klsti229

258    K. MOSZYŃSKI: KULTURA. LUDOWA SŁOWIAN

widywałem przedewszystkiem na Białorusi, poza tern na Polesiu i w innych krajach małoruskich, wreszcie — nad morzem. Ten sam kształt widzimy na Litwie i Łotwie. Kadłub w kształcie arcyprymi-tywnego koryta, tworzącego rodzaj drewnianego pustego półcylindra, pozbawionego den, przytrafia się li tylko tu i owdzie w głuchych wsiach centralnego Polesia. Kadłub mniej lub więcej podobny do stołu i posiadający duczę zajmuje środkowe Mazowsze i wogóle środkową oraz znaczną część południowej i południowo-wschodniej Polski, wziętej w granicach politycznych. Na znacznych zresztą obszarach rdzennej Polski żarna zupełnie wyszły z użycia i nawet starsi włościanie nie pamiętają kształtu kadłubów. — Zupełnie wyjątkowo w Beskidzie śląskim napotkałem żarna całkiem pozbawione kadłuba. Górny kamień był tam mniejszy od dolnego i był częściowo wpuszczony w wgłębienie, wyrobione w kamieniu dolnym, ostatni spoczywał na dwu po-238. Kadłub żaren ze wsi Sukiel dłożonych beleczkach. Bardzo podobne pod m. skole, Karpaty ruskie (Pol- żarna były używane w kantonie Wallis ska). Wg rysunku B. Zyranika. _{w Szwajcarji}. _Takze Bułgarzy mają małe żarna w tym rodzaju; służą im one do mielenia soli.

2^9. Konstrukcja żaren z wołyńskiego Polesia. A. — spodni kamień, B. — górny kamień, C. — paprzyca, D. — wrzeciono, E. — ścianki kadłuba, F. — otwór do sypania ziarna, G. — otwór, którędy się wysypuje zmielona mąka. Wg G. Kyrlego, 1. c. str. 135, fig. 20.

262. Dodać tu należy, że na północnej Wielkorusi do dziś dnia używają żaren, w których funkcję kamieni pełnią drewniane kręgi albo też dolny kamień jest zastąpiony przez krąg drewniany. Prymitywne te narzędzia obchodzą się bez wrzecion i paprzyc: drewniane ich kręgi są nabijane na powierzchni roboczej gwoździami i kawałkami żelaza. Zapomocą zupełnie podobnych drewnianych, nabijanych żelazem żaren wyrabiają krupy nadwołżańscy Finowie i sąsiadujący z nimi Tatarzy. Znają je również i używają Baszkirowie. Baszkirskie żarna składają się z dwu kręgów dębowych, pokrytych na powierzchni roboczej kawałkami żelaza; ze środka dolnego kręgu sterczy w górę trzpień, grający rolę osi;