DSC66

HENRYK ZBIERSKI

Laurencc Sterne, portret pędzla malarza z epoki

nieznanego

razem dialogi w Tmlmmie Shmdy. Znaczenie swobody twórczej i eksperymentatorstwa Sterne'a dla przyszłego rozboju powieści było ogromne. Utwór ten stał się nie tylko precedensem literackim, lecz takie źródłem inspiracji dla powieści awangardowej ostatnich stu lat, tak jak twórczość Smollelta z kolei stała się źródłem inspiracji dla „antymodernistycz-nie’ zorientowanych powieściopisarzy z grupy „młodych i gniewnych**.

Wszystkich zaskakujących chwytów powieści Steme’a nie da się wyliczyć, ale wypada wskazać najważniejsze: nielineamy rozwój akcji, rozróżnienia pomiędzy czasem akcji a czasem narracji, pomiędzy autorem, narratorem i bohaterem. Powieść zawiera rozmaite ekstrawagancje stylu i języka, a nadto autor wprowadza niecodzienną interpunkcję, wy kropkowane zdania, puste kartki i inne nieraz już typograficzne tylko triki. W sumie w powieści panuje pozorny chaos i tylko tak wielki i nowatorski talent jak ten, który zaprezentował szczególnie w tej powieści Sterne, pozwolił tu uniknąć rzeczywistego zamieszania.

Obok Trisirama Shandy bardzo znana była w całej Europie Podróż sentymentalna przez Francję i Wiochy (.Sentimental Journey through France and ltaly by Mr. Yorick, 1768) Sternem. Powieść ta, znacznie mniej „awangardowa” aniżeli Tristram Shandy, wywarła chyba jednak większy wpływ na literaturę europejską, a zwłaszcza — jako intymny „pamiętnik serca” — na literaturę o nastawieniu sentymentalnym. Tristrama Shandy doceniło w pełni dopiero nasze stulecie.

Nie bez słuszności stwierdzono, że Sterne nie miał poprzedników, ale nie miał też godnych następców. Wśród tych, którzy w Anglii usiłowali naśladować Sterne’a, trzeba przede wszystkim wymienić Henry’ego Mackenzie (1745-1831), autora między innymi głośnej

w swoim czasie powieści pt. Czuły człowiek (The Mart of Feeling, 1771). W Polsce pod oddziaływaniem powieści Sterne’a pozostawał przede wszystkim Fryderyk Skarbek.

Złoty wiek angielskiej powieści w XVIII wieku trwał od ogłoszenia Pameli (1740) Rn chardsona do wydania Wyprawy Onufrego Clinkera (1771) SmolLetta. Tobias Smollett (1721 -1771) reprezentuje w swych powieściach kierunek satyry obyczajowej, analizuje społeczeć stwo, jego instytucje i kwestionuje ich stan. Powieść Wyprawa Onufrego Clinkera (.Exped tion of Humphrey Clinker) jest kapitalnym źródłem poznania życia prowincjonalnej szlachl angielskiej. W powieści tej autor ujawnia się także jako lekarz, wskazując na brak higiei w sławnym do dziś kurorcie Bath. Kwestia warunków higienicznych staje się równi jednym z ujemnych zjawisk życia, które atakuje Smolktt w powieści Niezwykle pn gody Roderyka Randoma (The Adventures of Roderick Random, 1748). Jako jedna z ńj wcześniejszych powieści marynistycznych w literaturze angielskiej ukazuje ona trudne zniesienia warunki życia marynarzy brytyjskich. Powieść ta nosi charakter autob graficzny.

To, co nastąpiło w powieści potem, pod auspicjami upowszechniającego się czytelniej dzięki organizowanym wypożyczalniom książek, odznaczało się wielkim wzrostem iłośj wym przy równoczesnym upadku jakości. Zdaje się jednak, że zupełnie nieproporcjona do jakości byt także wpływ schyłkowej osiemnastowiecznej powieści angielskiej na raturę europejską, w tym także na polską.

Wspomnieć tu należy o poczytnym w swoim czasie Plebanie z Wakefieldu (The Vici Wakęfield, 1766) 01ivera Goldsmitha (1730-1774). Utwór ten wprawdzie nie wnosi wie rozwoju powieści, ale jest typowym przejawem pochwały na skromną miarę życia wiejsl idealizowanej wtedy postaci duchownego, rolnika i ojca rodziny.