str27301 djvu

NAUKA

dwóch ciał, podczas gdy w pierwszym wypadku dokonać tego nie można. Przestrzenne te stosunki są, oczywiście, realne w tern samem znaczeniu, jak i same ciała. Skoro dwa ciała są sobie równowartościowe, gdy chodzi o zapełnienie 'pewnego odstępu, to okażą się też równowartościowe, gdy będzie chodziło o zapełnienie innego odstępu. Odstęp okazuje się tedy niezależny od szczególnego wyboru ciała, które go zapełnia; dotyczy to wszelkich wogóle stosunków przestrzennych. Oczywiście, niezależność ta — będąca jednym z głównych warunków przedwstępnych użyteczności tworzenia pojęć czysto geometrycznych — nie jest a priori konieczna. Zdaje mi się, że to pojęcie odstępu, wyzwolone od szczególnego wyboru ciała zapełniającego, stanowi punkt wyjścia do stworzenia pojęcia przestrzeni wogóle.

Gdy po tych zwięzłych napomknieniach przejdziemy do sformułowania rozwoju pojęcia przestrzeni z punktu widzenia doznań zmysłowych, sądzę, że będziemy mogli ująć go w następujący schemat: przedmiot cielesny; położenia wzajemne przedmiotów cielesnych; odstęp; przestrzeń. W po-wyższem ujęciu przestrzeń okazuje się czemś w takim samym sensie realnem, jak i przedmioty cielesne.

Nie ulega wątpliwości, że pojęcie przestrzeni ^ako rzeczy realnej musiało już istnieć w świeeie

247