IMG 64

54 Polityka gospodarcza

— preferowanie narzędzi polityki fiskalnej,

- orientację oddziaływań gospodarczych państwa w krótkim horyzoncie okresowym.

Istotnym elementem polityki gospodarczej wynikającym z tej koncepcji są inwestycje publiczne. Źródłem finansowania tych inwestycji stał się w praktyce dług publiczny, gdyż typowe dochody państwa są z reguły dla realizacji takich zamierzeń niewystarczające. Wzrost trudnego do spłaty zadłużenia oraz narastające tendencje inflacyjne stanowiły jednak negatywną stronę regulacji gospodarki i zmusiły do poszukiwania nowych sposobów ingerencji, które ograniczałyby do minimum działania administracji państwowej.

W latach czterdziestych w USA wykrystalizowała się koncepcja tzw. stabilizatorów koniunktury, czyli szczególnych środków polityki fiskalnej państwa, których uruchomienie nie wymaga decyzji rządu oraz następuje niezależnie od świadomości potrzeby integracji. Działanie stabilizatorów koniunktury ma charakter antycykliczny, a istota tych instrumentów polega na tym, że określone elementy dochodów i wydatków publicznych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej w kierunku wyzwalania przeciwstawnych impulsów wobec wahań popytu. Automatyczny charakter tych reakcji oznacza, że nie są one wynikiem wcześniejszych decyzji, a tym samym nic podlegają procesom opóźniającym. Ich działanie wynika z właściwej niektórym typom podatków i wydatków państwa wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego oraz bezrobocia. Automatyczne stabilizatory koniunktury mają również wady, które częściowo podważają ich istotę działania. Najważniejszą jest mechaniczny charakter reakcji na zmiany popytu. Hamują bowiem każdy wzrost popytu, nic tylko wywołany czynnikami koniunkturalnymi, lecz również mieszczący się w granicach stabilnego, dynamicznego wzrostu gospodarczego¹.

Do typowych stabilizatorów koniunktury należą:

- podatki od dochodów indywidualnych, spółek akcyjnych oraz podatki pośrednie;

- ubezpieczenia, w szczególności na wypadek bezrobocia;

- programy pomocy, zwłaszcza stabilizujące ceny produktów rolnych.

W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku nastąpił spadek popularności keynesizmu, wynikający % teoretycznej niemożności wyjaśnienia przez tę koncepcję fenomenu jednoczesnej in-' Alicji i wzrostu bezrobocia obserwowanego w wielu krajach. Według teorii Keynesa takie zdarzenie nic mogło mieć miejsca, gdyż zakładała ona tłumienie podaży dóbr w okresie niskiego bezrobocia i wysokiej inflacji oraz pobudzanie podaży w okresie wysokiego bezrobocia i niskiej inflacji. Przedstawioną sytuację potrafili natomiast objaśnić mone-taryści, z M. Friedmanem na czele, którzy uzasadniali, że inflacja i deflacja to zjawiska monetarne, nic związane ze wzrostem lub spadkiem popytu’.

Obecnie interwencjonizm państwowy polegający na stabilizacji koniunktury gospodarczej pojmowanej jako polityka przeciwdziałania okresowym fluktuacjom poziomu aktywności w gospodarce jest wciąż stosowany w większym lub mniejszym stopniu we wszystkich krajach na święcie, przy czym wśród państw kapitalistycznych generalnie szerszy jest zakres interwencjonizmu w krajach wysoko rozwiniętych¹⁰. Ponadto wydatki publiczne, które można uznać za bezpośredni przejaw interwencjonizmu, wynosząw państwach członkowskich linii Europejskiej średnio 47% produktu krajowego brutto, w tym w Szwecji i w Danii ponad 60%. Praktycznie we wszystkich krajach poziom wydatków publicznych wykazuje od wielu lat tendencję wzrostową, co tłumaczy się m.in. rozwojem gospodarki i postępem cywilizacyjnym (zwiększanie się potrzeb oświatowych, w zakresie ochrony zdrowia, środowiska itp.) oraz rosnącymi kosztami usług sck(orapublicznego,wktórymalokacjaniejestwcryflkowanaekonomicznic i ma charakter administracyjny (polityczny)". ²

A. Żabiński: Wykorzystanie dyskrecjonalnych narzędzi polityki fiskalnej w procesie stabilizacji koniunktury gospodarczej. W: Polityka gospodarcza państwa. Red. ‘O. Kopycinska, Wydawnictwo Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007, s. 171.

Monclaryzm, odnosząc się w swej istocie do ilościowej teorii pieniądza (głoszącej, że wartość pieniądza jest odwrotnie proporcjonalna, a poziom ccn wprost proporcjonalny do ilości pieniądza w obiegu), jest współczesną kontynuacją XVl-wiccznego merkantylizmu. Merkanlyliści za źródło bogactwa narodowego i siły państwa uznawali ilość posiadanego kruszcu metali szlachetnych, który umożliwiał inwestowanie i ułatwiał obrót gospodarczy. Źródłem dopływu kruszcu miało być dodatnie saldo bilansu handlowego z zagranicą - dlatego postulując rozwój handlu kładli nacisk na wzrost eksportu produktów przemysłowych, a ograniczanie ich importu poprzez system zakazów lub cła.

" Szerzej Ch. Hampdcn-Tumer, A. Trompenaars: Siedem kultur kapitalizmu. Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003.

¹¹ Regulowana gospodarka rynkowa: wybór materiałów do studiowania polityki gospodarczej. Red. U. Kalina-Prasznic. Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2003, s. 38.