MBJ F � Saussure [ tekst na 1 zajecia]15

pochodzenie, w imiesłowie courant mamy dwie rzeczy; lecz świadomość 3 .językowa zbliża je. do siebie i przestaje je rozróżniać: prawda ta jest równie { bezwzględna i niezaprzeczalna, jak poprzednia. |

2. Prawda synchroniczna jest tak dalece zgodna z prawdą diachroniczną, | że często myli się je ze sobą lub też uważa się za rzecz zbyteczną rozdzielanie ; ich. Tak na przykład przypuszcza się, że do wyjaśnienia obecnego znaczenia > wyrazu pere wystarczy, gdy się powie, że wyraz pater²⁸ miał to samo znaczenie. : Inny przykład: łacińskie a krótkie w sylabie otwartej i nie znajdującej się , na początku wyrazu zmieniło się w i: obok facio mamy conficio, obok amicus ' — inimicusitd. Często formułuje się to prawo mówiąc, że a z facio przechodzi w i w confició, gdyż nie występuje tu już w pierwszej sylabie. Sformułowanie to nie jest ścisłe: nigdy a z facio nie „przeszło” w i w conficio. By przywrócić prawdę, należy odróżnić dwie epoki i cztery składniki: na początku mówiono facio — confacid; następnie, ponieważ confacid przekształciło się w conficio, podczas gdy facio pozostało bez zmian, zaczęto mówić facio — conficio. Czyli:

facio <-> confacid Epoka A

i i

facio conficio Epoka B

Jeśli zaszła „zmiana”, to dokonała się ona pomiędzy confacid a conficio; otóż reguła, źle sformułowana, nie wspominała nawet o tym pierwszym! Dalej, obok tej zmiany, oczywiście diachronicznej, istnieje drugi fakt, całkowicie odrębny od pierwszego, dotyczący opozycji czysto synchronicznej między facio a conficio. Ma się ochotę powiedzieć, że nie jest to fakt, lecz skutek. A przecież jest to fakt w swoim porządku, a nawet wszystkie zjawiska synchroniczne mają taką samą naturę. W rozpoznaniu prawdziwej wartości opozycji/oció —conficio przeszkadza to, że nie ma ona większego znaczenia. Rozważmy jednak takie pary, jak Gasi — Gdste, gebc — (jibt^:l", a zobaczymy, że icli opozycje są także przypadkowymi rezultatami ewolucji fonetycznej; niemniej w porządku synchronicznym stanowią one zjawiska gramatyczne podstawowe. Te dwa typy zjawisk są skądinąd ściśle ze sobą powiązane, gdyż pierwsze z nich warunkuje drugie; dlatego też dochodzi się w końcu do wniosku, że nie warto ich rozróżniać; w istocie językoznawstwo myliło je przez całe dziesiątki lat, nie dostrzegając nawet, że. metoda ta nie xna żadnej wartości.

Błąd ów jest. jednak bardzo widoczny w niektórych przypadkach. Tak na przykład można by pomyśleć, że dla wyjaśnienia grecldego phuktós wystarczy powiedzieć: w greckim <j lub kh zmienia się w k przed spółgłoskami bezdźwięcznymi, wyrażając to synchronicznymi korespondencjami takimi jak phuęjein : phuktós, lekhos : Icktrouitd. Napotykamy tu jednak przeszkody

w postaci taldcli przypadków jak trCkkcs : thriksf'', gdzie stwierdzamy komplikację: „przejście” t w tli. Formy tego wyrazu dadzą się wytłumaczyć tylko historycznie, na drodze chronologii względnej. Pierwotny temat *thriJch, po którym następowała końcówka -si, dat thriksi — zjawisko bardzo dawne, identyczne z tym, które dato lektron z rdzenia lekh-. Następnie każda przy-dechowa, po której następowała w tym samym wyrazie druga przydecliowa, przeszła w bezdźwięczną i * thrikhes stało się trikhes; thriksi uniknęło oczywiście tego prawa.

§ 9. WNIOSKI

Tak więc językoznawstwo stoi tu na drugim rozdrożu. Najpierw musiało wybrać między językiem a mówieniem (zob. s. 46); oto znów znajduje się na skrzyżowaniu dróg, z których jedna prowadzi do diaelironii, a druga do synchroiui.

Gdy już raz jesteśmy w posiadaniu tej podwójnej zasady klasyfikacji, możemy dodać, że w języku to wszystko, co jest diachroni-c z n e, jest nim wyłącznie przez mówienie. W nim to właśnie znajduje się zalążek wszystkich zmian: każda z nich jest najpierw' propagowania przez pewna liczbę jednostek, zanim wejdzie w powszechne użycie. W nowożytnym niemieckim mówi się: ich war, wir waren, natomiast w staroniemieckim aż do XVI w. odmieniano: ich was, wir waren (w angielskim mówi się dziś jeszcze: I was, we werc*’). W jaki sposób dokonała się ta substytucja war na miejsce was? Pewna grupa osób, pod wpływem waren, utworzyła na drodze analogii war; był to fakt z dziedziny mówienia; forma ta, często powtarzana i przyjęta przez całą społeczność, stała się faktem języka. Nie wszystkie jednak innowacje mówienia .cieszą się równym powodzeniem i jak długo pozostają w sferze indywidualnej, nie musimy brać ich pod uw^ragę, badamy bowiem język; wchodzą one w' pole naszej obserwacji dopiero z chwilą, gdy zostaną przyjęte przez zbiorowość.

Każdy fakt ewolucji jest zaw'sze poprzedzony faktem lub raczej całą masą podobnych faktów' w sferze mówienia; nie osłabia to w niczym ustalonego wyżej rozróżnienia, wzmacnia je nawet, ponieważ w historii każdej innowacji spotykamy zawsze dwa odrębne momenty: I) moment, w^r którym pojawia się ona u jednostek; 2) moment, w którym staje się faktem języka, zewnętrznie identycznym, ale już przyjętym przez zbiorowość.

Następująca tablica ukaże nam racjonalny schemat, który powihien być przyjęty w badaniach językowych:

³² Są to odpowiednio formy mianownika i celowniku I nni. od grec kiego tlirihs 'włos' o pierwotny™ temacie

³³ Nicin. ich. war 'ja bytem’, wir waren 'my byliśmy’, mig. I tras 'ja bytem’, we were ’my byliśmy’.

121