WSP J POLN25439

357

Metafora i metom mu. w słowniku ły semantycznej regularności derywatów. W odniesieniu do współczesnej polszczyzny opis formacji rzeczownikowych przedstawia książkowa monografia Renaty Grzegorczykowej i Jadwigi Puzyniny Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego (1979)/ Innego typu informacji dostarczyć może analiza zapożyczeń leksykalnych. Są one przede wszystkim świadectwem kontaktów kulturowych języka polskiego z innymi językami oraz szczególnych wydarzeń w historii narodu, wpływających na intensyfikację bądź osłabienie oddziaływania różnych języków na leksykę polską. Zmianom podlegają tu nie tylko źródła zapożyczeń, lecz także kręgi tematyczne przejmowanego słownictwa. Zapożyczenia mogą być świadectwem postawy ksenofobicznej społeczeństwa (gdy są nieliczne albo w strukturze semantycznej i stylistycznej eksponują taką postawę niechęci, jak to dzieje się z wieloma pożyczkami z niemieckiego i rosyjskiego) bądź przejawem mody na konkretny język w danym momencie rozwoju polszczyzny. O wielu z tych problemów pisze szerzej Halina Rybicka w monografii Losy wyrazów obcych w języku polskim (1976).

Jakie interesujące obserwacje może przynieść analiza neosemantyzmów? Skoncentrujemy się tu zwłaszcza na właściwych najpierw metaforze słownikowej, a następnie metonimii technikach kategoryzacji językowej. Jak wcześniej była o tym mowa, u podstaw procesu metaforyzacji znajdujemy relację podobieństwa. Gdy rzecz lub sytuację ryzykowną, niepewną określamy terminem loteria, odwołujemy się do podstawowego znaczenia słowa loteria jako pewnego rodzaju gry publicznej, której wynik w momencie zawierania zakładów jest nieznany, a ewentualny sukces wiąże się z ponoszonym ryzykiem. Czasownik lukrować w metaforycznym połączeniu z rzeczownikiem rzeczywistość będzie kojarzony z czasownikiem lukrować w jego podstawowym znaczeniu 'polewać lukrem (wyroby cukiernicze)’. Jeśli lukrowanie ciasta polega na powlekaniu jego powierzchni warstwą słodkiej polewy, to metaforyczne użycie czasownika lukrować eksponuje właśnie różnicę między warstw^rą wierzchnią, między „słodkim” pozorem a bardzo przeciętną niekiedy zawartością tego, co jest pod tą warstwą. Dlatego w definicji leksykograficznej metaforycznego znaczenia czasownika lukrować wystąpią objaśnienia typu ‘obłudnie chwalić, przedstawiać coś w zbyt dobrym świetle'. Ten początkowo żywy związek między znaczeniem podstawowym i znaczeniem przenośnym z czasem może ulec zatarciu do tego stopnia, że w codziennym posługiwaniu się językiem nie będzie już aktualizowany, a relacja podobieństwa będąca jego podstawą ujawniona może być tylko w specjalistycznych analizach filologicznych. Dla nas istotne jest jednak to, że w metaforach słownikowych mamy prawdo doszukiwać się mniej lub bardziej wyraźnej, mniej lub bardziej aktualnie odczuwanej kategorii podobieństwa między dwoma znaczeniami słowa, a także między dwoma zestawionymi fragmentami rzeczywistości pozajęzykowej. W nowej, wyra-