IMGA96 (3)

~    ---orc/n i kreatorem współczesne/ kultury - kulturowe uwarunkowania mediów

■ y^sP^ecJ^a^*zowane tematycznie kanały telewizji satelitarnej, ale także ośrodki kraiou,

«regionalne.    ¹    J    J0'^ve

Klasycznym niemal przykładem personalizacji jest nagrywanie programy wyłącznie pod kątem własnych zainteresowań, a także podejmowanie wysiłku kreacy; nego w ich przygotowaniu i produkcji.

3.4. Rola mediów w kształtowaniu wielopłaszczyznowej tożsamości osobniczej i narodowej oraz rozumieniu innych kultur

3.4.1. Ambiwalentna rola mediów masowych i multimediów w kształtowaniu tożsamości kulturowej i narodowej

Kultura służy kształtowaniu tożsamości jednostki, grup społeczno-zawodowych, plemiennych, tożsamości narodu czy też tożsamości kontynentalnej (europejskiej, azjatyckiej itp.) i w jakimś stopniu planetarnej.

Tożsamość kulturowa to nic innego jak świadomość, że jest się wytworem określonej kultury, co szczególnie akcentują szkoła kultury i osobowości oraz marksistowska teoria kultury. To kultura, jaką człowiek zastaje czy też otrzymuje w swoim dziedzictwie, wywiera decydujący wpływ na ukształtowanie jego osobowości. Jest ona bowiem .jego światem”. I od jakości owego świata, od warunków społeczno-historycz-nych i bytowych, od sposobu oraz możliwości korzystania z osiągnięć cywilizacji, od jakości sztuki, nauki, od panujących systemów filozoficznych i religijnych zależy owa Jakość” człowieka. Już ód najwcześniejszego okresu swojego istnienia przyjmujemy z językiem sposób myślenia; wzrastamy w określonych normach moralnych, w kultywowanych obrzędach i obyczajach; zdobywamy wykształcenie i potrzebne umiejętności; przyswajamy system wartości. Dlatego też ludzie jednej epoki upodabniają się do siebie, prezentując wartości typowe dla określonej kultury, w której wzrastają i której są wytworem.

Ludzie są jednak uwarunkowani również genetycznie i stąd też różnią się od siebie. W zależności od wrodzonych predyspozycji i światopoglądu dokonują wyboru wartości, kształtują indywidualny, własny styl życia. I to na ludzkich potrzebach i formach działalności wyciska piętno indywidualizmu. Swoim zachowaniem, działalnością i pracą manifestują obecność w „świecie człowieka”. W zależności od własnych możliwości twórczych w różnym stopniu przyczyniają się do powiększania dóbr kultury. Język, sposób życia i produkcji ludzi to jednostkowe fakty i dowody określonych zachowań kulturowych, to one składają się na globalny obraz kultury konkretnego społeczeństwa, narodu.

Te same elementy kultury, jeśli towarzyszy im świadomość narodowa, kształtują poczucie tożsamości narodowej. Zwracamy uwagę na naród jako podstawowy rodzaj wspólnoty ludzkiej, a nie na państwo. Współcześnie bowiem prawie nie ma państw jed-

nolitych narodowościowo ani narodu żyjącego w ramach jednego państwa. Rozpad imperiów wielonarodowościowych spowodował pobudzenie świadomości narodowej i zaowocował nasileniem się walk etnicznych, zwłaszcza w Europie i Afryce. Przebudzenie etniczne nastąpiło również w Stanach Zjednoczonych, stanowiących konglomerat narodowości.

„Tolerancji, wyrozumiałości, chęci do współpracy, otwartości nie osiąga się przez postawę uniwersalisty, przez traktowanie każdej jednostki jako autonomicznego atomu, podobnego do wszystkich innych. Zarówno samo wiedza, jak i dokładne zrozumienie innych nabierają psychicznej głębi dzięki szerszemu zaakceptowaniu odrębności płynących w równym stopniu z niepowtarzalnej osobowości, jak z odmiennego pochodzenia kulturowego" (Nowak, 1985, s. 33).

Wzrostowi świadomości narodowej sprzyjają międzynarodowe akty prawne, jak choćby tzw. Deklaracja Meksykańska. Podkreśla się w niej m.in.:

•    znaczenie każdej kultury jako formy ekspresji narodu;

•    znaczenie afirmacji tożsamości kulturowej w wyzwalaniu narodów i przeciwstawiania się wszelkim formom dominacji powodującym zaprzeczenie lub osłabienie tej tożsamości;

•    stymulującą rolę tożsamości kulturowej w rozwoju każdego narodu przez sięganie do rodzimej tradycji i elementów z zewnątrz, ale możliwym do pogodzenia z charakterem danego narodu;

•    znaczenie dialogu, wymiany idei i doświadczeń między narodami w rozwoju ich kultury (Żygulski, 1986, s. 23—24).

Tożsamość kulturowa narodu jest widziana jako siła motoryczna, dzięki której może on trwać i tworzyć siebie. Oznacza ona świadomość przeszłości, a także wspólne przeżywanie teraźniejszości i chęć budowy na niej przyszłości. Tożsamość narodowa jest związana z historią, językiem i czynnikiem psychologicznym.

Poważne zagrożenia dla tożsamości narodowej i rozwoju własnej kultury niosą treści upowszechnione przez prasę, radio i telewizję, a zwłaszcza telewizję kablową, telewizję satelitarną, wideo i Internet. Zagrożenie to wynika w głównej mierze z likwidowania państwowego monopolu radiowo-telewizyjnego, dopuszczania do komercjalizacji radia i telewizji oraz zalegalizowania działalności prywatnych nadawców, którzy, nastawieni na zyski, preferują głównie niewybredną rozrywkę i nie mają obowiązku dbania o kulturę narodową, stąd też kupują programy zagraniczne. Ze stacjami komercyjnymi przegrywa telewizja państwowa, dostarczająca częściej programy kulturalne na wysokim poziomie czy propagujące kulturę narodową, a w państwach wielonarodowych także kulturę grup etnicznych.

Wobec tworzących się potężnych międzynarodowych korporacji, finansujących i kontrolujących sferę masowego komunikowania, bezradnie czują się słabsze ekonomicznie państwa, które bezskutecznie próbują zapobiegać napływowi obcych ich kulturze narodowej treści niesionych przez Internet, telewizję komercyjna i taśmy wideo. Ta międzynarodowa produkcja prowadzi do zapewnienia kulturowej neutralności programom pozbawionym cech typowych dla kultury danego narodu, aby uczynić je ponadnarodowymi i zdobyć dla nich jak najwięcej odbiorców.