MBJ F � Saussure [ tekst na 1 zajecia]4

wgliederte Sprache. Nawiązując do drugiej definicji, można by powiedzieć, że iziowiekowi wrodzona jest nie mowa artykułowana, lecz zdolność utworzenia ęzyka, tzn. systemu odrębnych znaków odpowiadających odrębnym pojęciom.

Broca^s odkrył, że zdolność mówienia jest mniejscowiona w trzecim lewym zwoju czołowym; oparto się na tym, by przyznać mowie charakter naturalny. Wiadomo jednak, że to umiejscowienie zostało ustalone dla wszystkiego, co się odnosi do mowy łącznie z pismem i te stwierdzenia — wraz z obserwacjami nad różnymi postaciami afazji spowodowanymi przez uszkodzenie owych centrów lokalizacji —wydają się wskazywać, co następuje: a) różne zaburzenia w mowie są połączone tysiącem sposobów⁷ z zaburzeniami w piśmie; b) we wszystkich przypadkach afazji czy agrafii uszkodzona jest nie tyle zdolność wydawania takich czy innych dźwięków lub kreślenia takich czy innych znaków, ile raczej zdolność wywoływania za pomocą jakiegokolwiek narządu znaków⁷ regularnej mowy. Wszystko to prowadzi nas do przypuszczenia, że ponad funkcjonowaniem różnych organów istnieje jakaś zdolność bardziej ogóbia, która rządzi znakami i która byłaby zdolnością językową par excellence. I w ten sposób dochodzimy do tego samego wniosku, co poprzednio.

W celu przyznania językowi pierwszego miejsca w badaniach nad mową można wreszcie wysunąć argument, że zdolność — wrodzona czy nie — wymawiania stów może być realizowana jedynie za pomocą narzędzia wytworzonego i dostarczonego przez zbiorcrwość; nie jest więc chimerą twierdzenie, że język jest tym, co stanowi o jedności mowy.

§ 2. MIEJSCE JĘZYKA WŚRÓD FAKTÓW MOWY

Ażeby w całości mowy móc znaleźć sferę odpowiadąjącą językowi, należy przede wszystkim rozważyć akt indywidualny, który pozwoli nam odtworzyć obw⁷ód mówiema. Akt taki wymaga co najmniej dwóch osób; jest to najmniejsza

Rys. 1

⁸ Paul Broca (1824-1880), francuski antropolog i chirurg, twórca francuskiej szltoiy antropologicznej. W 1861 r. zauważył, że uszkodzenie trzeciego lewego zwoju czołowego u pacjenta pozbawiło go zdolności mówienia. Dziś wiemy, że lokalizacja funkcji mownycb w mózgu może się odbywać tylko w^T kategoriach statystycznych. Nie ma takiej części mózgu, z którą by się wiązały zaburzenia mowy u wszystkich ludzi, jednakże są miejsca, które bardzo często się wiążą z mową, a są także takie, które nigdy nie wiążą się z mową, por, E H. Lenneberg. Biolngirnl Fmmrlatiom of Lmignnge, Wiley, New⁷ York 1967, s. 61.

możliwa ilość rozmówców, by obwód ten mógł być zamknięty. Weźmy dwie osoby A i B rozmawiające ze sobą:

Punkt wyjścia obwodu znajduje się w mózgu jednej z nich, na przykład u A, gdzie fakty świadomości, które nazwiemy, pojęciami, kojarzą się z wyobrażeniami znaków- językowych, czyli obrazami akustycznymi służącymi do ich wyrażenia. Załóżmy, że dane pojęcie wywołuje w mózgu odpowiadający mu obraz akustyczny; jest to zjawisko całkowicie psychiczne, po którym z kolei następuje proces fizjologiczny: mózg przekazuje narządom fonacyj-nym impuls odpowiadający temu obrazowi; następnie fale dźwiękowo rozchodzą się od ust A do uszu B: proces czysto fizyczny. Następnie obwód zostaje przedłużony u B w kierunku odwrotnym: od ucha do mózgu — fizjologiczna transmisja obrazu akustycznego; w mózgu — skojarzenie psychiczne tego obrazu z odpowiadającym mu pojęciem. Jeśli z kolei mówi B, ten nowy akt przebiegnie — z jego mózgu do mózgu A — dokładnie tę samą drogę co pierw szy i przejdzie przez takie same kolejne fazy, które możemy przedstawić w' następujący sposób:

Audycja Fonacja

Powyższa analiza nie zamierza być wyczerpuj ąca: można by wyróżniać jeszcze dalej: czyste wrażenie akustyczne, identyfikacja tego wrażenia z utajonym obrazem akustycznym, obraz mięśniowy fonacji itd. My wzięliśmy pod uwagę tyiko te elementy, które uznaliśmy za podstawowe; rystuiek nasz pozwoli jednak z miejsca odróżnić części fizyczne (fale dźwiękowe) od fizjologicznych (fonacja i słyszenie) oraz psychicznych (obrazy słowne i pojęcia). Rzeczą zasadniczą jest stwierdzenie, że obraz słowny nie utożsamia się z dźwiękiem i że jest on psychiczny na tej samej zasadzie, co związane z nim pojęcie.

Przedstawiony przez nas obwód może się dzielić jeszcze dalej:

a) na część zewnętrzną (drganie dźwięków przenoszących się z ust do ucha) oraz część wewnętrzną obejmującą całą resztę;

b) na część psychiczną i część nie psychiczną, przy czym ta ostatnia obejmuje zarówno fakty fizjologiczne mające swą siedzibę w narządach, jak i fakty fizyczne znajdujące się poza człowiekiem;

c) na część czynną i część bierną: czynne jest to wszystko, co idzie od