chalmers0110

112 Teorie jako struktury

niony o dodatkowe liczne epicykle dołączane do pierwotnie kolistych orbit planetarnych; było również rzeczą konieczną zmienić uprzednio przyjęty szacunek odległości od gwiazd stałych. Jeżeli zaobserwowane zachowanie planet różniło się od przewidywanego przez koper-nikański program badawczy, na pewnym etapie jego rozwoju można było go chronić zmieniając epicykle lub dodając nowe. W końcu odkryto i zmodyfikowano inne, początkowo nie sformułowane założenia. Twardy rdzeń znajdował się pod ochroną dzięki zmianie teorii, na której opierał się język obserwacyjny, w wyniku której na przykład dane obserwacji teleskopowej zastąpiły obserwacje dokonywane gołym okiem. Wraz z odkryciem nowych planet, zmieniały się również warunki początkowe.

Negatywna heurystyka programu to wymóg, aby podczas rozwijania programu, twardy rdzeń pozostawał nietknięty i nie zmieniony. Uczony, który poddaje zmianom twardy rdzeń, wychodzi poza dany program badawczy. Tycho de Brahe wykroczył poza koper-nikański program badawczy proponując uznać wszystkie planety, oprócz Ziemi, za ciała krążące wokół Słońca, samo zaś Słońce miało krążyć wokół nieruchomej Ziemi. Lakatos podkreśla znaczenie elementu umowy, który odgrywa istotną rolę w decyzji o podjęciu pracy w ramach programu badawczego, co ma wiele wspólnego ze stanowiskiem Poppera względem zdań obserwacyjnych, omówionym w punkcie drugim poprzedniego rozdziału. Znacząca rozbieżność kryje się w tym, że u Poppera decyzje dotyczą akceptacji tylko zdań szczegółowych, natomiast z Lakatosa decyzje dotyczą również zdań ogólnych, które wchodzą w skład twardego rdzenia. Mam podobne zastrzeżenia co do nacisku Lakatosa na świadomościowy aspekt procesu podejmowania decyzji przez poszczególnych uczonych, jakie wyraziłem uprzednio w związku z Popperem. Problem ten omawiam szerzej w kolejnych rozdziałach.

Pozytywna heurystyka, tj. ta strona programu badawczego, która wskazuje uczonemu raczej to, co powinien robić niż to, czego nie powinien, jest mniej precyzyjna i trudniej jest ją zdefiniować niż heurystykę negatywną. Heurystyka pozytywna mówi o tym, w jaki sposób należy uzupełnić twardy rdzeń, aby można było za jego pomocą wyjaśniać i przewidywać zjawiska realnego świata. Jak pisał