DSCN1816 (3)

164 Rola społeczna

Bystroft J.S., 1994. Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek Al 7-Will. t. II. PIW. Warszawa. Dćchaux J.-H.. 1998. Dynamique de la familie: entre indtridualisme cl appartenanco |\v:] La nóuyęlle societe franęaise Trenie annćcs de mutation. ed. O. liall and. Y. Lcmel, Armand Colin. Paris.

Dyczewski L., 1994. Rodzina społeczeństwa państwa RW KUL, Lublin.

Flandrin J.-l___ 1998. Historia rodziny. Oficyna

Wydawnicza Volumcn. Warszawa. Lćvi-Śtrauss C„ 1998. Rodzina [w:] Wiedza o kulturze, cz. 1: Antropologia kultury. Zagadnienia i wybór tekstów, wstęp i red. A. Mcn-cwcl, Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa.

Nisbet R . 1998, Przesądy. Słownik filozoficzny.

Fundacja Alctheia. Warszawa Rodzina w zmieniającym się społeczeństwie,

1997. pod red. P. Kryczki. RW KUL. Lublin. Swiątkiewicz W.. 1997, Rodzina wobec kryzysu wartości [w:] Kobiety wobec przemian okresu transformacji, pod red. nauk. K. Faliszck. E- McLean Pctras. K. Wódz. Wyd. Śląsk. Katowice.

Rola społeczna, zespół oczekiwań odnoszących się do zachowań osoby zajmującej daną pozycję w strukturze społecznej lub ogół praw i obowiązków wiążących się z daną pozycją społeczną lub stanowiskiem. Jan Szczepański [1970, s. 131] rolę społeczną definiuje jako „względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających według mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru". Osoba pełniąca daną rolę społeczną zobowiązana jest zachowywać się w określony sposób, wykonywać pewne czynności; z tytułu odgrywanej roli posiada ona pewne uprawnienia, które innym nie przysługują. Równocześnie osoby pozostające w kontakcie z jednostką pełniącą daną rolę społeczną oczekują, że będzie się ona zachowywać zgodnie z określonym wzorcem postępowania. Wzorzec ten zwykle zostawia jednostce pewien margines dowolności w zakresie odgrywania roli. W jednych przypadkach margines ten jest większy, w innych bardzo wąski. Przekroczenie granic dotyczących stopnia swobody \v wykonywaniu roli naraża jej wykonawcę| na negatywne sankcje społeczne. Zespól oczekiwań ze strony środowiska społecznego stanowi czynnik, który w silny sposób wpływa na zachowania jednostki. Pełnienie I— danej roli społecznej prowadzi dosyć szybko do identyfikacji z nią jednostki. Oddziaływanie obu tych czynników (oczekiwań otoczenia i identyfikacji) powoduje, że odgrywanie roli społecznej stanowi dosyć sku- , toczny instrument zmiany zachowań i postaw jednostki.

Role społeczne pełnią funkcję kontroli społecznej. Modyfikują one z jednej strony zachowania, sposób myślenia, samoocenę jednostki, stanowiąc „kanał" przekazywania jednostce pewnych wartości i norm społecznych, z drugiej strony, przyjęcie pewnej roli modyfikuje postrzeganie danej osoby przez innych, co ma z kolei wpływ na jej zachowania, autopercepcję itd. [M. Lot 1985, s. 128].

O tym, jak silny jest wpływ pełnionej roli na zachowania, przekonuje eksperyment Philipa Zimbardo. W jednym z amerykańskich uniwersytetów zorganizowano niby-w ięzienie Studentów, którzy dobrowolnie (za odpłatnością) zgodzili się wziąć udział w badaniach, podzielono losowo m dwie grupy: „strażników" i „więźniów". Zadaniem badanych było odgrywanie przypisanej im roli. Jak relacjonuje P. Zimbardo:

„po upływie zaledwie 6 dni musieliśmy zlikwidować nasze niby-więzienie. gdyż to, co ujrzeliśmy, było przerażające. Nie było już jasne ani dla nas. ani dla większości badanych, gdzie jeszcze są oni sobą, a gdzie zaczynają się ich role. Większość istotnie stała się «więżniami» lub «strażnikami», niezdolnymi już do wyraźnego rozróżnienia między odgrywaną rolą a samym sobą. Wystąpiły dramatyczne zmiany w prawie każdym aspekcie ich zachowania, myślenia i odczuwania" (cyt. za [li. Aronson 1987, s. 38]).

Rola społeczna - obok kulturowej® ideału osobowości, jaźni subiektywnej i jaźni odzwierciedlonej - stanowi element osobowości społecznej (zob. [J. Szczepański