SNB13673

90 Osoby niepełnosprawne w Polsce w lalach dziewięćdziesiątych

roboc/u jako przeszkodzie w podjęciu pracy mówi 7,3% osób, a o iju.. ęji zakładu pracy — 1,8%.

Brak pracy zawodowej dla niepracujących osób niepełnosprawny^ przede wszystkim brak możliwości poprawy swojej sytuacji materiał.' (42,7%), następnie możliwości kontaktowania się z innymi lu^ (22,2%), poczucia własnej użyteczności (19,3%), samodzielności zależności finansowej (14%), poczucia satysfakcji i zadowolenia z ju, (9,9%). Natomiast co piąta niepracująca osoba stwierdza, że brak prj,. nie oznacza dla mej braku możliwości realizacji jakichkolwiek istotnym wartości. Osoby te stosunkowo najczęściej rekrutują się z grupy, któ-uprzednio określiliśmy jako pasywnych.

Problem pracy jako wartości i postrzeganie jej roli w życiu osób njj. pełnosprawnych ukazują odpowiedzi na ogólne pytanie, abstrahujące w indywidualnej sytuacji odpowiadającego, czy osoby niepełnosprawj* którym stan zdrowia na to pozwala, powinny pracować, nawet jeśli maj, rentę wystarczającą w pełni na utrzymanie. Połowa badanych (49,5%) rażą pogląd, że praca nie jest wyłącznie źródłem dochodów i osoby nie. pełnosprawne powinny ją wykonywać; 30% jest przeciwnego zdania a 20% nie ma określonego poglądu w tej sprawie.

Zwolennicy pracy najczęściej rekrutują się z grupy aktywnych, natomiast przeciwnicy z grupy osób wyizolowanych. Odsetki osób wyrażających pogląd, że niepełnosprawni powinni mieć gwarantowaną pracę niezależnie od renty zmniejszyły się w ciągu sześciu lat; w roku 1993 przekonanie takie wyrażało 68% badanych.

Argumenty, jakie przywołują badani, są bardzo różne. W przypadku odpowiedzi pozytywnych najczęściej zwracają uwagę na potrzebę kontaktów z innymi ludźmi, poczucie własnej wartości, pracę dla innych, satysfakcję i zadowolenie z siebie samego, zapobieganie bezczynności.

„ Najbardziej denerwuje mnie to żeja, człowiek młody, nie mogą pracować. Bez pracy człowiekjest jakiś bezwartościowy. Pan to widują, młody człowiek, którego rozsadza energja, silny fizycznie i len wypadek, który mi zmienia życie... to mnie strasznie denerwuje." [184]

Na dalszym miejscu znajdują się względy finansowe, także praca mająca wesprzeć materialnie innych członków rodziny. Z interesujących uzasadnień warto jeszcze wspomnieć (choć mówi o tym tylko dwanaście

osób) o powoływaniu się na zasadę równych praw i niedyskryminowania osób niepełnosprawnych, a także ich konstytucyjne prawo do pracy. Odpowiedzi te stanowią pewną nową jakość w postrzeganiu miejsca osób niepełnosprawnych w społeczeństwie:

„Nie ma obecnie renty, która wystarczałaby na utrzymanie godne człowieka, który zakończył życie zawodowe z pewnym statusem. Pracować tak długo jak się może, bo to naturalne prawo człowieka, dowartościowanie psychiczne, odczuwanie przydatności dla innych i dla siebie. “ [111]

„Dlaczego mają być inaczej traktowani? To też ludzie. Jeśli chcą pracować (a ja wiem co to znaczy praca - ile daje przyjemności i zadowolenia), to trzeba im to umożliwić." [184]

Uzasadnienia negatywne - to najczęściej wskazanie na sytuację panującego bezrobocia, w której osoby niepełnosprawne nie powinny odbierać miejsc pracy młodszym i sprawniejszym (33,1%) lub opinia, że praca osłabia i tak nienajlepsze siły i zdrowie osób niepełnosprawnych (10,7%). Tak więc najczęściej wyrażany pogląd nawiązuje do argumentacji społecznej. Może być on powodowany zarówno troską o innych, być może, gorzej sytuowanych lub też obawami, aby „zdrowi” nie wytykali niepełnosprawnym, że zabierają im pracę:

„Ponieważjest dużo młodych ludzi do pracy, więc inwalida, któremu wystarcza na utrzymanie nie powinien pracować. W dzisiejszych czasach jest bardzo trudno o pracę; powinien dać szansę innym, którzy bardziej tej pracy potrzebują." [172]

Mimo że zwolennicy pracy wskazywali często na jej wartości integracyjne, stosunkowo wiele osób wyraża przekonanie, że najodpowiedniejszym miejscem pracy dla osób niepełnosprawnych są specjalnie dla nich tworzone zakłady (pracy chronionej, warsztaty terapii zajęciowej) lub też praca nakładcza (jedna trzecia badanych). Taka sama proporcja osób (33,0%) optuje za zatrudnieniem na tzw. otwartym rynku pracy (pozostałe nie mają w tej sprawie zdania). Charakterystyczne jednak jest, że odsetek osób preferujących otwarty rynek pracy zmniejszył się. Być może, wraz