0238

228

Badanie powierzchni ziemi.

znaczne zasługi z powodu swych obszernych wiadomości o naszej planecie. De la Condamine 5 lipca 1744 roku popłynął do górnego biegu Amazonki, 12 lipca przepłynął sławne miejsce na tej rzece Poncho de Manseriche, gdzie ona płynie w nadzwyczaj wązkiem korycie wyżłobionem w granitach pomiędzy ogromnej wysokości skałami, i 19 września dostał się do Parń. Owocem tej podróży była pierwsza karta olbrzymiej rzeki, mająca za podstawę astronomiczne oznaczenia różnych punktów tej okolicy; oprócz tego, zdobyli jeszcze inne wyniki, jak pomiary barometryczne wysokości poziomów wody w rzece Amazonce, wymierzenie w wielu jej miejscach szerokości i ilości wody, opisanie Pororoca, tych dziwnych i osobliwych wałów wodnych, jakie w postaci ścian zlewają się w dół rzeki, wreszcie przywieźli do Europy straszną i szybko działającą truciznę Urari czyli Curare.

0    rok wcześniej przed podróżą po Amazonce Bouguer przepłynął rzekę Magdaleny w dół jej biegu aż do Cartageny.

Przy końcu okresu panowania obawy hiszpańskiej przed rzeczywistem otwarciem dla wszystkich ich posiadłości kolonjalnych, przypadły badania Don Felixa de Azara, jedynego z hiszpanów, który dla geografji Ameryki południowej położył prawdziwie znaczne zasługi. Podczas ustalenia granic w prowincji La Plata pomiędzy hiszpańskiemi i portugalskiemi posiadłościami, przejeżdżał on od 1781 do 1802 r. po tych obszernych krajach od wybrzeży oceanu Spokojnego aż do Kordyljerów. De Azara pierwszy opisał pampasy, określił jeziora i zbiorowiska wód w tych puszczach, również ich klimat i charakter ich mieszkańców. Szczególniej co się dotyczy tych ostatnich, badacz ten przedstawia niewyczerpane i obfite źródło najważniejszego materjału w tym właśnie czasie, kiedy z coraz większem zainteresowaniem poświęcano się badaniom dawnych stosunków ludów w tej okolicy, nadzwyczaj ciekawej pod względem etnograficznym, w której obecnie po upływie stu lat z wielu dawnych pokoleń dzikich ludów pozostały zaledwie ich nazwiska, inne zaś, więcej wytrwałe przyłączyły się do nowych jednostek narodowościowych.

Przejście do nowego okresu, lepszego pod względem swobody zupełnej i obmyślanego badania Ameryki południowej stanowi tu działalność Aleksandra von Humboldta. Wprawdzie i on mógł udać się do krajów kolonjalnych tylko po otrzymaniu osobnego pozwolenia rządu hiszpańskiego, ale podróże jego dają początek bardzo długiemu szeregowi prawdziwie wielkich przedsięwzięć w tych tak długo zaniedbanych krainach; nadto zaś przybycie jego rozpoczyna przedewszystkiem okres wprowadzenia naukowych badań. Różne okoliczności przeszkodziły mu w wykonaniu pierwotnych swych planów podróży, tak że dopiero 5 czerwca 1799 roku, razem ze swym towarzyszem, botanikiem Ainć Bonplandem, wsiadł na okręt w Co-runji hiszpańskiej i popłynął do Nowego Świata. Plany jego pierwotne miały na celu albo przyłączyć się do wyprawy, mającej zbadać naukowo Egipt, albo też przyjąć udział w projektowanej wówczas ekspedycji Baudina

1    opłynąć całą ziemię naokoło. Obie propozycje były nieudałe, co dla wiedzy