K �jna DIALEKTY POLSKIE78985

183

jego zapisania, wskutek czego za typowy wariant, przy pomocy którego realizuje się średniootwarty zaokrąglony fonem [o], można uznać głoskę pośrednią między e i o. znaczoną tu przez o lub przez e. W gwarach, które wymieniły a ^ o (zol), s. 173) i 4 ^ d ^ o (zob. s. 192) oraz 'e ^ 'y (zob. s. 176) mogło dojść do sfonologizowania się o. Gdy bowiem w wyniku wymienionych procesów w poszczególnych gwarach małopolskich wytworzyły się nie tylko opozycje byde : bycie, pye : pec oraz dobro (-aja) : dobra (nom. pL) : z dobro 'z dobrą’, ale także to samo : te same : ta sama : s to sarno) drobno : drobne : drobno : z drobno) ćiyo : eiye : ś ćiyo; mano : maue:

: mano, doszło w nich dzięki temu do wytworzenia się odrębnych fonemów [y] oraz [ó], które wraz z innymi fonemami samogłoskowymi w miejsce dawnego, opartego na opozycji pluska : zaokrąglona systemu dwuklasowe-go, utworzyły nowy system trzyklasowy:

i y u

e b o

W systemie tym poza maksymalnie otwartym [a] były po trzy fonemy samogłoskowe stopnia średniootwartego i wąskoot,wartego. W tej sytuacji do nadania odrębnej barwy dźwięku każdemu z trzech fonemów stopnia średniootwartego i każdemu z trzech fonemów stopnia wąskoot wartego nic wystarczała ani sarna binarna opozycja spłaszczenia/zaokrąglenia warg, ani sama opozycja wysunięcia/cofnięcia języka, ani samo przeciwstawienie plaska przednia : zaokrąglona tylna, lecz z pomocą musiała przyjść odrębna od ostatnio wymienionych kombinacja udziału warg i położenia języka w tylnych niezaokrąglonych [y] [ó]. W związku z tym redundantna dotąd cecha przedniego/tylnego położenia języka fonologizuje się, staje się cechą dystynktywną i łącznie z właściwością udziału warg decyduje o odrębności akustycznej tylnych niezaokrąglonych fonemów [y] [o]. W tym systemie oprócz dwóch skrajnych klas barwy dźwięku (Trnb 89), to znaczy: I klasy fonemów przednich płaskich [i] [e] oraz II klasy foTiemów tylnych zaokrąglonych [u] [o] występuje jeszcze trzecia, pośrednia klasa fonemów tylnych niezaokrąglonych: [y] [oj. Te fonemy można by też uważać za przednie zaokrąglone [y] [ej (Dlus). 2sie przeszkadza temu nazwanie wielkopolskiego [y], realizowanego przez y lob yi (zob. s. 151), fonemem zwężonym płaskim, ponieważ tak sformułowana jego cecha dystynktywną wynika nie z właściwości artykulacyjnych. lecz z opozycji binarnej do zwężonego zaokrąglonego [ó], realizowanego przez Wit (zob. s. 188).

Przez kombinację tylnego położenia języka z brakiem zaokrąglenia fonem [ó] wyróżnia się barwą dźwięku od przedniego spłaszczonego [e] oraz od tylnego zaokrąglonego [o], Dzięld tym samym cechom fonolo-gicznym barwa dźwięku [y] wyróżnia się od [i] oraz od [u]: