WOLNOŚĆ
Atrybut człowieka polegający na tym, że może on samookreślać się: działać lub nie działać oraz działać tak lub inaczej, czyli decydować i wybierać, a także opierać się presji zewnętrznej. Źródłem tego samookreślania się jest wola władza psychiczna, która jest naturalną dążnością do dobra. Dążność do dobra jako naturalna człowiekowi jest powiązana z rozumem (stąd nazwana jest pożądaniem rozumnym), zakłada więc rozpoznanie dobra i wyłania działanie pod wpływem motywów i racji. Dążność do dobra realizuje się na gruncie prawdy. Może być wybrane dobro pozorne zamiast dobra prawdziwego, ale właśnie to wskazuje na możliwość i konieczność orientowania się na prawdę obiektywną o tym, do czego dążyć warto.
Właściwa człowiekowi zdolność samostanowienia jest źródłem jego niezbywalnej godności, inaczej absolutnej wartości osoby. Uzasadnienie ontologiczno-etyczne godności osoby harmonizuje z jej chrześcijańskimi podstawami objawionymi. Odsyłają do nich: soborowa Konstytucja o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes i dokumenty nauczania papieskiego. Wielkość i godność człowieka w ujęciu teologicznym polega na tym, że jako rozumny i wolny jest on stworzony na obraz i podobieństwo Boże i przeznaczony do życia wiecznego. Człowiek jest "jedynym na ziemi stworzeniem, którego Bóg chciał dla niego samego" (KDK, 24; por. RH, 13; ChL, 37).
Wolność jako wyraz człowieczeństwa, stanowiący o absolutnej wartości osoby, jest jednym z centralnych tematów katolickiej etyki społecznej. Etyka ta odrzuca całkowitą emancypację wolności, która samą siebie czyniłaby nieomylnym prawem, a z drugiej strony odrzuca też całkowitą zależność woli jednostki od determinant społecznych. Postuluje natomiast powiązanie wolności jednostki z odpowiedzialnością w płaszczyźnie wspólnotowej, gdzie na gruncie dobra wspólnego wolność jednostki styka się i współdziała z wolnością innych. Personalistyczny porządek społeczny sprzyja wolności wszystkich poprzez zasady: miłości społecznej, sprawiedliwości społecznej, solidarności.
Wolność jest warunkiem rozwoju, tak w wymiarze jednostkowym, jak i społecznym.
Toteż w obecnej dobie przemian i przyspieszonego rozwoju cywilizacyjnego wzrosły i upowszechniły się aspiracje wolnościowe. Kościół uznaje je za znak czasu. Np. Paweł VI pisze: "Człowiek postawiony w tych nowych warunkach przejawia podwójną tendencję i to tym silniej, im bardziej postępuje naprzód jego poznanie świata i wykształcenie: dążenie do równości społecznej i dążenie do udziału w zarządzaniu; oba te dążenia są wyrazem godności i wolności człowieka" (OA, 22). Natomiast wydana przez Kongregację Nauki Wiary Instrukcja o chrześcijańskiej wolności i wyzwoleniu (1986) zaczyna się takim zdaniem: "Świadomość wolności i godności człowieka, idąca w parze z uznaniem niezbywalnych praw osoby i społeczeństw, jest jedną z głównych cech charakteryzujących nasze czasy". Kościół ukazuje też drogi, na jakich urzeczywistnianie wolnościowych aspiracji służyć może prawdziwemu rozwojowi i dobru człowieka oraz społeczeństwa. Konkretnym wyrazem tych aspiracji są prawa wolnościowe ("prawa osoby w życiu publicznym", KDK, 73), jak: prawo do swobodnego zrzeszania się, wypowiadania swoich poglądów, prywatnego i publicznego wyznawania religii, posiadania własności itd. Zagwarantowanie tych praw wymaga tworzenia odpowiednich warunków politycznych, ekonomicznych, kulturowych. Jan Paweł II przypominając, że Kościół zawsze uczył obowiązku działania dla dobra wspólnego, stwierdza zarazem, iż "uprawnienia władzy nie mogą być rozumiane inaczej, jak tylko na zasadzie poszanowania obiektywnych i nienaruszalnych praw człowieka" (RH, 17; por. Przemówienie do ONZ, 2 X 1979). Z kolei w licznych dokumentach jest mowa o wolności narodów: jest ona niezbędnym warunkiem ich rozwoju i fundamentem pokoju (por. Jan XXIII, encyklika Pacem in terris; Paweł VI, encyklika Populorum progressio; Jan Paweł II, Orędzie na XIV Światowy Dzień Pokoju 1 1 1981 - "Chcesz służyć sprawie pokoju szanuj wolność"; encyklika Sollicitudo rei socialis).
Wolność osoby w społeczeństwie, grup społecznych w państwie, narodów w świecie są to zatem - używając słów encykliki Sollicitudo rei socialis - dziedziny "społecznej troski Kościoła". W parze z tą troską, należącą do ewangelizacyjnej misji Kościoła na polu społecznym, idzie duszpasterska troska o wewnętrzną, podstawową wolność człowieka od fałszu, grzechu i od alienacji w świecie jego własnych wytworów.