60 61 (8)

60 Przyczyny i motywy zagranicznej ekspansji przedsiębiorstw

wejdą tam inni konkurencji), uzyskania możliwych korzyści z integik pionowej itp.

W literaturze przedmiotu najszerzej rozważanym zagadnieniem związany* z motywami ekspansji zagranicznej przedsiębiorstw są motywy zagraniczny# inwestycji bezpośrednich⁹.

Powody, dla których firmy inwestują za granicą, inspirowały i absorbował badaczy biznesu międzynarodowego przez kilkadziesiąt lat. Powody te stąnosbi integralną część różnych teorii i paradygmatów produkcji międzynarodowej, op&i; cowanych przez takich uczonych, jak¹⁰:

•    S.H. Hymer, który zapoczątkował teorię internalizacji nazywanej taka teorią kosztów transakcyjnych, później rozwiniętą przez PJ. Buckiej I M.C. Cassona, J.F. Hennarta. A.M. Rugmana i D.J. Teecea (Hymer jest taka znany z prac nad zastosowaniem teorii organizacji branży do teorii produk# ii-mi ędzy narodowej);

•    R. Vemon, który jest autorem teorii cyklu produktu w inwestycjach zapas nicznych, rozwiniętej później przez L.T. Wellsa;

•    R.E. Caves, T. Horst, H. Johnson, S.P. Magee, B. Swedenborg, T.A. Pugrł A.L. Calvet, R.F. Owen, S. Lali, N.S. Siddhathan i N. Kumar, którzy wnieśli wkład do teorii korzyści wynikających z posiadania przez firmę unikalny# • zasobów (firm specific ownership advantages theory); '

•    F.T. Knickerbocker, E.M. Graham i E.B. Flowers, którzy są znani z obszcr nych badań nad strategiami firm działających na rynkach oligopol i stycznych;

•    J.H. Dunning, którego eklektyczny paradygmat produkcji międzynarodowej,- . znany także jako paradygmat OLI (ownership, location, intemalisaimj,b stanowi próbę holistycznego wyjaśnienia działalności firm zagranicznych, ^ łącząc w sobie teorie i modele wielu jego poprzedników.

Wychodząc z wcześniej zaproponowanej przez Behrmana (J972) taksonomii. Dunning (1993; 1998) pogrupował rozmaite motywy podejmowania inwestycji zagranicznych i odpowiadające im typy inwestorów według tego, czy są nastawione na:

•    pozyskanie zasobów,

•    zdobycie rynków,

•    poprawę efektywności,

•    pozyskanie zasobów strategicznych.

W lym podrozdziale wykorzystano fragmenty artykułu Gorynia, Nowak, Wolniak (2001) Podsumowanie prac autorów wymienionych w tym paragrafie oraz szczegółowy opis eklektyci aego paradygmantu można znaleźć w: Dunning (1993). Analiza lego paradygmatu j jego rozwinięci* została także przeprowadzona w innych pracach Dunninga (1980; 1981; 1988; 1998). AlterfMtywM przeglądy teorii inwestycji zagranicznych można znaleźć m.in. u Boddewyna (1985), BucMeya (1993) i Hennarta (2001).

Pierwszy typ inwestorów w swoich inwestycjach zagranicznych kieruje się motywem pozyskania określonych zasobów po niższym koszcie, niż byłoby to możliwe w kraju macierzystym, gdyby te zasoby były w ogóle dostępne. Mogą to być zarówno zasoby fizyczne (np. surowce), zasoby ludzkie (np. tania siła robocza), jak i zasoby technologii, kwalifikacje menedżerskie, umiejętności marketingowe i zdolności organizacyjne (Dunning, 1993, s. 57).

Firmy nastawione na zdobywanie rynków inwestują w krajach i regionach, gdzie mogą rozszerzyć swoje rynki zbytu. Poza rozmiarami rynku i spodziewanym ich wzrostem w tego typu firmach o inwestowaniu za granicą mogą decydować rozmaite inne przyczyny rynkowe, np. gdy ich dostawcy lub odbiorcy rozszerzyli swoją działalność za granicę. W odróżnieniu od innych typów bezpośrednich inwestycji zagranicznych, firmy nastawione na zdobycie rynków wykazują tendencję do traktowania swoich filii zagranicznych jako samowystarczalnych jednostek, a nie jako części zintegrowanego łańcucha tworzenia wartości dodanej (Dunning, 1993, s. 58-59).

Motywy inwestorów nastawionych na poprawę efektywności sprowadzają się do racjonalizacji procesów produkcji, dystrybucji i marketingu poprzez synergicz-ne, skoordynowane zarządzanie rozproszonymi geograficznie jednostkami gospodarczymi- Taka racjonalizacja wynika głównie z korzyści z różnic w kosztach czynników produkcji między krajami oraz z korzyści skali i zasięgu (economies of scalę and scope) (Dunning, 1993, s. 59-60).

Inwestorzy zagraniczni nastawieni na pozyskanie zasobów strategicznych kierują się zazwyczaj chęcią utrzymania lub powiększenia swojej międzynarodowej przewagi konkurencyjnej. Podobnie do inwestorów nastawionych na poprawę efektywności, firmy poszukujące zasobów strategicznych starają się dyskontować korzyści wynikające ze wspólnego posiadania sieci przedsiębiorstw działających w zróżnicowanym środowisku wielonarodowym (Dunning, 1993, s. 60).

Dunning uważą, że dwa pierwsze typy motywów (pozyskiwanie zasobów i zdobywanie rynków) przeważają wśród początkujących inwestorów, podczas gdy dwa ostatnie (poprawa efektywności i pozyskiwanie zasobów strategicznych) są charakterystyczne dla firm. które podejmują kolejne inwestycje zagraniczne. Autor ten uważa także, że „[...] w miarę wzrostu znaczenia zdobywania zasobów strategicznych zainteresowania korporacji przesuwają się z miejsc inwestowania, które mają coś wspólnego z dostępem do tynków lub zasobów naturalnych, w kierunku tych miejsc, które zapewniają dostęp do zasobów o wysokim nasyceniu wiedzą. powiększąjąc tym samym istniejące korzyści wynikające z posiadania pr/ez korporacje swoistych zasobów (specific advantages)'' (Dunning, 1998, s. 54).

■■8(1

W przeciwieństwie do bogatej literatury teoretycznej, studia empiryczne nad motywami podejmowania inwestycji zagranicznych należą raczej do rzadkości. Można wskazać na następujące badania: Kim i Kim (1993), Tatogłu i Głaister (1998), Hussam, Ali i Nowak (2001), Ali i Mirza (1996) oraz Fahy. Shipley, Egan i Nosie (1998). Dwa ostanie-opracowania zasługują na szczególną uwagę, gdyż dotyczą motywów podejmowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych w kra-