DSC00227 (7)

Wybrane zagadnienia onkologii klinicznej

3. Radioterapia chorób nienowotworowych RT joat skuteczna w niektórych chorobach nienowotworowych, zwykle jeżeli zawodzą standardowe metody Jecze-ma. Ponieważ stosuje się małe dawki promieniowania (6-20 Gy), jest to metoda bezpieczna. Choroby, w których RT znajdige zastosowanie: choroba Gravesa i Basedowa (orbitopatia tarczycowa), malformacje tętniczo-zylm* mózgu, skrzydlik, neuralgia nerwu trójdzielnego, zwyrodnienie plamkowe siatkówki, ziarniniak grzybiały, limfocytowy naciek ślinianki, zespół bolesnego barku, agresywno włóknienia (przykurcz Dupuytrena, blizno-wiec, choroba Peyroniego [włóknienie ciał jamistych prącia]), ostrogi piętowe, rogowiak, zapalenie ścięgien i torebek stawowych, modzole, uporczywy ból towarzyszący osteoporozie kręgosłupa, naczyniak kości lub wątroby.

Kwalifikacja do radioterapii I wybór taktyki leczenia_

0    kwalifikacji do TRT lub BRT oraz wyborze taktyki

1    techniki leczenia decydują:

1)    cechy kliniczne, morfologiczne i biologiczne nowotworu (typ histologiczny, zróżnicowanie, tempo wzrostu, lokalizacja i zaawansowanie w klasyfikacji TNM) oraz szacowana szansa wyleczenia miejscowego lub efektu paliatywnego w odniesieniu do skuteczności innych metod leczenia

2)    charakterystyka kliniczna chorego - stan ogólny oceniany w skali ECOG (syn. skala Zubroda [WHO]; tab. X.K.4-3) lub skali Karnofsky'ego (lab. X.E. I l D). morfologia krwi, choroby przebyte i współistniejące. Choroby powodujące dentielinizucję mózgu lub rdzenia kręgowego, przewlekłe stany zapalne płuc, przewodu pokarmowego, pęcherza moczowego, gruczołu krokowego, nerek, niewydolność serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i inne obniżają tolerancję tych narządów na promieniowanie, jeżeli znajdą się one w całości lub w części w napromienianej objętości.

Radioterapia rzadko jest wyłączną i samodzielną meto-

dą łączenia, a jej miejsce w leczeniu skojarzonym może być różne i mieć różny cel. Dlatego o taktyce leczenia powinien decydować zespół specjalistów (onkolog, patolog, radiodiugnosta. radioterupeuta).

flpOWIKt ANIA

IWiklania (odczyny) popromienne mogą się ujawnić | zdrowych tkankach lub narządach w wyniku śmierci *h komórek tarczowych odpowiedzialnych za rownowa-H morfologiczną i czynnościową. Czas ujawnienia odczynu zależy od tempa proliferacji i czasu życia komórek tar-ozimych. Wyróżnia się 2 główne typy odczynów popromiennych-

1 Wczesny (ostry) odczyn popromienny l-jaw nim się w trakcie RT i może utrzymywać się do kilku tygodni po jej zakończeniu Występuje w tkankach.

9 których istnieją 8 czynnościowe subpopulacje komórek: r.acier/ysto, różnicujące się i dojrzale komórki \v nkx>-euno. Promieniowanie oddziałuje głównie na 2 pierwsze wymienionych grup komórek, W wyniku natural zqg> ubytku komórek dojrzałych zaburzona zostąj* rów-

nowaga morfologiczna i czynnościowa tkanek. Miejscowy odczyn zapalny i obrzęk prowadzą nąjpierw do wyspowego, a następnie rozległego niszczenia nabłonka (epithe-liolysis). Ostry odczyn popromienny występuje w szpiku, jajniku, jądrze, błonie śluzowej przewodu pokarmowego, dróg oddechowych i moczowo-płciowych, śródbłonku naczyniowym i naskórku, a także w innych narządach.

Ostry odczyn popromienny szpiku ujawnia się w postaci leukopenii i niedokrwistości (zmniejszenie liczby erytrocytów ujawnia się dopiero po zakończeniu RT). Leuko-penia postępująca w trakcie leczenia może być powodem rokowniczo niekorzystnych przerw w RT.

Ostry odczyn w jajniku i w jądrze ujawnia się zmniejszeniem liczby plemników i komórek jajowych, aż do popromiennej kastracji włącznie.

Ostry odczyn może być przyczyną przerw w leczeniu w związku z jego nietolerancją przez chorego, powodując np. silny nieustający ból, niemożność przełykania płynów, krwisty częstomocz, krwiste biegunki. W takich sytuacjach nierzadko dołączają się zakażenia bakteryjne i grzybicze.

Ostry odczyn popromienny ma charakter przejściowy i zmiany samoistnie się goją w czasie zależnym od nasilenia odczynu. Leczenie wspomagające znacznie łagodzi objawy kliniczne, zmniejsza nasilenie odczynu i przyśpiesza gojenie, dzięki czemu pozwala przeprowadzić RT bez przerw, co jest istotne dla jej skuteczności.

Zapobieganie i leczenie popromiennego zapalenia skóry i błon śluzowych opisano bardziej szczegółowo w rozdz. X.E,6.5.

2. Późne powikłania (odczyny) popromienne Występują w tkankach i narządach, w których zróżnicowana i dojrzała czynnościowo architektura komórkowa nie zawiera komórek macierzystych (np. nerka, serce, mózg, rdzeń kręgowy, mięśnie, kości, chrząstki, duże naczynia tętnicze, drogi żółciowe). W tych narządach z. reguły występuje więcej niż 1 typ komórek tarczowych. Ponieważ nie uczestniczą one w cyklu mitotycznym, pod-progowe uszkodzenia popromienne ulegają akumulacji bez towarzyszących temu procesowi objawów klinicznych. Jeżeli z różnych przyczyn takie komórki wejdą w cykl podziałowy, uszkodzenia się ujawnią i komórki giną lawinowo. Klinicznie oznacza to późne, od roku do kilku lat, ujawnienie odczynu i jego postępujący charakter. Typ odczynu zależy od narządu, a w jednym narządzie może się ujawnić więcej niż 1 typ odczynu (tab. X.E.3-2).

W przypadku niektórych potnych powikłań stosuje się leczenie operacyjne, nierzadko z dobrym wynikiem.

Wystąpienie późnego odczynu i jego nasilenie jest trudne do przewidzenia. Ujawnia się on nagle i jest nieodwracalny. Ryzyko częściowo zależy od dawki całkowitej. dawki frakcyjną) i objętości napromienianego narządu. Skutek kliniczny może być remy: ograniczone u ca ng tok tar je (uszkodzenie drobnych naczyń) łub zwłóknienie (uszkodzeńic ńhrobUstow) skory właściwej są niekorzystnym efektem kosmetycznym, ale nie ograniczają przeżycia, natomiast zwłóknienie i zanik nerki, marskosc wątroby. niedrożność jelit, martwica mózgu łub rdzenia kręp>wego. tamponada serca mogą być prayczy-

2021