SAM)21

acjent ar obniżonym nastrojem

Kliniczna

Podane poniżej pytania mogą pomóc w wykryciu najważniejszych objawów depresji:

•    Czy ostatnio nastrój był pogodny, czy raczej smutny i przygnębiony?

•    Czy rzeczy, które dotąd sprawiały przyjemność, przestały cieszyć?

poją w i aj ą się w epizodzie ciężkiej depresji {.epizod depresyjny z objawami psychotyczny-"•O. ^a w schizofrenii często występują objaw; depresyjne. Szczegółowo zaburzenie schizo-afektywne omówiono w rozdz. 4.

Depresja wtórna do innych zaburzeń psychicznych, chorób somatycznych lub używania substancji psychoaktywnych Wcześniej opisane zaburzenia nastroju należą do zaburzeń pierwotnych. Jednakże objawy depresyjne nie są swoiste i mogą się pojawiać wtórnie w następstwie wielu różnych schorzeń, będących schorzeniami podstawowymi, _np. w schizofrenii, zaburzeniu lękowym, zaburzeniu osobowośd, zaburzeniu odżywiania się lub otepicruu. Również w tych przypadki objawy depresyjne mogą spełniać kryte-toizodu depresyjnego.

Bborzenia somatyczne, które mogą wywo-Jepresję przez ich przypuszczalnie bezpo-

______nj_e depresyjne działanie, przedstawiono

na ryc- 1.3. Należy zwrócić uwagę, że każda choroba somatyczna, która wiąże się z wyraź-nym cierpieniem, może prowadzić do wtórnej depresji pośrednio z powodu „przyczyn psychologicznych

Przyczyną objawów depresyjnych mogą być zarówno leki przepisywane na receptę

(ryc. 1.4), jak i nielegalne substancje psychoaktywne. Na przykład rezerpina — lek r przeciwnadciśnieniowy — często wywołuje depresję, „opróżniając” zapasy katecholamin w zakończeniach presynaptycznych. Trzeba pamiętać, że alkohol jest prawdopodobnie najczęstszą przyczyną depresji spowodowanej używaniem substancji psychoaktywnej.

Obniżony nastrój może być jednym z wielu objawów, które pojawiają się, kiedy pacjent musi przystosować się do istotnie zmieniającej się sytuacji życiowej (np. rozwód, przejście na emeryturę). Jeżeli nie ma wątpliwości, że objawy depresyjne nie wystąpiłyby bez stresu spowodowanego wydarzeniami życiowymi, rozpoznaje się zaburzenie adaptacyjne. Żałoba jest formą reakcji adaptacyjnej (szczegółowo omówiono ją w rozdz. 7).

m

Schorzenia somatyczne powodujące obniżenie nastroju

Neurologiczne	Cndokrynne	Zakaźne	■ Inne
Stwardnienie rozsiane Choroba Parkinsona Choroba Huntingtona Uszkodzenie rdzenia kręgowego Udar mózgu (szczególnie za waty lewej przedniej części) Uraz głowy Guzy mózgu	' Choro ba Cus binga Choroba Addisona Choroby tarczycy (szczególnie niedoczynność) Choroby przytarczyc Choroby związane z zaburzeniami cyklu miesięcznego	j Zapalenie wątroby Mononukleoza zakaźna ^1 Opryszczka Bruceloza i Dur brzuszny HIV/AIDS I Kita	' Nowotwory (szczególnie rak trzustki) | Toczeń rumieniowaty układowy Reumatoidalne zapalenie stawów . Niewydolność nerek ! Porfiria ; Niedobory witamin (np. niacyny)

Przewlekłe stany bólowe

Ryc. 1.3. Schorzenia somatyczne powodujące obniżenie nastroju.

Leki wpływające na obniżenie nastroju

Praieciwnadciśnienio- Steroidy    Neurologiczne Przeciwbólowe Psychotropowe

we

Przeciwpsycho-tyczne (fenotia-zyny, butyrofe-nony)

Benzodiazepiny

Blokery receptorów p    I Kortykosteroidy    L-dopa    Opiaty

Metylodopa    ' Hormonalne leki    Karbamazepina    Ibuprofen

Rezerpina (nie stoso-    antykoncep-    Fenytoina    Indometacyna

wana już w Wielkiej    cyjne    Benzodiazepiny

Brytanii*)

* Zarejestrowana w Polsce (przyp. tłum.).

Ryc. 1.4. Leki (przepisywane na receptę) wpływające na obniżenie nastroju.

•    Czy często odczuwa znaczne zmęczenie lub wyczerpanie?

•    Jak sobie wyobraża swoją przyszłość?

•    Czasami w depresji słabnie popęd seksualny. Czy to stwierdza?

U wszystkich pacjentów z depresją należy przeprowadzić podstawowe badanie przedmiotowe (łącznie z badaniem neurologicznym i oceną układu endokrynnego).

Badania uzupełniające Środowiskowe

•    Uzyskanie informacji od lekarza rodzinnego, rodziny, zespołu środowiskowej opieki psychiatrycznej.

•    Należy rozważyć wizytę w domu pacjenta, aby ocenić zaspokajanie własnych potrzeb przez pacjenta, strukturę rodziny oraz możliwości opieki nad pacjentem.

•    Konieczne może być spotkanie z najbliższą rodziną, zwłaszcza jeżeli się przypuszcza, że zakłócone są relacje interpersonalne

w rodzinie.

Psychologiczne

•    Można poprosić pacjenta, aby prowadził „dzienniczek nastroju".

•    Ocena nasilenia depresji w skalach samooceny, np. Inwentarz depresji Becka (Beck Depresssion bwentory- BDI), Szpitalna skala lęku i depresji (Hospital Anxiety and Depression Scalę - HADS).

Laboratoryjne

Badania laboratoryjne mają na celu: 1) wykluczenie przyczyn somatycznych depresji oraz związanych z używaniem substancji psychoaktywnych; 2) ocenę wyjściowych wartości określonych parametrów biochemicznych przed zastosowaniem leczenia, które może je zmienić (np. leki przeciwdepresyjne mogą powodować hiponatremię, lit może prowadzić do niedoczynności tarczycy) ; 3) ocenę czynności nerek i wątroby, które mogą wpływać na metabolizm i eliminację leku. Należy przeprowadzić takie badania, jak:

•    pełna morfologia krwi: wykluczenie niedokrwistości (zmniejszenie ilości hemoglobiny), infekcji (zwiększona liczba leukocytów), podwyższonej średniej objętości krwinek (MCV; marker zwiększonego spożycia alkoholu),

•    mocznik i elektrolity (czynność nerek).

•    enzymy wątrobowe i gamma-glutamylo-transpeptydaza (GGTP; markeT zwiększonego spożycia alkoholu),

•    ocena czynności tarczyc\ i stężenie wapnia,

•    szybkość opadania krwinek czerwonych (odczyn Biernackiego - OB).

Jeśli są wskazania:

•    stężenie witaminy B>; i kwasu foliowego (jeżeli jest podejrzenie niedoborów),

•    badanie moczu na obecność narkotyków (jeżeli jest podejrzenie),