cw relaks koncentr

4. Ćwiczenia relaksowo-koncenimjące

Jedną z form postępowania psychokorekcyjnego są ćwiczenia re-laksowo-koncentrujące, nazywane też treningiem autogennym, relaksacją, relaksem. Ich funkcja polega z jednej strony na zapewnieniu odprężenia mięśniowego i zmniejszeniu nadmiernego napięcia nerwowego, a z drugiej — na kształceniu umiejętności koncentracji na przedmiocie czynności. W ujęciu S. Kratochvila „metody relaksyjne opierają się na założeniu, że istnieje wzajemny związek między trzema czynnikami: napięciem psychicznym, czynnościowym stanem wegetatywnego układu nerwowego i napięciem mięśni”.¹ Według innych autorów termin „relaksacja” jest używany „...do określenia stanów lub czynności, w których dominuje odpoczynek, odprężenie, zwolnienie psychiczne”.^{2 3 4} Jak twierdzą M. Demel i A. Skład, relaks jest „metodą sterowanego wypoczynku, szczególną formą odprężenia, której towarzyszy rozluźnienie mięśni, a nawet zupełne ustanie aktywności myślowej. Pod względem fiz j ologicznym istota relaksu polega na zmniej -szeniu dopływu impulsów do ośrodkowego układu nerwowego w celu zapewnienia mu optymalnych warunków odpoczynku. Stan ten osiąga się przez możliwie pełne rozluźnienie mięśni oraz izolowanie się od bodźców środowiskowych, a zwłaszcza hałasu, światła, wzruszeń itp. ... Znaczenie relaksu wiąże się więc głównie z przerwaniem stanu napięcia psychiczno-nerwowego i wzmożonej pobudliwości, jaka towarzyszy powszednim czynnościom oraz pracy zawodowej. Relaks, pozwalający na oderwanie się od bodźców męczących ośrodkowy układ nerwowy, ułatwić może restytucję zmęczonego organizmu”.⁸

Techniki relaksacji znajdują zastosowanie w terapii zaburzeń nerwicowych oraz schorzeń psychosomatycznych, nazywanych chorobami współczesnej cywilizacji, gdyż w ich powstawaniu istotną rolę odgrywają: występujący w wysoko uprzemysłowionych krajach nadmierny pośpiech, konflikty interpersonalne, brak możności zrealizowania swych aspiracji, obawy wywołane zagrożeniami dla bytu jednostki oraz gatunku ludzkiego. Ćwiczenia relaksowo-koncentrujące mogą być przydatne przy zapobieganiu niepowodzeniom szkolnym, zwiększaniu efektywności uczenia się, przeciwdziałaniu stanom nadwrażliwości emocjonalnej oraz nadpobudliwości psychomotorycznej towarzyszącym trudnościom wychowawczym. Jak zaznacza A. Szyszko-Bogusz, „racjonalna i naukowa metoda relaksacji, będąca swoistym połączeniem umiejętności pełnego odprężenia psychofizycznego oraz w miarę możności zupełnej, doskonałej koncentracji uwagi, skupienia intelektualnego, stanowi dla współczesnego pedagoga umiejętność węzłową, warunkującą pełną efektywność nowoczesnego procesu kształcenia i wychowania”.⁵ „

Ćwiczenia relaksowo-koncentrujące mogą polegać na regulowaniu oddechu, rozluźnianiu poszczególnych grup mięśni, koncentracji na określonym przedmiocie.^{6 7 8 9 10 11} Wykonywanym ćwiczeniom powinny towarzyszyć wyobrażenia o dodatnim zabarwieniu uczuciowym oraz podawane przez terapeutę sugestie dotyczące dobrego samopoczucia, doznawania stanu odprężenia i rozluźnienia mięśni, zapomnienia o przeżywanych konfliktach, troskach i zmartwieniach. W trakcie treningu bywają wykorzystywane muzyka lub odpowiednie fragmenty utworów literatury pięknej, wpływające korzystnie na stan psychiczny uczestników.

Techniką relaksacji opartą na założeniach teorii odruchów warunkowych Pawłowa posługiwali się H. Kleinsorge i G. Klumbies.⁸ Teorię tę zastosowano w odniesieniu do trzech grup pacjentów wykazujących różne zaburzenia czynnościowe narządów wewnętrznych. Ćwiczenia relaksacyjne odbywały się przez trzy miesiące, dwa razy w tygodniu po godzinie. Osoby uczestniczące w treningu podzielono na trzy klasy, wyznaczające kolejne etapy treningu. „W pierwszej klasie wyjaśnia się istotę metody oraz uczy podstawowych pozycji ciała i ćwiczeń. W drugiej klasie stosuje się ćwiczenia treningu autogennego niższego stopnia. W klasie trzeciej pacjenci są podzieleni według rodzaju zabu-

227

1

   S. Kratochwil Psychoterapia. Kierunki — metody — badania. Warszawa PWN 1974, s. 189.

2

   J. Aleksandrowicz, S. Cwynar, A. Szyszko-Bogusz Relaks. Wskazówki dla lekarzy i pedagogów. Warszawa PZWL 1976, s. 5.

3

   M. Demel, A. Skład Teoria wychowania fizycznego dla pedagogów. Warszawa

4

PWN 1976, s. 207.

5

A. Szyszko-Bogusz JFunkcja ćwiczeń odprężających w nowoczesnym procesie

6

kształcenia. Wrocław —Warszawa —Kraków —Gdańsk Zakład Narodowy im. Osso

7

lińskich 1979, s. 5.

8

*    Ich dokładniejsze omówienie jest zawarte w pracy Teoria i metodyka ćwiczeń

9

relaksowo-koncentrujących. Pod red. W. Romanowskiego. Warszawa PZWL 1973.

10

*    H. Kleinsorge, G. Klumbies Technik der Relazation (Selbstenspannung). Jena

11

G. Fischer 1961.