Magazyn66301

349

POLITYCZNA STATYSTYKA — POLITYCZNE DOKTRYNY

W krajach o ustroju totalnym, pojęcie statystyki politycznej nabiera nieraz specjalnej treści dostosowanej do ideologji danego ustroju. I tak np. niektórzy statystycy niemieccy, jak Juljusz Wunsche, rozszerzają znacznie zakres statystyki politycznej. W myśl założeń tego autora, statystyka polityczna obejmuje statystykę stanu i działalności aparatu państwowego, partyjnego, „polityczne" dziedziny statystyki ludnościowej, jak statystykę przynależności państwowej, narodowej, językowej, rasowej, „polityczne" dziedziny statystyki gospodarczej, jak statystyka sił roboczych, statystyka własności ziemskiej, statystyka własności przedsiębiorstw przemysłowych i handlowych, statystyka zadłużenia kredytowego, statystyka handlu zagranicznego i t. d.

Literatura: Bradley Phillips: Political Statistics w „Nezt Steps in the Development of Social Statistics”. Ann Arbor, Michigan 1933. — Madge Charles and Harris son Tom: Britain by Mass observation. London 1939. — Mały Bocznik Statystyczny 1931. — Mayr Georg eon: Statistik und Gesellschaftslehre. Tilbingen 1926. — Statystyka wyborów do Sejmu i Senatu z dnia 16 i 23. X. 1930. Nakładem Głównego Urzędu Statystycznego 1935.— Wiadomości Statystyczne, zesz. 9, 1939.— Woytinsky Wi.: Die Weil in Zahłen. VII Buch. Staatliches und kulturelles Leben. Berlin 1928. — WUnsehe Julius: Deutsche Politische Statistik. Berlin 1937.

Jan Derengowski.

Polityczne doktryny.

i. Wstęp. 2. Pierwsi pisarze polityczni z końca średniowiecza i początków dziejów nowożytnych. 3. Reformacja a doktryny polityczne. 4. Francuscy pisarze polityczni wieku XVI. 5 Szkoła prawa natury. 6. Angielska literatura polityczna wieku XVII. 7. Francuska literatura polityczna wieku XVIII i XIX 8. Angielska literatura polityczna XVIII i XIX wieku. 9. Niemiecka literatura polityczna.

1. Wstęp. Przez czas długi myśl polityczna łączyła się nierozerwalnie z religją i etyką, na Wschodzie w Indjach i częściowo w Persji z religją, z etyką zaś w starożytnych Chinach. W tych ostatnich zawiera już ona daleko więcej wskazań politycznych niż w tamtych krajach i mimo to jednak nie stanowi jeszcze dziedziny całkiem samodzielnej. Nas interesować tu będą te doktryny polityczne, które chociaż się mogą wiązać w pewnym stopniu większym czy mniejszym z religją i etyką, to jednak stanowiły i stanowią oddzielną gałąź wiedzy i sztuki ludzkiej; wiedzy dotyczącej zjawisk życia politycznego ujmowanej w związkach przyczynowych, sztuki w znaczeniu umiejętnego działania w zakresie wewnętrznych i zewnętrznych stosunków państw.

Z tego punktu widzenia wychodząc musimy omówienie rozwoju doktryn politycznych rozpocząć od Grecji, w której dopiero powstać mogła nauka i sztuka polityczna. Istotnie, Grecja składała się z wielu małych państewek, które w ciągu wieków zmieniały swój ustrój polityczny, dzięki temu, po pewnym czasie, umysły bystre mogły zebrać szereg obserwacyj, dotyczących przeszłości i teraźniejszości, wyprowadzić z nich pewne wnioski, dotyczące charakteru rozmaitych instytucyj i pokusić się wreszcie o wytworzenie pewnych ideałów politycznych na przyszłość. Dwa nazwiska greckich myślicieli politycznych świecą silnym blaskiem — Platona i Arystotelesa. Przedstawiają oni dwa kierunki w historji doktryn politycznych, pierwszy reprezentowany przez Platona jest kierunkiem idealistycznym, ponieważ przeważa w nim konstrukcja przyszłego ideału, oparta głównie na pewnych pragnieniach słabo tylko związanych z życiem rzeczywistem społeczeństw współczesnych, jakkolwiek powstałych na jego tle, drugi reprezentowany przez Arystotelesa jest kierunkiem przeważnie realistycznym, wiążącym się ściśle ze współ-czesnem życiem politycznem, a jakkolwiek przekraczający nieco jego granice, to jednak nie wybiegający za nie zbyt daleko. Po tych dwu myślicielach w Grecji przyszli inni, którzy korzystali z ich doktryn, a niekiedy posuwali je dalej od nich, nie mieli oni jednak tego znaczenia co tamci.

Rzym zarówno pod względem politycznym, jak i filozoficznym nie wydał myślicieli oryginalnych. W dziedzinie doktryn politycznych jeden Cyceron wyróżnił się nieco i to nie tyle jako pisarz samodzielny, ile raczej jako komentator głównie Arystotelesa.

Z chwilą triumfu chrześcijaństwa literatura polityczna przez szereg wieków łączyła się ściśle z teologją. Po pewnym dopiero czasie w okresie walk władzy duchownej z władzą świecką powstały rozmaite traktaty przeważnie jednostronne, gdyż zajmowały się tylko tern czy papież, czy też monarcha, głównie cesarz, mieć powinien pierwszeństwo w życiu politycznem. Dopiero u Św. Tomasza z Akwinu znajdujemy już istotną doktrynę polityczną. I w niej teologją odgrywa dużą rolę, ale argumentacja jego nie opiera się już wyłącznie na niej, obok niej uwidacznia się