20751 leksyka025

nie mają dokładnej lokalizacji, oznaczone są jedynie nazwiskiem autora. Ze względów praktycznych znaczeń najczęściej nie definiuje się, ale opisuje za pomocą ciągów synonimów. Jest to sposób bardzo rozpowszechniony w praktyce leksykograficznej. Zazwyczaj też całkowicie wystarcza rodzimemu użytkownikowi, któremu słownik ma pomóc przy rozumieniu tekstów. Sposób ten ma również tę zaletę, że synonimy mogą być użyte przy tworzeniu nowych tekstów. ,,Ułatwienie urozmaicenia stylu"⁷ - taki cel przyświecał autorom słownika warszawskiego. Ternu samemu celowi służą także odsyłacze do innych haseł bliskoznacznych oraz hasła obejmujące całe grupy synonimiczne. Wszystkie te cechy odnajdujemy w słownikach innych języków przeznaczonych do użytku praktycznego, np. w słownikach języka angielskiego wydawnictwa amerykańskiego Merriam-Webster {Webster*s New International Dictionary of the English Language, 1909).

Jakościowo jest słownik warszawski dziełem nie dorównującym, niestety, wielkim słownikom innych języków. Dane czerpano z różnych źródeł, często ich nie sprawdzając. Zbytnio np. polegano na materiale Lindego, często zdarzają się więc nieścisłości. Przed drugą wojną światową krytycy, aprobując zadania słownika, wytykali autorom niekompletność zebranego słownictwa¹. Po drugiej wojnie natomiast krytykowano same założenia tego słownika (patrz punkt 6.), tzn. zasadniczy nienormatywizm i wszechogarniający charakter słownika. Zwracano także słusznie uwagę na to, że w późniejszych tomach słownika znajduje się wiele haseł utworzonych w sposób sztuczny².

Na tle kultury polskiej słownik warszawski można określić jako dzieło pozytywistyczne, w dwu znaczeniach tego terminu. W znaczeniu węższym pozytywizm odnosi się do okresu tzw. pozytywizmu warszawskiego (1863-1890), do którego słownik warszawski należał koncepcyjnie. Pozytywizm był ruchem nastawionym na pogłębienie wiedzy i na jej popularyzowanie. W okresach wcześniejszych, klasycystycznym i romantycznym, podjęto pracę nad tymi czynnikami, tymi instytucjami, które miały przyczynić się do zacieśnienia więzi narodowych, lub do powstania tych więzi. Takimi ważnymi czynnikami była literatura czy język. Metaforycznie mówiąc, ,,prawem zasadniczym romantyzmu

polskiego jest ocalenie narodu, któremu nic prócz słowa nie pozostało, w słowie i przez słowo” (St. Brzozowski 1979: 24).

W pozytywizmie nastąpiło opisanie owych instytucji bytu narodowego. Nastąpiła, można powiedzieć, faza opisu Polski istniejącej w słowie. Niezwykle ważną rolę odgrywały tu wydawnictwa encyklopedyczne, z których wiele jest do dziś encyklopediami największymi objętościowo, o nie przemijającej wartości, np. Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana (t. 1-55, 1880-1914), czy Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (t. 1-16, 1889-1914). Cel tych wydawnictw był dydaktyczny. Na tym tle trzeba widzieć słownik warszawski - i on był słownikiem o celach dydaktycznych. Jak wcześniejszy słownik Lindego, słownik warszawski miał za zadanie ukazać całe bogactwo języka polskiego oraz służyć jednocześnie do rozszerzania zasobu słownikowego swych użytkowników.

W szerszym znaczeniu wyrazu pozytywizm używa się jako terminu filozoficznego, słownik warszawski był pozytywistyczny w tym sensie, że kładł nacisk na takie cechy opisu naukowego, jak kompletność zbioru faktów naukowych i (umiarkowany) nienormatywizm. Z tego punktu widzenia wszystkie wielkie słowniki jednojęzyczne są pozytywistyczne.

b. Inne słowniki ogólne

Do okresu II wojny światowej ukazały się także inne słowniki. Słowniki wydawane przez Arcta w tym okresie niewiele wniosły elementów oryginalnych, z wyjątkiem użycia ilustracji obrazkowych do wyjaśniania znaczenia rzeczowników w Słowniku ilustrowanym języka polskiego (t. I-III, Warszawa 1916, 1925, 1929). Skrótami tego słownika były Mały słownik języka polskiego (Warszawa 1935) i Podręczny słownik języka polskiego (Warszawa 1939, 1957). Były one w dużej mierze oparte na materiale słownika warszawskiego, a objęły słownictwo współczesne, standardowe. Zawierają dużo frazeologii, choć autorzy nie mieli jasnej koncepcji co do zadań słownika, stąd duże rozbieżności w opisie materiału w poszczególnych artykułach hasłowych (Gruszczyński 1989).

Konkurencyjne wobec Arcta wydawnictwo Trzaski, Everta i Michalskiego zaczęło wydawać w 1938 roku Słownik języka polskiego pod red. T. Lehra-Spławińskiego. Jego opracowywanie rozpoczęto w 1935 roku,

1

   Pauz np. Życie i Twórczość Jana Karłowicza, zwłaszcza rozdziały Kryńskiego i Brucknera.

2

   Na toinach V--V1J1 największe piętno wywarła osobowość Niedźwieckiego.