59149 pdl8

Rozdział III

DEMONICZNA PERSONIFIKACJA ZJAWISK PRZYRODY

Na podstawie relacji człowiek — przyroda zaistniało zjawisko ukształtowania się określonych wyobrażeń ludowej demonologii przyrodniczej. Wyobrażenia te stanowiły animistyczne uosobienie takich elementów świata przyrody, jak wszelakiego rodzaju naturalne akweny i rejony ich pobrzeży, bagna i trzęsawiska, pola uprawne i łąki czy lasy i góry. Ta właśnie dziedzina wierzeń demonicznych przez stosunkowo długi okres stanowiła ludową wykładnię wiedzy człowieka o otaczającej go rzeczywistości przyrodniczej, służąc równocześnie upowszechnianiu wśród ludu polskiego określonego schematu życia moralno-obyczajowego i wynikającego stąd systemu wartości. Odbicie tego zjawiska znalazło swój wyraz m.in. w naszej literaturze romantycznej, a zwłaszcza w twórczości A. Mickiewicza („Dziady" i niektóre ballady, jak „Świteź", „Świtezianka" czy „Pani Twardowska") i J. Słowackiego („Balladyna").

Omawianą sferę demonicznych wyobrażeń przyrody uporządkować można w ramach następującej klasyfikacji:

Demonologia przyrodnicza

Demony

podziemne

Demony

wodne

Demony

brzegowe

Demony

błotne

Demony

polne

Demony

leśne

Demony

górskie

Podział ten nie wyczerpuje wprawdzie wszystkich kwestii strukturalnych naszej rodzimej demonologii przyrodniczej. Pozwala on jednakże na podejmowanie refleksji nad daną sferą wyobrażeń demonicznych w kontekście przypisywanego im zasięgu „występowania" i „oddziaływania" w świecie przyrody.

6 — Polska demonologia 81