13. Wczesna epoka żelaza w strefie wschodniobałtyckiej: kultura kurhanów zachodniobałtyjskich.
Ha D - późny LT
pn-wsch Pl z lokalną grupą kultury łużyckiej - warmińsko-mazurską
osady obronne
Wyróżnia się 4 fazy jej rozwoju:
I - Ha D1
II - wczesny okres lateński (400-250 p.n.e.)
III i IV - środkowy i późny okres lateński (250 r. p.n.e. - pierwsze lata naszej ery)
Później rozpada się na trzy grupy lokalne: sambijską (Półwysep Sambijski), zachodniomazurską (Warmia, zachodnie Mazury, część północnego Mazowsza), wschodniomazurską (wschodnie Mazury).
GOSPODARKA
-półdziki wypas zwierząt - koni, świń, k/o, bydła rogatego
-znano uprawę ziemi, ale przeważała hodowla
-pszenica, owies, jęczmień
-narzędzia kamienne, sporadycznie brązowe i żelazne
-rybołówstwo
-łowiectwo
OSADNICTWO
-grodzisko miejscem centralnym na naturalnych wzniesieniach lub na wyspach, wysoczyznach
-osady rusztowe w Ełku, Giżycku, Gołdapi, Węgorzewie; od 6 do 8 budynków, w płytkich zakolach rzek i jezior; 2-3 ary, palisada drewniana i pomost
-słupowe, często z paleniskiem po środku
-osada połączona z lądem mostem
-Majdan- w osadzie domostwa budowane wokół pustego miejsca, wokół wały z ziemi
-wokół grodzisk osady otwarte, nietrwała zabudowa-szałasy
-osiedla obronne niewielkich rozmiarów z palisadą lub wałem kamienno-ziemnym
OBRZĄDEK POGRZEBOWY
-ciałopalenie
-Charakterystyczna formą grobu są kurhany z pojedynczym wieńcem kamieni, ziemnym lub kamienno-ziemnym nasypem i jamą wewnątrz.
- Jamę nakrywano brukiem kamiennym, na którym czasami umieszczano dodatkowo pojedyncze urny.
- Z czasem pojawiają się kurhany z wielowarstwowym płaszczem kamiennym i z kamienną skrzynią, wewnątrz której umieszczano piętrowo kolejne pochówki.
- Z obszaru tej kultury znane jest jedno znalezisko ofiary ludzkiej - kilkuletniej dziewczynki ubranej w skórę baranią i wełniany szal.
CERAMIKA
-zaokrąglone dno
-zdobienie rytym lub nakłuwanym ornamentem geometrycznym
-naczynia jajowate chropowacone
-naczynia wazowate i dzbany
-widoczne wpływy z kultury pomorskiej - popielnice z nakrywkami wpuszczanymi, motywy zdobnicze, urny twarzowe
HANDEL I RZEMIOSŁO
-obróbka metali- brąz, potem pierwsze wyroby żelazne
-stosowano odlewy z brązu w formach muszlowych
-narzędzia z brązu- siekierki z tulejkami
-broń brązowa - groty, miecze
-przybory toaletowe- szczypce
-ozdoby- bransolety, szpile, wisiorki, naramienniki
-narzędzia z kości i kamienia
-kamienne skrzynie grobowe i narzędzia
-drewniane osady, szalowania komór grobowych
-przęśliki tkackie
-importy z kultury pomorskiej- ozdoby żelazne- szpile, bransolety
-importy metali z kultury łużyckiej, pomorskiej, nordyjskiej (wymiana za bursztyn)
BROŃ
-mało broni w grobach
-najpierw była brązowa
-groty włóczni i oszczepów, mało mieczy
-narzędzia- noże i siekiery
OZDOBY
Ozdoby drucikowate, ogólnie mało
* faza 1
-bransolety głównie brązowe, otwarte, spiralne, czasem lite o przekroju prostokątnym
-naszyjniki drutowate, zdobione kreskami, spiralnie skręcone, kabłąkowate
-szpile o prostym trzpieniu, z łabędzią szyjką, wiosłowate, z główką spiralną lub zwiniętymi w kółko
* faza 2
-naszyjniki kabłąkowate
-szpile podobne do łużyckich, pomorskich
-naszyjniki kołnierzykowate z uszkami na krawędziach
* faza 3
-naszyjniki z ząbkowaną górną krawędzią, trąbkowatymi zakończeniami
-szpile żelazne z główkami w formie tarczek
-tarczki spiralne, stożkowate
-bransolety spiralne z cienkimi końcami- importy pomorskie
* faza 4
-szpile o główkach owalnych, wiosłowatych
-wisiorki o kształcie koła z czterema szprychami
1