53417 IMGA95 (3)

82 -— - ^wY*^{worem 1} kreatorem współczesnej kultury - kulturowe uwarunkowania mediów

so 'im n adzie. a potem rozprowadzona do księgarń, obraz zaś -jeśli nie będzie pok_a zany na wystawie. Wtedy jedyną nadzieją jest, że po latach zostaną odkryte i uznane & wartościowe, wprowadzone do obiegu. Ten czynnik rozwoju kultury jest bardzo istot ny, ale nie działa samoistnie.

Dzieło, jeśli ma wywrzeć wpływ na ludzi, jeśli ma spełniać rolę inspiracji twórczej musi rzeczywiście trafić do powszechnego odbioru (inaczej: szerokiego społecznego odbioru) - i to jest trzeci decydujący czynnik w rozwoju kultury, czynnik w głównej mie. rze decydujący i ściśle sprzężony z dwoma poprzednimi. Rzeczywisty potoczny odbiór oznacza pojawienie się dzieła, jego udostępnienie i odbiór - w miarę szeroki i dogłębny., czyli pełny proces interioryzacji treści w nim zawartych, aby mogły one zaowocować przemianami w osobowości adresata, zmianą postaw, rozwojem nowych wartości. Taka recepcja jest uwarunkowana subiektywnymi cechami odbiorców - ich kwalifikacjami, aspiracjami, postawami, otwartością umysłu, kryteriami wyboru. Historia zna fakty, że dzieła wybitne, nawet wprowadzone do obiegu, nie spotkały się z zainteresowaniem, nie znalazły nabywców i zostały odrzucone przez adresatów. Dopiero po długich latach zapomnienia zostały odgrzebane z mroków niepamięci i ponownie wprowadzone do obiegu, zyskując rozgłos, powszechną dostępność i popularność, spotykając się z pozytywną reakcją odbiorcy, który „dorósł" wreszcie do owego poziomu, a one jako prekursorskie spowodowały istotne przemiany kultury. Tak było m.in. z twórczością Cypriana Kamila Norwida, po latach uznanego za prekursora współczesnej poezji.

Nieszczęściem dla tego typu twórców było nadmierne wyprzedzenie swojej epoki, przez to nietrafienie w (uśpione jeszcze) artystyczne potrzeby odbiorcy. Inaczej jest wórcami, którzy antycypując, docierają jednocześnie nową oryginalną twórczością razu do odbiorców, odkrywają przed nimi nowe nieznane dotąd wartości, rozsze-gją obszary kreacji i percepcji, uzyskują niebywałą popularność i dają początek no-^ym tendencjom, prądom. Popularność jest wtedy synonimem rozgłosu i uznania społecznego, powodzenia, sławy. Została uzyskana dzięki temu, że dzieła okazały się przystępne, zrozumiałe, nietrudne, a zatem popularne. W literaturze polskiej takie szczyty popularności uzyskali Adam Mickiewicz i Henryk Sienkiewicz, a zatem popularny nie zawsze znaczy gorszy. Wręcz przeciwnie, dzięki szerokiemu uznaniu społecznemu, głębokiemu przeżyciu towarzyszącemu odbiorowi ich dzieł można mówić o pełnieniu przez sztukę funkcji wzbogacających życie człowieka. Takich funkcji nie pełni sztuka hermetyczna, nierzadko wartościowa, ale podziwiana jedynie przez wąskie grono koneserów.

3.3.3. Wartości sztuki prezentowanej w mass mediach i hipermediach

Mass media i hipermedia służą upowszechnianiu kultury na dwa sposoby: (1) przez popularyzację, głównie w formie dostosowanych do specyfiki dawnego środka przekazu, uznanych dzieł sztuki oraz (2) przez tworzenie nowych oryginalnych dzieł pod kątem wymagań tych mediów. W obydwu przypadkach mamy do czynienia z tworzeniem na wielką skalę, a więc z przemysłem kulturowym, który obliczono na masowego odbiorcę. Dlatego przekazy popularne muszą być przystępne oraz atrakcyjne pod względem formy i treści. Prawa rynku traktują dawne dzieła sztuki jako towar, który po odpowiedniej obróbce ma trafić do konsumenta, a producentowi przynieść określony zysk. I dlatego też, jeśli Mozarta przerabia się na jazz. to - jak trafnie zauważają cytowani już Horkheimer i Adomo (1994, s. 145) - zmienia się go nie tylko tam. „gdzie Mozart byłby za trudny lub za poważny, ale również tam. gdzie Mozart inaczej, ba -prościej harmonizuje z melodią niż to jest dzisiaj w zwyczaju". Nie bez racji też twierdzi się, że kultura masowa jest zwulgaryzowanym odbiciem kultury wyższej, która jest przedstawiana jako trudna w odbiorze z powodu wymagań, jakie stawia odbiorcy.

Nie jest to jednak regułą w mediach i takie przeciwstawienie nie jest właściwe.

Po pierwsze, kultura popularna, w tym i sztuka, przez swoją powszechną dostępność stwarza płaszczyznę do wyrównywania poziomów, niwelowania różnic i znoszenia barier. Może służyć podwyższaniu poziomu albo jego obniżaniu. Jej treści bowiem charakteryzują się wymieszaniem gatunków i poziomów - oprócz treści ambitnych artystycznie są błahe, lekkie, trywialne, nierzadko kiczowate. Rzecz zatem w wyborze i odbiorze. Kontakty odbiorcy z kulturą popularną wprawdzie nie mają charakteru osobistego i bezpośredniego, jak w filharmonii czy teatrze, jednak zapewniają wielomilionowemu audytorium dostęp do utworów wybitnych, w najlepszym wykonaniu artystycznym (koncerty, transmisje), którego nie zapewni przeciętna placówka kultury.

Po drugie, społeczeństwa i ich kultura ulegają stałym przemianom i rozwojowi. Dlatego też nie ma i nie może być powszechnej zgody co do oceny rozwoju, charakteru i wartości kultury popularnej. Jej rozwój jest uwarunkowany przemianami technicznymi, a nawet społeczno-politycznymi. Przeobrażenia mass mediów i hipermediów, a zwłaszcza narastające przeciwstawne zjawiska: globalizacja - personalizacja (lub indywidualizacja) muszą powodować rewizję - dotąd zajmowanego niemalże powszechnie - lekceważącego stanowiska wobec kultury popularnej. Globalizacja ściśle łączy się z komercjalizacją mediów, produkcją masową dokonywaną przez międzynarodowe konsorcja dla ponadnarodowej publiczności wielu państw, dlatego treści przekazywane takiemu audytorium są przystępne - pozbawione specyficznych akcentów, aby nikogo nie urazić i aby trafić w szerokie upodobania. Są to przede wszystkim muzyczne programy rozrywkowe, seriale telewizyjne, transmisje z międzynarodowych rozgrywek sportowych. Ale są także programy edukacyjne poświęcone zagrożeniom ekologicznym, najnowszym osiągnięciom w nauce, sztuce, technice czy poszanowaniu praw człowieka, religii, obyczajów.

Jednym z pozytywnych przykładów jest serial o życiu i twórczości rodzin) Straussów, zrealizowany z inicjatywy Austrii przy udziale siedmiu telewizji państw zachodnich, w bardzo dobrej obsadzie aktorskiej, obejrzany przez ponad 250 min Europejczyków.

Jednocześnie spotykamy tendencję odwrotną. Niebywały rozwój środków masowego przekazu - jak telewizji satelitarnej, a zwłaszcza telew izji cyfrowej - na skutek nadmiaru oferty powoduje walkę o widza i w efekcie produkcję kierowaną do niewielkich audytoriów - tematów świadomie wybieranych przez jednostki charakięogtij^g się stałymi głębokimi zainteresowaniami. Temu zapotrzebowaniu starają się spnwiK