Drzewo życia3

lub zaistnienie jest niepożądane. „O wilku mowa, a wilk tu” — używamy tego powiedzenia, gdy ktoś, o kim właśnie była mowa, zjawia się niespodziewanie. Zwykle nie jesteśmy świadomi pierwotnego sensu tych powiedzeń, będących ilustracją zjawiska bardzo powszechnego w społecznościach tradycyjnych, tzw. tabu językowego. W kulturze ludowej istniały zakazy wymawiania wielu „groźnych” słów i nazw; zastępowano je słowami neutralnymi — na przykład zamiast „diabeł” mówiono często „zły” lub „kusy”.

Magiczna moc języka miała także swój aspekt pozytywny. Decydowała o skuteczności różnego rodzaju tekstów sakralnych, zaklęć, formuł magicznych, mitów. Ich recytacja, odbywająca się zazwyczaj w specjalnych warunkach, powodowała zaistnienie opisywanej i pożądanej sytuacji czy stanu. Identyczny cel miały kolędy gospodarcze.

Często tłem dla zawartych w nich magicznych życzeń był opis drzewa mającego cechy drzewa kosmicznego;

Stoi sosna śród podwórca, holeluja, holeluja.

Na tej sośnie, twój pożytek rośnie,

A w spodku becka smoły,

A w środku jare pscoły,

A na wierzchu stery koła,

W każdym kole po sokole...¹

Ten, bodaj najciekawszy ze znanych nam opisów, nie pozostawia żadnych wątpliwości, że mówi się o wiecznie owocującym drzewie życia. Dzięki dość przejrzystym symbolom staje się ono uosobieniem kosmosu, wyrażając podział na trzy strefy oraz cztery strony świata symbolizowane przez koła (?) i ptaki.

* Oba fragmenty kolęd pochodzą z pracy J. Swiętka: Lud nadrabski (Od Gdowa po Bochnię). Kraków 1893. s. 76. 88.

76