policja. Czasami w takim państwie władzę sprawuje wojsko. Do pozostałych, typowych znamion autorytaryzmu należy zaliczyć:

1

Szerzej R. Balicki: Ustroje państw współczesnych. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Wrocław 2003; E. Gdulewicz, W. Kręcisz, W. Orłowski. W. Skizydlcu W. Zakrzewski: Ustroje państw współczesnych. UMCS, Lublin 1997.