Magazyn65101

647

LUDNOŚĆ

Opracowania tego rodzaju istnieją dla niewielu tylko krajów; wiadomo jednakże, że zmiany gęstości zaludnienia w zależności od wzniesienia nad poziom morza bynajmniej nie wszędzie mają przebieg taki, jak we Włoszech i Badenji. W wielu krajach podzwrotnikowych i równikowych gęstość zaludnienia wzrasta wraz ze wzniesieniem

1    osiąga maximum na wysokości i ooo do

2    ooo metrów (Abisynja, Ameryka Południowa).

Jednakże nietylko czynniki o charakterze przyrodniczym wpływają na kształtowanie się gęstości zaludnienia. Niemniejszą rolę grają czynniki natury historycznej, gospodarczej i społecznej. Wystarczy wskazać na takie przykłady, jak Jawa i Sumatra, kraje o bardzo zbliżonych warunkach geograficznych i klimatycznych, zaludnione przez szczepy, należące do tej samej rasy, a mimo to różniące się gęstością zaludnienia w stosunku 18:1. W Europie wymowny jest przykład Francji, posiadającej wyjątkowo sprzyjające warunki klimatyczne i wysoką urodzajność gleby, a zaludnionej znacznie rzadziej od innych krajów Europy zachodniej. Należy wreszcie uwzględnić, że po osiągnięciu pewnego poziomu rozwoju technicznego staje się możliwem korygowanie warunków klimatycznych przy pomocy irygacji i t. p. urządzeń, mających bardzo szerokie zastosowanie w krajach o gorącym klimacie. Ogólnie biorąc, pod wpływem rozwoju technicznego i gospodarczego następuje uniezależnienie się (w pewnych granicach naturalnie) gęstości zaludnienia od warunków przyrodniczych. Rozmieszczenie ludności na świecie i gęstość zaludnienia poszczególnych krajów jest więc wynikiem zarówno warunków przyrodniczych, jak i długiego procesu rozwoju gospodarczego i społecznego danego kraju.

III. Miasta i ludność miejska.

1. Uwagi ogólne. Przechodząc do bardziej szczegółowej analizy rozmieszczenia teryto-rjalnego ludności, musimy przedewszystkiem wyróżnić pewne typy zamieszkania.

Nasuwa się tu najpierw rozróżnienie trybu życia koczowniczego i osiadłego. Rozróżnienie to sięga najwcześniejszych okresów w dziejach ludzkości; ślady osiadłego trybu życia znajdujemy już w wykopaliskach przedhistorycznych epoki kamiennej, mniej lub więcej osiadły tryb życia prowadzą niektóre najprymitywniejsze ludy współczesne.

Z drugiej strony, inne ludy do czasów dzisiejszych zachowały tryb życia zupełnie koczowniczy, jak niektóre szczepy arabskie lub australijskie.

Ludność osiadła, stanowiąca dziś przytłaczającą większość, charakteryzuje się bardzo powszechną tendencją do skupiania się w mniejszych lub większych osiedlach, t. zn. gęstych skupieniach domostw mieszkalnych. Obok tego typu zamieszkania skupionego występuje jeszcze, chociaż znacznie rzadziej, drugi typ zamieszkania rozproszonego, przy którem oddzielne domostwa, lub gospodarstwa są zupełnie od siebie izolowane. Klasycznym przykładem takiego typu zamieszkania są farmy, rancze i hacjendy amerykańskie. W Stanach Zjednoczonych w 1930 roku ludność zamieszkała w farmach wynosiła 30,2 miljona, czyli 24,6% ogółu ludności.

Oczywiście podział ten, podobnie, jak podział na ludność koczowniczą i osiadłą, nie może być przeprowadzony zupełnie ściśle: istnieją formy życia przejściowe pomiędzy koczowniczem i osiadłem, istnieją też formy przejściowe pomiędzy izolowaną farmą a skupionem osiedlem. Jeszcze bardziej płynna jest granica pomiędzy dwoma zasadnicze-mi typami osiedli: miastem i wsią.

Przejście od koczowniczego trybu życia do osiadłego było najczęściej związane z początkami rolnictwa; wyodrębnienie się miast, jako specjalnej kategorji osiedli było znów najczęściej uzależnione od rozwoju handlu z jednej, stałej organizacji państwowej z drugiej strony. Stąd naturalną wydaje się definicja miasta, jako ośrodka admi nistracyjnego, albo ośrodka handlowego; w zastosowaniu do czasów dzisiejszych, można też mówić o przewadze nierolniczych zajęć ludności jako własności charakterystycznej osiedli miejskich. W średniowieczu najbardziej charakterystyczną cechą miast był specjalny ustrój samorządowy (prawo miejskie); w niektórych krajach, między innemi i w Polsce, istnieją teraz jeszcze inne formy samorządu miasta i inne w gminach wiejskich; w krajach tych istnieje kryterjum prawne, odróżniające miasta od osiedli wiejskich. Najbardziej rzucającą się w oczy różnicę pomiędzy wsią i miastem, mianowicie liczbę mieszkańców, stosuje jako jedyne kryterjum statystyka szeregu państw (Francja, Niemcy, Włochy, Stany Zjednoczone); jako granicę przyjmuje się różne liczby mieszkańców — od 2 do 20 tysięcy.